Δραγουμάνος της Πύλης

Ο δραγουμάνος της Υψηλής Πύλης (οθωμανικά τουρκικά: tercümân-ı bâb-ı âlî, ελληνικά: [μέγας] διερμηνέας της Υψηλής Πύλης‎‎), δραγομάνος του Αυτοκρατορικού Συμβουλίου (tercümân-ı dîvân-ı hümâyûn) ή απλά μέγας δραγουμάνος (tercümân başı) ήταν ο ανώτερος διερμηνέας της οθωμανικής κυβέρνησης και ο de facto αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών. Από την ίδρυση της θέσης το 1661 μέχρι το ξεκίνημα της Ελληνικής Επανάστασης το 1821, το αξίωμα καταλήφθηκε από Φαναριώτες και ήταν ένας από τους βασικούς πυλώνες της φαναριώτικης εξουσίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Ο ρεΐς υλ-Κυτάμπ (στο κέντρο), υποδέχεται έναν Ευρωπαίο πρεσβευτή (αριστερά του) και έναν απεσταλμένο από τη Μπουχάρα (δεξιά του). Στην άκρη αριστερά ο δραγομάνος της Πύλης.

Ιστορία

Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία η ύπαρξη επίσημων διερμηνέων ή δραγομάνων ^{[Σημ. 1]} μαρτυρείται από τις αρχές του 16ου αι. Ήταν μέρος του επιτελείου του επικεφαλής γραμματέα (reis ül-küttab), ο οποίος ήταν υπεύθυνος για τις εξωτερικές υποθέσεις στο Αυτοκρατορικό Συμβούλιο. Καθώς λίγοι Οθωμανοί Τούρκοι μάθαιναν κάποτε ευρωπαϊκές γλώσσες, από τα πρώτα χρόνια η πλειονότητα αυτών των ανδρών ήταν χριστιανικής καταγωγής – κυρίως Αυστριακοί, Ούγγροι, Πολωνοί και Έλληνες. ^[1]

Απεικόνιση μεγάλου δραγομάνου π. 1809, από έναν ανώνυμο Έλληνα καλλιτέχνη, στην Κωνσταντινούπολη.

Το 1661 ο μέγας βεζίρης Aχμέντ Κιοπρουλού διόρισε τον Έλληνα Παναγιώτη Νικούσιο ως μέγα δραγομάνο στο Αυτοκρατορικό Συμβούλιο. Τον διαδέχθηκε με τη σειρά του το 1673 ένας άλλος Έλληνας, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. ^{[1] [2]} Αυτοί οι άνδρες ξεκίνησαν μια παράδοση, όπου σχεδόν όλοι οι μετέπειτα μεγάλοι δραγομάνοι της Πύλης ήταν ελληνικής καταγωγής, ή εξελληνισμένοι Βαλκάνιοι χριστιανοί, και μέλη ενός μικρού κύκλου 12 φαναριώτικων οικογενειών, όπως οι οικογένειες Μουρούζη (6 μέλη), Καρατζά (6 μέλη), Σούτσου (5 μέλη), Μαυροκορδάτου (4 μέλη), Γκίκα (4 μέλη), Καλλιμάχη (3 μέλη), Υψηλάντη (2 μέλη). ^{[1] [2]} Πολλοί από τους Φαναριώτες είχαν υπηρετήσει στο παρελθόν στα επιτελεία των ευρωπαϊκών πρεσβειών στην Κωνσταντινούπολη. ^[3] Ο Νικούσιος, για παράδειγμα, είχε προηγουμένως (και για ένα διάστημα ταυτόχρονα) υπηρετήσει ως μεταφραστής στην Αυστριακή πρεσβεία. ^[4]

Όλοι οι δραγομάνοι έπρεπε να είναι ικανοί στις «τρεις γλώσσες» (elsine-i selase): αραβικά, περσικά και τουρκικά που χρησιμοποιούνταν συνήθως στην αυτοκρατορία, καθώς και σε ορισμένες ξένες γλώσσες (συνήθως γαλλικά και ιταλικά), ^[5] αλλά οι ευθύνες του δραγομάνου της Πύλης ξεπερνούσαν τις ευθύνες ενός απλού διερμηνέα, και ήταν μάλλον αυτές ενός υπουργού υπεύθυνου για την καθημερινή διεξαγωγή των εξωτερικών υποθέσεων. ^[6] Ως εκ τούτου, η θέση ήταν το υψηλότερο δημόσιο αξίωμα στη διάθεση των μη μουσουλμάνων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. ^[7]

