Αντίγονος ο Μονόφθαλμος

Ο Αντίγονος Α΄ ο Μονόφθαλμος ή Κύκλωψ (382-301 π.Χ.) ήταν Μακεδόνας ευγενής καταγόμενος από την Ελιμεία, στρατηγός του Μεγάλου Αλέξανδρου. Μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου, ο Αντίγονος υπήρξε κεντρικό πρόσωπο στους «Πολέμους των Διαδόχων» και ίδρυσε τη Δυναστεία των Αντιγονιδών αφού ανακηρύχθηκε βασιλιάς το 306 π.Χ.

Αντίγονος Α΄
Δύο όψεις νομίσματος του Αντιγόνου.
Βασιλιάς της Μακεδονίας (της δυναστείας των Αντιγονιδών)
Περίοδος	306 - 301 π.Χ.
Διάδοχος	Δημήτριος Α΄
Γέννηση	382 π.Χ. Ελιμία της Μακεδονίας
Θάνατος	301 π.Χ. Ιψός της Φρυγίας
Σύζυγος	Στρατονίκη της Θράκης
Απόγονοι	Φίλιππος Δημήτριος Α΄
Οίκος	Αντιγονιδών
Πατέρας	Φίλιππος
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Κατάτμηση της Αυτοκρατορίας

Ο Αντίγονος ο Μονόφθαλμος (γιατί είχε χάσει το αριστερό του μάτι σε μία μάχη), από το βασιλικό γένος της Ελιμείας, είχε διορισθεί, από τον Αλέξανδρο, ως κυβερνήτης της Μεγάλης Φρυγίας το 333 π.Χ. Μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου (323 π.Χ.), στην πρώτη διανομή του κράτους στη Βαβυλώνα, έγινε σατράπης της χώρας αυτής καθώς και της Παμφυλίας και Λυκίας. Στη συνέχεια ο Αντίγονος επέσυρε την οργή του Περδίκκα για τον λόγο ότι αρνήθηκε, ενώ του ζητήθηκε, να βοηθήσει τον Ευμένη να καταλάβει της επαρχίες που του παραχωρήθηκαν (Παφλαγονία και Καππαδοκία), των οποίων η κατάκτηση δεν είχε ολοκληρωθεί από τους Μακεδόνες. Επειδή οι φιλοδοξίες του Περδίκκα είχαν εκδηλωθεί, ο Αντίγονος διέφυγε με τον γιο του Δημήτριο στην Ελλάδα, όπου συμμάχησε με τον Αντίπατρο (αντιβασιλέα της Μακεδονίας). Σε αυτή τη φάση σχηματίζεται ένας συνασπισμός κατά τού Περδίκκα με κύριους πρωταγωνιστές τον Αντίπατρο, τον Πτολεμαίο, τον Κρατερό και τον Αντίγονο. Σύμμαχος τού Περδίκκα παραμένει ο Ευμένης, ο οποίος καταφέρνει να εξοντώσει τον Κρατερό, σε μάχη που έγινε στην Ελλησποντική Φρυγία ή στην Καππαδοκία. Το 321 π.Χ. σκοτώνεται ο Περδίκκας, στην προσπάθεια να εξουδετερώσει τον Πτολεμαίο και έγινε νέα κατάτμηση της αυτοκρατορίας (Δεύτερη διανομή τού Τριπαραδείσου της Άνω Συρίας το 321 π.Χ.).

