Ιερά Μητρόπολις Μονεμβασίας και Σπάρτης

Η Ιερά Μητρόπολις Μονεμβασίας και Σπάρτης είναι Μητρόπολη της Εκκλησίας της Ελλάδος. Έδρα της είναι η Σπάρτη, ενώ περιλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα του Νομού Λακωνίας.

Ιερά Μητρόπολις Μονεμβασίας και Σπάρτης
Γενικές πληροφορίες
Ίδρυση	5ος μ.Χ.
Xώρα	Ελλάδα
Περιοχή	3/4 Νομού Λακωνίας
Έδρα	Λυσάνδρου 5, Σπάρτη
Υπαγωγή	Εκκλησία της Ελλάδος
Αρχιερατικές Περιφέρειες	12
Ενορίες	142
Ναοί	1.087
Μονές	7
Μητροπολιτικός Ναός	Ιερός Ναός Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Σπάρτης
Ιεραρχία
Μητροπολίτης	Ευστάθιος (Σπηλιώτης)
Πρωτοσύγκελλος	Επίσκοπος Λακεδαιμονίας Θεόφιλος (Μαντζαρβάκος)
Γενικός Αρχιερατικός Επίτροπος	Πρωτοπρεσβύτερος π.Συμεών Παπαγεωργίου
Εφημέριοι	110
Διάκονοι	3
Ιστοσελίδα
immspartis.gr

Μητροπολίτης της είναι από το 1980 ο Ευστάθιος (Σπηλιώτης).

Ιστορικά στοιχεία

Η Μονεμβασιά ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα και η επισκοπή της αρχικά υπαγόταν στην Μητρόπολη Κορίνθου^[1]. Αργότερα αποσπάστηκε από αυτήν και υπήχθη στη Μητρόπολη Παλαιών Πατρών, ενώ ανεξάρτητη Μητρόπολη έγινε επί βασιλείας Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου, επί Αρχιεπισκόπου Μονεμβασίας Νικολάου. Με χρυσόβουλο του 1301, ο Ανδρόνικος παραχώρησε τότε στον Νικόλαο τα προνόμια εξαρχίας της Πελοποννήσου καθώς και τον τίτλο «Παναγιώτατος».

Ο Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος

Τότε κατατάχθηκε 34η, μετά τη Μητρόπολη Κορίνθου και πριν την Αθηνών^[2], ενώ σε αυτήν υπήχθησαν οκτώ επισκοπές: Κυνουρίας, Έλους, Μαΐνης (Μάνης), Ρέοντος και Πραστού, Ζεμενού, Κορώνης, Μεθώνης, και Ανδρούσης. Αυτή η δομή διατηρήθηκε ως τα μέσα του 17ου αιώνα^[3]. Τον Νοέμβριο του 1632, επί Πατριαρχίας Κυρίλλου Λουκάρεως, υπήχθη στη Μητρόπολη Μονεμβασίας και η Επισκοπή Καλαμών^[4].

Μετά την ίδρυση του ανεξάρτητου Ελληνικού κράτους, με διάταγμα του Βασιλιά Όθωνα (1833) η Μητρόπολη Μονεμβασίας μετονομάστηκε σε Επισκοπή Επιδαύρου Λιμηράς. Τα επόμενα χρόνια, από το 1834 ως το 1852, περιφερειακές Επισκοπές συγχωνεύθηκαν διαδοχικά στην Επισκοπή Λακεδαίμονος (η Επισκοπή Καρδαμύλης το 1834, οι Οιτύλου και Ζυγού το 1841, η Γυθείου το 1842 και η Ασίνης το 1852)^[5].

Τον Δεκέμβριο του 1841 η Επισκοπή Επιδαύρου Λιμηράς συγχωνεύτηκε στην Λακεδαίμονος και έκτοτε ο Μητροπολίτης της ενιαίας Μητρόπολης φέρει τον τίτλο «Παναγιώτατος» εντός των ορίων της επαρχίας του. Στις 9 Απριλίου 1852, ο Εκκλησιαστικός Νόμος περί Επισκοπών μετονόμασε την ως τότε επισκοπή Λακεδαίμονος σε Αρχιεπισκοπή Μονεμβασίας και Σπάρτης^[5].

