Ιερά Μητρόπολις Κυζίκου

Η Ιερά Μητρόπολις Κυζίκου ήταν μια επαρχία (Μητρόπολη) του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Η επισκοπή υπήρχε από το 325 έως το 1922 με έδρα της την Κύζικο και αργότερα την Αρτάκη. Συνορεύει με τη θάλασσα του Μαρμαρά στα βόρεια, τη Μητρόπολη Νικαίας στα ανατολικά, τις Μητροπόλεις Φιλαδελφείας και Εφέσου στα νότια, και τις Μητροπόλεις Δαρδανελλίων, Λαμψάκου και Περγάμου στα δυτικά^[1]. Ο τίτλος του Μητροπολίτη Κυζίκου, υπερτίμου και εξάρχου παντός Ελλησπόντου^[1] παραμένει κενός από το 1932^[2].

Ο Κωνσταντίνος, Μητροπολίτης Κυζίκου κατά τα έτη 1913-1922, εξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης το 1924 αλλά κρίθηκε ανταλλάξιμος και έζησε την υπόλοιπη ζωή του στην Ελλάδα.

Κιονόκρανο στον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Κυζίκου

Ιστορία

Η πόλη της Κυζίκου ιδρύθηκε στην ομώνυμη χερσόνησο στη θάλασσα του Μαρμαρά πριν από τον 10ο αιώνα π.Χ. ως αποικία Πελασγών από την Θεσσαλία. Η επισκοπή Κυζίκου ιδρύθηκε το 325, αρχικά υπό την τιμητική υπεροχή της Εφέσου. Από το δεύτερο μισό του 4ου αιώνα υπήχθη απευθείας στην Αρχιεπισκοπή Κωνσταντινουπόλεως ως μητρόπολη, έχοντας σημαντικό αριθμό επισκοπών^[3]. Στη Σύνοδο της Χαλκηδόνας (451) κατατάχθηκε στην πέμπτη τη τάξει θέση των μητροπόλεων του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και από τον 9ο ή 10ο αιώνα προβιβάστηκε στην τέταρτη^[3]. Αποτελούσε την εκκλησιαστική αρχή του Ελλησπόντου της Προποντίδας και του δυτικότερου τμήματος της Βιθυνίας κατά τη χιλιετία της βυζαντινής κυριαρχίας στην περιοχή^[3]. Σημαντικές πόλεις της ήταν η Πάνορμος, η Αρτεμέα, η Αυλοκρήνη^[2] και οι Αδριανούθυρες (μεταγενέστερα Μπαλίκεσιρ).

Τον 7ο αιώνα η Μητρόπολη είχε 12 επισκοπές, οι οποίες αυξήθηκαν σε 14 έως τον 12ο αιώνα. Από την εν Τρούλλω Σύνοδο (690/1) μέχρι και την εκλογή του Μητροπολίτη Γερμανού (705), η Μητρόπολη Κυζίκου μαζί με τις επισκοπές της υπήχθη στον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου (και έκτοτε και «νέας Ιουνστινιανής») ο οποίος είχε με αυτοκρατορική εντολή μετακινηθεί εκεί^[α].

Μετά την οθωμανική κατάκτηση, η Μητρόπολη αντιμετώπισε οικονομικές δυσχέρειες και ο αριθμός των επισκοπών της μηδενίστηκε σταδιακά ως τον 15ο αιώνα. Ταυτόχρονα, η Κύζικος εγκαταλείφθηκε, η έδρα της Μητρόπολης μεταφέρθηκε 8 χλμ βορειοδυτικά, στην Αρτάκη^[5] και της παραχωρήθηκαν περιοχές γειτονικών μητροπόλων. Το 1854, πυρκαγιά κατέστρεψε τον μητροπολιτικό ναό, και στη θέση του ανοικοδομήθηκε μεγαλύτερος, σε σχήμα τρουλαίας βασιλικής, με τοπικό χρωματιστό μάρμαρο^[3].