Στον Αντίγονο ανατέθηκε ο πόλεμος κατά του εναπομείναντος Ευμένη, ο οποίος -αν και ήταν ικανότατος και στα πολεμικά- δεν πλαισιωνόταν από πιστούς συνεργάτες. Ο Αντίγονος κατάφερε να δελεάσει τον Απολλωνίδη, αξιωματικό τού ιππικού τού Ευμένη, ώστε να αυτομολήσει κατά τη διάρκεια της μάχης, που διεξήχθη στα Ορκύνια πεδία, με αποτέλεσμα την ήττα τού Ευμένη, παρά το γεγονός ότι αυτός είχε διπλάσιες δυνάμεις από αυτές τού Αντίγονου. Ο Ευμένης αποσύρθηκε, με 600 άνδρες, στην οχυρή θέση Νώρα στα βόρεια υψώματα τού όρους Ταύρος στην Καππαδοκία. Μετά τη νίκη αυτή ο Αντίγονος πρόσθεσε στη δύναμή του και την άλλοτε δύναμη του Ευμένη, η οποία πρέπει να ήταν μεγαλύτερη από 10.000 πεζούς και 5.000 ιππείς. Αφού απέκλεισε τον Ευμένη στα Νώρα, στράφηκε κατά των συνεργατών τού Περδίκκα, Αλκέτα (αδελφού τού Περδίκκα) και Αττάλου. Ο ίδιος, επικεφαλής δυνάμεως 40.000 πεζών και 7.000 ιππέων, διέσχισε -σε εκπληκτικά σύντομο χρονικό διάστημα- τα 450 χλμ, που χωρίζουν την Καππαδοκία με την Πισιδία όπου βρισκόταν ο Αλκέτας, ο οποίος αιφνιδιάστηκε και δεν μπόρεσε καν να παρατάξει τη φάλαγγά του, η οποία άλλωστε υστερούσε κατά πολύ. Ο Άτταλος και άλλοι αξιωματικοί συνελήφθησαν, ενώ ο Αλκέτας διέφυγε προσωρινά στην Τερμησσό, όπου και αυτοκτόνησε για να μην πέσει στα χέρια του Αντίγονου. Ο Αντίγονος πρόσθεσε επιπλέον δυνάμεις στον στρατό του, ο οποίος εκείνη τη στιγμή ήταν ο μεγαλύτερος, που είχε συγκεντρωθεί ως τότε στο κράτος^{[εκκρεμεί παραπομπή]}.

Μάχη για την Ασία

Η «Σαρκοφάγος Αλεξάνδρου» (Κωνσταντινούπολη, Αρχαιολογικό Μουσείο). Αρκετές φορές έχει χαρακτηρισθεί ως του Αντιγόνου (Μάχη της Ισσού).

Ο Πολυπέρχων διαδέχθηκε τον Αντίπατρο στη Μακεδονία το 319 π.Χ., αποκλείοντας τον γιό τού Αντίπατρου, Κάσσανδρο. Ο Αντίγονος αποφάσισε να γίνει κύριος της Ασίας και σε συνδυασμό με τον Κάσσανδρος και τον Πτολεμαίο αρνήθηκε να αναγνωρίσει την εξουσία του Πολυπέρχοντα.

Κατά παράβαση της συμφωνίας τού Τριπαράδεισου (παράβαση που είχε διαπράξει και ο Πτολεμαίος προσαρτώντας την Κοίλη Συρία) προσάρτησε της σατραπείες της Ελλησποντικής Φρυγίας και της Λυδίας από τον Αρριδαίο και τον Κλείτο τον Λευκό αντίστοιχα. Άρχισε διαπραγματεύσεις με τον Ευμένη, αλλά ο Ευμένης παρέμενε πιστός στη βασιλική οικογένεια. Ο Ευμένης δραπέτευσε από τα Νώρα, συγκέντρωσε στρατό και συμμάχησε με τους σατράπες των ανατολικών επαρχιών. Ο Αντίγονος έδωσε δυο μεγάλες μάχες κατά τού Ευμένη, στην Παραιτακηνή το 317 π.Χ. και στη Γαβιηνή το 316 π.Χ. Τελικά ο Ευμένης παραδόθηκε με προδοσία στον Αντίγονο και θανατώθηκε το 316 π.Χ.