Επισκοπικός κατάλογος

Όνομα	Έτη	Σημειώσεις
Πέτρος	τέλη 8ου αιώνα	άγιος – συμμετείχε στην Ζ´ Οικουμενική Σύνοδο
Θεοφάνης	τέλη 8ου με αρχές 9ου αιώνα	άγιος
Ιωάννης	9ος αιώνας
Γεώργιος	τέλη 9ου αιώνα[6]
Παύλος	αρχές 10ου αιώνα	επί αυτοκρατόρων Λέοντος και Αλεξάνδρου
Γεώργιος	τέλη 10ου αιώνα
Αθανάσιος	τέλη 10ου αιώνα
Νικόλαος	μέσα 11ου αιώνα[7]
Ιωάσαφ	11ος αιώνας[8]
Γρηγόριος	~ 1261
Πέτρος	13ος αιώνας[8]
Παύλος	13ος αιώνας[8]
Ιωάννης	13ος αιώνας[8]
Νικόλαος	1282 – 1300	ο Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος προήγαγε την Μονεμβάσια από επισκοπή σε μητρόπολη και τίμησε τον Νικόλαο ως «έξαρχο Πελοποννήσου»
Σωφρόνιος	~ 1315
Ιωάννης ή Ιωάσαφ	1326 – 1329
Ισίδωρος	1341 – 21 Οκτωβρίου 1344	φίλος του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, μετέπειτα Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως
Ιωάννης	~ 1344
Ιάκωβος Κουκουνάρης	4 Νοεμβρίου 1344[9] – 1348
Μητροφάνης Ιωσήφ	1348 – ;	από Παλαιών Πατρών
Ιωάσαφ	~ 1387
Κλήμης	~ 1393
Ακάκιος	1396 – 1405
Ισίδωρος	~ 1426
Δοσίθεος	1426 – 1438	από Τραπεζούντος. Ως Μονεμβασίας υπέγραψε την ενωτική Σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας (6 Ιουλίου 1439)[10]
Θεοδόσιος ή Θεόδωρος	~ 1438
Σίλβεστρος	~ 1439
Σωφρόνιος	~ 1445	Μονεμβασίας και Καλαμάτας
Ιωσήφ	~ 1483
Κύριλλος	1500 – 1506
Αρσένιος Αποστόλης	1506	Φράγκος - Καθαιρέθηκε από τον Πατριάρχη Παχώμιο Α´
Μάρκος Μουσούρος	1516	Φράγκος-Λατίνος
Μανίλιος (Εμμανουήλ)	1517	Φράγκος-Λατίνος
Filippo Arrivabene		Φράγκος-Λατίνος
Αρσένιος	~ 1531[11]
Μητροφάνης	~ 1540	μετά την κατάληψη από τους Τούρκους, επανήλθαν οι Ορθόδοξοι
Ιωάσαφ	~ 1541[12]
Ιερεμίας	~ 1561
Ιγνάτιος	~ 1570
Μακάριος Μελισσηνός	1571 – 1572
Ιερεμίας	~ 1574
Μητροφάνης	~ 1578
Δωρόθεος	1580 – 1591
Γεννάδιος	1591 – 1593
Λαυρέντιος	~ 1593
Λεόντιος	; – 1604	καθαιρέθηκε[13]
Ιωάσαφ	9 Μαρτίου 1604 – Δεκέμβριος 1607	από Ρέοντος[13], καθαιρέθηκε[14]
Γερμανός	1608 – 1610
Αχίλλιος	1611 – 1617
Χρύσανθος Λάσκαρης	1617 – 1620
Μητροφάνης	~ 1620 – μετά τον Δεκέμβριο 1625[15]	κατόπιν Καλαμών[4]
Νεόφυτος ο Καρακάλλας	1626 – 1649[16] †
Σωφρόνιος	2 Μαΐου 1649 – Φεβρουάριος 1654	από Γαρδικίου[16], καθαιρέθηκε[17]
Λαυρέντιος	Φεβρουάριος 1654[17]	κατόπιν Ευρίπου (1659)
Δαμασκηνός	~ 1653
Γαβριήλ
Ζωσιμάς	~ 1661
Σωφρόνιος	~ 1669
Παρθένιος	~ 1672
Λαυρέντιος	~ 1672 – μετά τον Μάιο 1675[18]
Νικηφόρος	~ 1680
Γρηγόριος	1689 – 1714
Καλλίνικος	~ 1714
Γεράσιμος Πετίτζης	~ 1721
Παΐσιος	~ 1723
Γρηγόριος Σωτήρης	~ 1725
Γεράσιμος	~ 1727
Διονύσιος	~ 1728
Νικηφόρος	1729 – 1749	από Παλαιών Πατρών
Άνθιμος	25 Φεβρουαρίου 1749 – Απρίλιος 1771	επαύθη
Ιγνάτιος (Τζαμπλάκος)	Απρίλιος 1771 – Απρίλιος ή Μάιος 1801 †
Αμβρόσιος	Μάιος 1801[19]	παραιτήθηκε το 1801[20], το 1805 έγινε Αιγίνης, Πόρου και Ύδρας
Χρύσανθος (Παγώνης)	1801 – 15 Σεπτεμβρίου 1821
Πρωτοσύγκελλος Γεράσιμος Πωγώνης		ανηψιός του Χρυσάνθου Πωγώνη
Χρύσανθος (;)	; – 1823
Δανιήλ (Κουλουφέκης)	1823 – 4 Δεκεμβρίου 1844 †	από το 1823 τοποτηρητής, από 21 Νοεμβρίου 1833 επίσκοπος Λακεδαίμονος
Διονύσιος (Σασανάς)	30 Νοεμβρίου 1852 – 4 Ιουλίου 1876 †
Θεόκλητος (Μηνόπουλος)	4 Δεκεμβρίου 1892 – 4 Νοεμβρίου 1902
Ακάκιος (Αθανασιάδης)	1906	παραιτήθηκε στις 27 Μαΐου 1907 πριν χειροτονηθεί
Γερμανός (Τρωϊάνος)	16 Ιουλίου 1907 – 31 Δεκεμβρίου 1935 †
Διονύσιος (Δάφνος)	14 Ιανουαρίου 1936 – 3 Φεβρουαρίου 1959	παραιτήθηκε
Κυπριανός (Πουλάκος)	3 Φεβρουαρίου 1959 – 1970	αποχώρησε δυνάμει του Ν.Δ. 126/1969
Ιερόθεος (Κυριαζόπουλος)	14 Μαρτίου 1971 – 2 Μαρτίου 1980 †
Ευστάθιος (Σπηλιώτης)	31 Αυγούστου 1980 – σήμερα