Στις αρχές του 20ού αιώνα οι χριστιανοί ήταν συνολικά πάνω από 70.000, με 75 ορθόδοξες εκκλησίες σε λειτουργία και 109 ιερείς^[6]. Το 1913 αποσπάστηκαν από την Μητρόπολη Κυζίκου περιοχές των Δαρδανελλίων και αποτέλεσαν την χωριστή Μητρόπολη Δαρδανελλίων και Λαμψάκου^[3]. Τον Ιούνιο του 1920 η περιοχή καταλήφθηκε από τον ελληνικό στρατό, στα πλαίσια της Μικρασιατικής εκστρατείας, η οποία έληξε με την άτακτη υποχώρησή του τον Αύγουστο του 1922^[2]. Μετά την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το 1923 δεν έμεινε καθόλου Ορθόδοξος πληθυσμός στα εδάφη της Μητρόπολης^[2].

Επισκοπικός κατάλογος

Όνομα	Έτη	Σχόλια
Αχίλλιος ή Ασχόλιος[7]	αρχές 4ου αιώνα
Ελεύσιος	~ 351 – 360	Μακεδονιανιστής
Ευνόμιος	360 – 394;
Πρόκλος	426	δεν ενθρονίστηκε, μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως
Δαλμάτιος	426; – μετά το 431	συμμετείχε στην Γ΄ Οικουμενική Σύνοδο[8]
Διογένης	πριν το 449[9] – μετά το 451	συμμετείχε στη Δ΄ Οικουμενική Σύνοδο[10]
Βασιλίσκος	τέλη 5ου αιώνα – μετά το 518[11]
Ευσέβιος	~ 536[12]
Γρηγόριος	~ 680	συμμετείχε στην ΣΤ' Οικουμενική Σύνοδο[13]
Γερμανός	705/6 – 715	μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης
Νικόλαος	– 787;[14]
Αιμιλιανός ο Ομολογητής	787 – 815[14]
Μεθόδιος	; – 12 Φεβρουαρίου 842	κατόπιν Οικουμενικός Πατριάρχης[15]
Αμφιλόχιος	858 – 867/8
Γρηγόριος	~ 879[16]
Δανιήλ	τέλη 9ου-αρχές 10ου αιώνα[17]
Ιγνάτιος	μεταξύ 912 και 925[18]
Δημήτριος	αρχές 10ου αιώνα	διάδοχος του Ιγνατίου, αναφέρεται σε επιστολή του Πατριάρχη Νικολάου του Μυστικού[19]
Δημήτριος	πριν τον Ιανουάριο 1028 – μετά τον Σεπτέμβριο 1039[19], ίσως μετά το 1043[20]
Θεοφάνης	~ 1054[20]
Ρωμανός	β΄ μισό 11ου αιώνα[21]
Συμεών	πριν τον Δεκέμβριο 1079 – μετά τις 21 Ιουλίου 1092[22]
Μιχαήλ	αρχές 12ου αιώνα[22]
Βασίλειος	~ 1166[23]
Γεώργιος	~ 1191[24]
Στέφανος	τέλος 12ου-αρχές 13ου αιώνα[25]
Κωνσταντίνος Στιλβής	~ 1203/4
Γεώργιος Κλειδάς	1253 – 1261[26]
Θεόδωρος Σκουταριώτης	1277 – 1282[27]
Δανιήλ Γλυκύς	1285 – 1289[28][29]
Μεθόδιος	1289[30] – ;
Νήφων	1302/4; – 1310	μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης[31]
Αθανάσιος	πριν τον Μάιο 1324[32] – μετά τον Φεβρουάριο 1347[33][β][35]
Αρσένιος	~ 1350[36]
Θεοδώρητος	1370 – 1372[37]
Σεβαστειανός	πριν τον Μάιο 1381[38] – 1386[39]	από Ιωαννίνων[40]
Ματθαίος	Νοέμβριος 1387[41] – 1397	μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης[42]
Θεόγνωστος	1399 – 1405[43][44]
Μακάριος	~ 1409[45]