Μετά από αυτά ο Αντίγονος διεκδίκησε την εξουσία για το μεγαλύτερο μέρος της Ασίας, κατάσχεσε τους θησαυρούς στα Σούσα και εισήλθε στη Βαβυλώνα, της οποίας κυβερνήτης ήταν ο Σέλευκος. Ο Σέλευκος κατέφυγε στον Πτολεμαίο, και με τον Λυσίμαχο και τον Κάσσανδρο συμμάχησαν κατά τού Αντίγονου (315 π.Χ.). Παράλληλα ο Αντίγονος διακήρυξε την ελευθερία των ελληνικών πόλεων, τις οποίες προσπάθησε έτσι να προσεταιριστεί. Ως έμπρακτη απόδειξη, δεν τοποθετούσε φρουρά σε όσες πόλεις ελευθέρωνε. Μέρος αυτής της πολιτικής ήταν και η ίδρυση του Κοινού των Νησιωτών υπό την αιγίδα τού Αντίγονου το 314 π.Χ. Το 314 π.Χ. ο Αντίγονος εισέβαλε στη Συρία, η οποία ανήκε στον Πτολεμαίο, και πολιόρκησε την Τύρο για περισσότερο από ένα χρόνο. Το 312 π.Χ. ο γιος του Δημήτριος ηττήθηκε στη Μάχη της Γάζας από τον Πτολεμαίο και έχασε τη Βαβυλώνα, την οποία ανακατέλαβε τον επόμενο χρόνο.

Κύριος της Ασίας

Το Βασίλειο του Αντιγόνου και των αντιπάλων του 303 π.Χ..

Το 311 π.Χ. συνάφθηκε ειρήνη, σύμφωνα με την οποία η Μικρά Ασία και η Συρία, προσωρινά, μέχρι την ενηλικίωση τού (εκ της Ρωξάνης) Αλέξανδρου Δ΄, παραχωρούνταν στον Αντίγονο. Αυτή η συμφωνία δεν κράτησε πολύ, καθώς ο Κάσσανδρος δολοφόνησε τη Ρωξάνη και τον γιο της. Με το πρόσχημα ότι είχαν τοποθετηθεί φρουρές σε μερικές από τις ελεύθερες πόλεις από τον Αντίγονο, ξανάρχισαν οι εχθροπραξίες από τον Κάσσανδρο και τον Πτολεμαίο. Παρά τις αρχικές επιτυχίες του Πτολεμαίου στη Μικρά Ασία και σε μερικά νησιά του Αιγαίου, ο Δημήτριος τον συνέτριψε στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας της Κύπρου το 306 π.Χ.^[1]

Με την κατάληψη της Κύπρου από τον Δημήτριο το 306 π.Χ., ο Αντίγονος ανακηρύχθηκε από τον στρατό του βασιλιάς και διάδοχος του Αλέξανδρου. Εν συνεχεία ετοίμασε ισχυρό στρατό και στόλο, με διοικητή τον Δημήτριο, και έσπευσε να επιτεθεί στη χώρα του Πτολεμαίου. Η απόπειρα αυτή απέτυχε, καθώς δεν μπόρεσε να διασπάσει την άμυνα του Πτολεμαίου και αναγκάστηκε να αποσυρθεί. Το 305 π.Χ. ο Δημήτριος θέλησε να τιμωρήσει την πόλη της Ρόδου, η οποία αρνήθηκε να βοηθήσει τον Αντίγονο κατά της Αιγύπτου. Η πολιορκία κράτησε έναν χρόνο και, μετά τη σθεναρή αντίσταση που βρήκε, ο Δημήτριος υποχρεώθηκε να συνθηκολογήσει.

Μάχη της Ιψού και θάνατος

Ἀντίγονος δέ ο Φιλίππου ὁ μονόφθαλμος βασιλεύων Μακεδόνων περί Φρυγίαν μαχόμενος Σελεύκῳ καί Λυσιμάχῳ τραύμασι πολλοῖς περιπεσῶν ἐτελεύτησεν ἐτῶν ἑνός καί ὁγδοήκοντα, ὥσπερ ὁ συστρατευόμενος αὐτῷ ΄Ιερώνυμος ἱστορεῖ.