Ο Νικούσιος και οι διάδοχοί του κατάφεραν να αποδώσουν στο αξίωμά τους μια σειρά από μεγάλα προνόμια, όπως φοροαπαλλαγή για τους ίδιους, τους γιους τους και 20 μέλη της ακολουθίας τους· απαλλαγή από όλα τα τελωνειακά τέλη για είδη που προορίζονται για προσωπική τους χρήση· ασυλία από όλα τα δικαστήρια εκτός από αυτό του μεγάλου βεζίρη· άδεια να ντύνονται με τα ίδια καφτάνια με τους Οθωμανούς αξιωματούχους, και να χρησιμοποιούν γούνα ερμίνας ή την άδεια να ιππεύουν. Αυτά έκαναν τη θέση ιδιαίτερα περιζήτητη, και αντικείμενο των βλέψεων και των ανταγωνισμών των Φαναριωτών. ^[8] Ο μισθός του δραγομάνου της Πύλης ανερχόταν σε 47.000 γρόσια ετησίως. ^[9]

Η επιτυχία της θέσης οδήγησε στη δημιουργία μιας παρόμοιας θέσης, αυτή του δραγομάνου του Στόλου, το 1701. ^{[6] [9] [10]} Η θέση αυτή συχνά χρησίμευε ως σκαλοπάτι για το αξίωμα του μεγάλου δραγομάνου. ^[9] Υπήρχαν επίσης κατώτεροι δραγομάνοι για συγκεκριμένες δικαιοδοσίες, για παράδειγμα για τον Οθωμανικό στρατό ή για το εγιαλέτι του Μοριά, αλλά αυτές οι θέσεις δεν επισημοποιήθηκαν ποτέ με τον ίδιο τρόπο. ^[5] Από το 1711 πολλοί πρώην μεγάλοι δραγομάνοι ή δραγομάνοι του Στόλου διορίστηκαν σε θέση πρίγκιπα (Βοεβόδα / Οσποδάρου) των παραδουνάβιων ηγεμονιών της Βλαχίας και της Μολδαβίας. Αυτά τα τέσσερα αξιώματα αποτέλεσαν το θεμέλιο της φαναριώτικης κυριαρχίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. ^{[11] [12]}

Οι Φαναριώτες διατήρησαν αυτή την προνομιακή θέση μέχρι το ξεκίνημα της Ελληνικής Επανάστασης το 1821: ο τότε δραγομάνος της Πύλης Κωνσταντίνος Μουρούζης αποκεφαλίστηκε, και ο διάδοχός του, Σταυράκης Αναγνώστου, απολύθηκε και εξορίστηκε το 1822. ^{[1] [12]} Στη συνέχεια, η θέση του μεγάλου δραγομάνου αντικαταστάθηκε από ένα μεταφραστικό γραφείο σαν συντεχνία, το οποίο στελεχώθηκε αρχικά από προσήλυτους όπως ο Ισάκ εφέντι, αλλά γρήγορα αποκλειστικά από μουσουλμάνους Τούρκους που μιλούσαν άπταιστα ξένες γλώσσες. ^{[1] [12]}