Μητροφάνης Α΄	~ 1436; – 4 Μαΐου 1440[46]	συμμετείχε στη Σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας[47], κατόπιν Οικουμενικός Πατριάρχης
Παρθένιος	1440[48] – ;
Μητροφάνης Β΄	~ 1450[49]
Νεόφυτος	~ 1467[50] ~ 1484[5]
Δοσίθεος	~ 1541[51]
Ιωάσαφ	~ 1565	υπογράφει την καθαίρεση του Πατριάρχη Ιωάσαφ Β΄ (Ιαν. 1565)[52]
Αχίλλειος	~ 1580[53]
Παρθένιος	πριν τον Νοέμβριο 1620[54] – μετά το 1631[55] †
Άνθιμος	14 Νοεμβρίου 1633[56] – μετά τον Απρίλιο 1636[57]
Κύριλλος	~ 1636[58]
Άνθιμος	πριν τον Μάιο 1639[59] – 1656[60] †
Παΐσιος	8 Αυγούστου 1655[61] – ;	πρώην Οικουμενικός Πατριάρχης, προεδρικώς
Μητροφάνης Γ΄	Σεπτέμβριος 1656[60] – μετά τον Μάιο 1675[62]
Κύριλλος	πριν τον Ιούνιο 1683[63] – 1711	μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης
Αυξέντιος	1711 – 1721[3] / 1727[64]
Άνθιμος	~ 1716 ;[65]
Αγάπιος	~ 1728[66]
Γεράσιμος	~ 1741[67]
Ιωήλ	~ 1744[68](;)
Ανανίας	~ 1741[69] – μετά τον Φεβρουάριο 1754[70]
Γεράσιμος	πριν τον Ιανουάριο 1759[71] – μετά τον Ιούνιο 1775[72]
Αγάπιος	1778 – Σεπτέμβριος 1794 †	από Σερρών[73]
Ιωακείμ	Σεπτέμβριος 1794[74] – 14 Μαρτίου 1806	από Αγχιάλου, παραιτήθηκε
Μακάριος	14 Μαρτίου 1806 – 12 Ιουλίου 1811 †	από Πατρών
Κωνστάντιος	13 Ιουλίου 1811 – μετά τον Ιούνιο 1822 †	από Σερρών
Ζαχαρίας	Ιανουάριος 1823 – πριν τις 29 Αυγούστου 1823	από Βεροίας, καθαιρέθηκε[75]. Αργότερα Χαλκηδόνος
Ματθαίος (Μεγάλος)	29 Αυγούστου 1823 – Ιούλιος 1831 †	από Θεσσαλονίκης
Άνθιμος	Ιούλιος 1831 – 6 Μαΐου 1841	από Αγχιάλου, μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης
Μελέτιος (Πάγκαλος)	Μάιος 1841 – 18 Απριλίου 1845[76]	από Θεσσαλονίκης, μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης
Ιωακείμ (Κοκκώδης)	Απρίλιος 1845 – 4 Οκτωβρίου 1860	από Ιωαννίνων, μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης
Ιάκωβος (Νικολάου ή Παγκώστας)	11 Οκτωβρίου 1860[77] – 24 Μαΐου 1861	από Σερρών, μετέπειτα Πατριάρχης Αλεξανδρείας
Νικόδημος (Κωνσταντινίδης)	24 Μαΐου 1861 – Ιανουάριος 1900[76] †	από Σερρών
Κωνσταντίνος (Αλεξανδρίδης)	18 Ιανουαρίου 1900 – Οκτώβριος 1903 †	από Ρόδου
Αθανάσιος (Μεγακλής)	18 Οκτωβρίου 1903 – Μάιος 1909 †	από Θεσσαλονίκης
Γρηγόριος (Ζερβουδάκης ή Παπαδοσταυρινός)	12 Μαΐου 1909 – 12 Φεβρουαρίου 1913	από Σερρών, κατόπιν Χαλκηδόνος
Κωνσταντίνος (Αράμπογλου ή Καρατζόπουλος)	2 Απριλίου 1913 – 10 Φεβρουαρίου 1922	από Τραπεζούντος, κατόπιν Προύσης
Καλλίνικος (Δελικάνης)	10 Φεβρουαρίου 1922 – 26 Ιουλίου 1932	από Βεροίας, κατόπιν Καισαρείας[2]