Λουκιανός, Μακρόβιοι 11.1-5

Οι ισχυρότεροι σατράπες της αυτοκρατορίας (Κάσσανδρος, Σέλευκος, Πτολεμαίος και Λυσίμαχος) αυτοανακηρύχθηκαν και αυτοί βασιλείς αντιδρώντας στον Αντίγονο, ο οποίος τελικά βρέθηκε αντιμέτωπος και με τους τέσσερις. Ο Αντίγονος απαίτησε από τον Κάσσανδρο την άνευ όρων υποταγή της Μακεδονίας. Οι άλλοι τρεις τού επιτέθηκαν και αναγκάστηκε να ανακαλέσει τον γιο του από την Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι σημείωνε εκεί τη μια επιτυχία μετά την άλλη, και να κινηθεί κατά του Λυσίμαχου. Ο στρατός πατέρα και γιου ηττήθηκε από τις συνδυασμένες δυνάμεις τού Σέλευκου και τού Λυσίμαχου στην αποφασιστική Μάχη της Ιψού το 301 π.Χ. Ο Αντίγονος σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια της μάχης, από ακόντιο. Ήταν ογδόντα ενός ετών.

Με τον θάνατό του τερματίζεται και κάθε προσπάθεια επανένωσης της αυτοκρατορίας του Αλέξανδρου. Οι νικητές διαχώρισαν τα βασίλειά τους και το μεγαλύτερο μέρος της επικράτειας τού Αντίγονου δόθηκε στον Σέλευκο και στον Λυσίμαχο.

Ο Δημήτριος απέκτησε τον έλεγχο της Μακεδονίας το 294 π.Χ., τον οποίο και διατήρησε ο οίκος των Αντιγονιδών μέχρι την κατάκτηση της Μακεδονίας από τους Ρωμαίους, μετά τη Μάχη της Πύδνας το 168 π.Χ.

Η προσωπικότητα του Αντίγονου

Ο Αντίγονος, ο γηραιότερος και σπουδαιότερος από τους διαδόχους τού Αλέξανδρου,^[2] ήταν η αδρότερη φυσιογνωμία της εποχής εκείνης. Από το βασιλικό γένος της Ελιμείας (περί τον άνω Αλιάκμονα), πανύψηλος και δυνατός, έχοντας χάσει το αριστερό του μάτι σε μία μάχη, ήταν άνδρας με μεγάλες ικανότητες και πολύ μεγάλες φιλοδοξίες. Φύσει βαρύς και υπερόπτης, τραχύς στα λόγια όσο και στα έργα,^[3] παρουσιαζόταν άλλοτε ωμός και άλλοτε μεγαλόψυχος. Σαν στρατηγός ήταν ικανός, αλλά ιδιόρρυθμος. Όταν πλεονεκτούσε, δίσταζε, το καλοσκεφτόταν και αργούσε να αποφασίσει. Όταν μειονεκτούσε, προχωρούσε αδίστακτα^[4] και συνήθως το αποτέλεσμα τον δικαίωνε. Ψύχραιμος κατά τα άλλα, φρόνιμος, μετρημένος και οικονόμος, ήταν ακριβώς το αντίθετο τού γιου του Δημητρίου,^[5] με τον οποίο πάντως διατηρούσε μέχρι τέλους υποδειγματικές σχέσεις στοργής. Αλλά στο τέλος, τυφλωμένος «υπό της πρεσβυτικής αυτού φιλοτιμίας»,^[6] προκάλεσε τους πάντες και έπεσε στα ογδόντα ένα του έτη αγωνιζόμενος για τη μονοκρατορία.

Ανέκδοτα του Αντίγονου

Ο Αντίγονος είχε σπινθηροβόλο πνεύμα, με το οποίο μαστίγωνε τους πάντες, αλλά και τον εαυτό του τον ίδιο. Ανεχόταν τις αντιλογίες, αλίμονο όμως σε όποιον έκανε την απερισκεψία να αναφερθεί στο τυφλό του μάτι.^[7] Χαρακτηριστικά της ζωηρότητας του πνεύματός του είναι τα όσα αναφέρουν οι αρχαίοι συγγραφείς:

Όταν ο Δημήτριος πρόβαλε τις αντιρρήσεις του για τον γάμο του με την κόρη τού Αντίπατρου Φίλα, με την οποία είχαν μεγάλη διαφορά ηλικίας, ο Αντίγονος τον έπεισε ψιθυρίζοντάς του στο αυτί παραφρασμένη μία ρήση του Ευριπίδη (Φοίνισσαι, στ. 396): «Όπου το κέρδος, παρά φύσιν γαμητέον» (αντί «δουλευτέον»).^[8]