Κατάλογος Δραγομάνων της Πύλης

Όνομα	Εικόνα	Θητεία	Σημειώσεις
Παναγιώτης Νικούσιος		1661–1673[13]
Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος ο εξ απορρήτων		1673–1683, 1685–1709[13]
Νικόλαος Μαυροκορδάτος		1689–1709[13]	Γιος του Αλεξάνδρου. Μετέπειτα πρίγκιπας της Μολδαβίας (1711–1715) και πρίγκιπας της Βαλαχίας (1715–1716, 1719–1730)[13]
Ιωάννης Μαυροκορδάτος		1709–1717[13]	Γιος του Αλεξάνδρου. Μετέπειτα καϊμακάμης της Μολδαβίας (1711) και πρίγκιπας της Βαλαχίας (1716–1719)[13]
Γρηγόριος Β΄ Γκίκας		1717–1727[13]	Μετέπειτα πρίγκιπας της Μολδαβίας (1726–1733, 1735–1739, 1739–1741, 1747–1748) και της Βαλαχίας (1733–1735, 1748–1752)[13]
Αλέξανδρος Γκίκας		1727–1740[14]	1η φορά[14]
Ιωάννης Θ. Καλλιμάχης		1741–1750[14]	1η φορά[14]
Ματθαίος Γκίκας		1751–1752[13]	Γιος του Γρηγορίου. Μετέπειτα πρίγκιπας της Βαλαχίας (1752–1753) και της Μολδαβίας (1753–1756)[13]
Ιωάννης Θ. Καλλιμάχης		1752–1758[14]	2η φορά. Μετέπειτα πρίγκιπας της Μολδαβίας (1758–1761)[14]
Γρηγόριος Γ΄ Γκίκας		1758–1764[14]	Γιος του Αλεξάνδρου. Μετέπειτα πρίγκιπας της Μολδαβίας (1764–1767, 1774–1782) και της Βαλαχίας (1768–1769)[14]
Γεώργιος Καρατζάς		1764–1765[14]
Σκαρλάτος Καρατζάς		1765–1768[14]	Γιος του Γεωργίου. 1η φορά.[14]
Νικόλαος Σούτσος		1768–1769[14]
Μιχάιλ Ρακοβίτσα		1769–1770	Μετέπειτα πρίγκιπας της Μολδαβίας (1703–1705, 1707–1709, 1716–1726) και της Βαλαχίας (1730–1731, 1741–1744)
Σκαρλάτος Καρατζάς		1770–1774[14]	2η φορά[14]
Αλέξανδρος Υψηλάντης		1774[14]	Μετέπειτα πρίγκιπα της Βαλαχίας (1774–1782, 1796–1797) και της Μολδαβίας (1786–1788)[14]
Κωνσταντίνος Μουρούζης		1774–1777[14]	Προηγουμένως δραγομάνος του Στόλου (1764–1765).[14] Μετέπειτα πρίγκιπας της Μολδαβίας (1777–1782)
Νικόλαος Καρατζάς		1777–1782[14]	Γιος του Σκαρλάτου. Μετέπειτα πρίγκιπας της Βαλαχίας (1782–1783)[14]
Μιχαήλ Δράκος Σούτσος		1782–1783[14]	Μετέπειτα πρίγκιπας της Βαλαχίας (1783–1786, 1791–1793, 1801–1802) και της Μολδαβίας (1793–1795)[14]
Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος ο Φιραρής		1782–1783[14]	Μετέπειτα πρίγκιπας της Μολδαβίας (1785–1786)[14]
Αλέξανδρος Καλλιμάχης		1785–1788[14]	1η φορά.[14]
Μανουήλ Καρατζάς		1788–1790[14]
Αλέξανδρος Μουρούζης		1790–1792[14]	Γιος του Κωνσταντίνου. Μετέπειτα πρίγκιπας της Μολδαβίας (1792, 1802–1806, 1806–1807) και της Βαλαχίας (1793–1796, 1799–1801).[14]
Γεώργιος Μουρούζης		1792–1794[14]	Γιος του Κωνσταντίνου. 1η φορά.[14]
Αλέξανδρος Καλλιμάχης		1794–1795[14]	2η φορά. Μετέπειτα πρίγκιπας της Μολδαβίας (1795–1799)[14]
Γεώργιος Μουρούζης		1795–1796[14]	2η φορά.[14]
Κωνσταντίνος Υψηλάντης		1796–1799[14]	Γιος του Αλεξάνδρου. Μετέπειτα πρίγκιπας της Μολδαβίας (1799–1801) και της Βαλαχίας (1802–1806).[14]
Αλέξανδρος Ν. Σούτσος		1799–1801[14]	Γιος του Νικολάου. Προηγουμένως δραγομάνος του Στόλου (1797–1799). Μετέπειτα πρίγκιπας της Μολδαβίας (1801–1802) και της Βαλαχίας (1819–1821).[14]
Σκαρλάτος Καλλιμάχης		1801–1806[14]	Μετέπειτα πρίγκιπας της Μολδαβίας (1806, 1812–1819).[14]
Αλέξανδρος Μ. Σούτσος		1802–1807[15]
Αλέξανδρος Χαντζερής		1806–1807[14]	Μετέπειτα πρίγκιπας της Μολδαβίας (1807).[14]
Ιωάννης Γ. Καρατζάς		1807–1808[14]	1η φορά.[14]
Ιωάννης Ν. Καρατζάς		1808[14]	Προηγουμένως δραγομάνος του Στόλου (1799–1800).[14]
Δημήτριος Μουρούζης		1808–1812[15]	Μεγαλύτερος αδελφός του Παναγιώτη. Το 1812 έλαβε μέρος στις διαπραγματεύσεις που τελείωσαν τον πόλεμο με τη Ρωσία. Οι Οθωμανοί δυσαρεστήθηκαν με τη ρύθμιση ειρήνης όταν ο Ναπολέων Α΄ ξεκίνησε την εισβολή του στη Ρωσία τον Ιούνιο, και ο Μουρούζης θεωρήθηκε ύποπτος για προώθηση των ρωσικών συμφερόντων. Εκτελέστηκε συνοπτικά στο ανάκτορο Τοπκαπί.
Παναγιώτης Μουρούζης		1809–1812[14]	Νεότερος αδελφός του Δημητρίου. Προηγουμένως δραγομάνος του Στόλου (1803–1806).[14]
Ιωάννης Γ. Καρατζάς		1812[14]	2η φορά. Μετέπειτα πρίγκιπας της Βαλαχίας (1812–1819).[14]
Ιάκωβος Αργυρόπουλος		1812–1817[15]	Προηγουμένως δραγομάνος του Στόλου (1809)[15]
Μιχαήλ Βόδας Σούτσος		1817–1819[15]	Μετέπειτα πρίγκιπας της Μολδαβίας (1819–1821)[15]
Κωνσταντίνος Αλ. Μουρούζης		1821[15]
Σταυράκης Αριστάρχης (γενν. 1770)		1821–1822[15]