Σε ένα αυλοκόλακα ποιητή που τον αποκαλούσε γιο του Ήλιου και θεό είπε: «Δεν το πιστεύει αυτό ο δούλος, που μου φέρνει το δοχείο νυκτός».^[9]

Ένας σοφιστής τού έδωσε κάποτε ένα σύγγραμμά του, Περί δικαιοσύνης. Διάβασε ο Αντίγονος τον τίτλο και εξανέστη: «Δεν είσαι στα καλά σου! Βλέπεις που χτυπάω ξένες πόλεις και μού μιλάς για δικαιοσύνη;»

Ένας κυνικός φιλόσοφος τού ζήτησε μία δραχμή. Ο Αντίγονος απόρησε: «Μα δεν ταιριάζει σε ένα βασιλιά να τη δώσει». –«Τότε δώσε μου ένα τάλαντο» προσπάθησε να επωφεληθεί ο άλλος. –«Αλλά δεν ταιριάζει σε έναν κυνικό να το πάρει».^[10]

Οι ασωτίες τού Δημητρίου ήταν προσφιλής στόχος της ειρωνείας του Αντίγονου: -Όταν κάποτε γύρισε από μακριά ο Δημήτριος, αγκάλιασε θερμά και καταφιλούσε τον πατέρα του, ο οποίος τού είπε γελώντας: «Την Λάμια, γιε μου, νομίζεις ότι φιλάς;» ^[11] –Μία άλλη φορά, ο Δημήτριος, ύστερα από πολυήμερη απουσία λόγω οινοποσίας, δικαιολογήθηκε στον πατέρα του ότι τον χτύπησε ρεύμα αέρα. «Το έμαθα» είπε ο Αντίγονος. «Αλλά ήταν άραγε Θασίτικο ή Χιώτικο;»^[12]

–Και κάποτε που έμαθε ότι ο Δημήτριος ήταν πάλι «άρρωστος», πήγε να τον δει, αλλά συνάντησε στην πόρτα κάποια από τις αναρίθμητες ερωμένες τού γιου του. Εντούτοις μπήκε μέσα, κάθισε δίπλα του και τού έπιασε το χέρι, για να δει πώς είναι. Όταν ο Δημήτριος είπε απολογητικά, πως ο πυρετός έφυγε πια, ο Αντίγονος απάντησε: «Το ξέρω, γιε μου, τον συνάντησα στην πόρτα».^[13]

Χρονολόγιο

Έτος	Γεγονός
382 π.Χ.	Γέννηση του Αντιγόνου Α' τού Μονόφθαλμου, μελλοντικού στρατηγού και επιγόνου τού Αλεξάνδρου του Μεγάλου.
	Ο Αντίγονος γίνεται σύντροφος τού Φιλίππου Β' της Μακεδονίας.
	Γάμος με τη Στρατονίκη, κόρης του Κορράγου της Θράκης.
	Γέννηση τού γιου του, Φιλίππου.
337 π.Χ.	Γέννηση τού γιου του Δημήτριου τού Πολιορκητή.
336 π.Χ.	Δολοφονία τού Φιλίππου Β'. Στον θρόνο της Μακεδονίας ανέρχεται ο γιος του Αλέξανδρος.
334 π.Χ.	Ο Αλέξανδρος αναχωρεί για τη μεγάλη του εκστρατεία στην Ανατολή. Ο Αντίγονος διοικεί Έλληνες οπλίτες.
333 π.Χ.	Διορισμός του από τον Αλέξανδρο στη θέση τού κυβερνήτη της Φρυγίας. Νικά τα περσικά στρατεύματα σε σειρά μαχών.
323 π.Χ.	Θάνατος τού Αλεξάνδρου στη Βαβυλώνα.
322 π.Χ. – 321 π.Χ.	Λαμβάνει από τον Περδίκκα, αντιβασιλιά τού Αλεξάνδρου, τη Λυκία και την Παμφυλία. Κατόπιν γίνεται εχθρός του, όταν αρνήθηκε να συμμαχήσει με τον Ευμένη στον αγώνα του κατά τού Αριαράθη Α', ηγεμόνα της Καππαδοκίας. Διαφεύγει στο πλάι τού Αντίπατρου στη Μακεδονία, ενώ ξεσπά ο Πρώτος Πόλεμος των Διαδόχων: Αντίπατρος, Αντίγονος, Πτολεμαίος και Κρατερός ενάντια στον Περδίκκα και τον Ευμένη.
321 π.Χ. - 320 π.Χ.	Λαμβάνει χώρα ο Διαμερισμός του Τριπαράδεισου. Ο Αντίγονος ανακηρύσσεται ανώτατος διοικητής των μακεδονικών δυνάμεων στην Ασία.
319 π.Χ.	Ο Αντίγονος πολιορκεί τον Ευμένη στα Νώρα.
318 π.Χ.	Ξεκινά ο Δεύτερος Πόλεμος των Διαδόχων: Ο Πολυπέρχων και ο Ευμένης ενάντια στον Αντίγονο και τον Κάσσανδρο, γιο τοί Αντίπατρου.
317 π.Χ.	Μάχη στην Παραιτακηνή ενάντια στον Ευμένη.
316 π.Χ.	Ο Αντίγονος καταδιώκει τον Ευμένη στη Γαβιηνή. Ο Αντίγονος νικά οριστικά τον Εύμενη και εκτελεί τον Πείθονα, τον σατράπη της Βαβυλωνίας. Ο Σέλευκος διαφεύγει προς τον Πτολεμαίο.
314 π.Χ.	Ξεσπά ο Τρίτος Πόλεμος των Διαδόχων: Κάσσανδρος, Πτολεμαίος και Λυσίμαχος ενάντια στον Αντίγονο και το γιο του Δημήτριο. Ο Αντίγονος διακηρύττει την απελευθέρωση της Ελλάδας.
313 π.Χ.	Ο Αντίγονος καταλαμβάνει την Τύρο, ενώ στο πλευρό του έρχονται και οι Πελοποννήσιοι.
312 π.Χ.	Ο Πτολεμαίος νικά το Δημήτριο κοντά στη Γάζα.
311 π.Χ.	Ο Σέλευκος παίρνει τη Βαβυλώνα.
307 π.Χ.	Αρχίζει ο Τέταρτος Πόλεμος των Διαδόχων: Πτολεμαίος και Κάσσανδρος ενάντια στον Αντίγονο και τον Δημήτριο. Ο Δημήτριος απελευθερώνει την Αθήνα και αποπέμπει τον κυβερνήτη της Δημήτριο το Φαληρέα. Ο Αντίγονος κτίζει τη νέα του πρωτεύουσα στη Συρία, την Αντιγόνεια.
306 π.Χ.	Ο Δημήτριος νικά τον Πτολεμαίο στη Σαλαμίνα της Κύπρου. Ο ίδιος και ο πατέρας του αναγνωρίζονται ως βασιλείς.
	Ανεπιτυχής εκστρατεία τού Αντίγονου και τού Δημητρίου κατά τού Πτολεμαίου.
305 π.Χ. – 304 π.Χ.	Ο Δημήτριος δεν καταφέρνει να καταλάβει τη Ρόδο και λύνει την πολιορκία της χάρις στους Αθηναίους, που μεσολαβούν ανάμεσα στις δύο πλευρές. Ο Δημήτριος λαμβάνει το προσωνύμιο «ο Πολιορκητής».
302 π.Χ.	Εισβολή τού Λυσίμαχου στη Μικρά Ασία, με την υποστήριξη τού Κάσσανδρου και τού Σέλευκου.
301 π.Χ.	Μάχη της Ιψού, ανάμεσα στους Διαδόχους. Θάνατος τού Αντίγονου του Μονόφθαλμου στο πεδίο της μάχης. Η Μικρά Ασία περνά στα χέρια του Λυσίμαχου, η Ασία στο Σέλευκο, ενώ ο Δημήτριος κρατά ακόμη μέρη του ελλαδικού χώρου.

Δείτε επίσης

• Δυναστεία των Αντιγονιδών
• Διάδοχοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου
• Δημήτριος ο Πολιορκητής
• Μακεδονικό βασίλειο
• Ελληνιστική περίοδος