Η Μητρόπολη σήμερα

Ο ναός της Αγίας Σοφίας, Μονεμβασιά

Αρχιερατικές Περιφέρειες

Η Ιερά Μητρόπολις Μονεμβασίας και Σπάρτης αποτελείται από 12 Αρχιερατικές Περιφέρειες:

1. Αρχιερατική Περιφέρεια Σπάρτης
2. Αρχιερατική Περιφέρεια Καστορείου
3. Αρχιερατική Περιφέρεια Σκάλας
4. Αρχιερατική Περιφέρεια Βλαχιώτη
5. Αρχιερατική Περιφέρεια Μολλών
6. Αρχιερατική Περιφέρεια Ασώπου
7. Αρχιερατική Περιφέρεια Μονεμβασίας
8. Αρχιερατική Περιφέρεια Έλικας
9. Αρχιερατική Περιφέρεια Νεαπόλεως
10. Αρχιερατική Περιφέρεια Ξηροκαμπίου
11. Αρχιερατική Περιφέρεια Γερακίου
12. Αρχιερατική Περιφέρεια Βρεσθένων

Ιερές Μονές

• Ιερά Μονή Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων
• Ιερά Μονή Αγίων Αναργύρων Πάρνωνος
• Ιερά Μονή Παναγίας Ζερμπίτσης
• Ιερά Μονή Ζωοδόχου Πηγής Καστρίου
• Ιερά Μονή Ζωοδόχου Πηγής Γόλας
• Ιερά Μονή Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Ιέρακος
• Ιερά Μονή Οσίου Θωμά του εν Μαλεώ

Ιδρύματα

• Άσυλο Ανιάτων Σπάρτης
• Κέντρο Αποκατάστασης και Αποθεραπείας
• Γηροκομείο Νεαπόλεως
• Γηροκομείο και Άσυλο Ανιάτων Μολάων
• Γηροκομείο και Άσυλο Ανιάτων Ελίκας
• Κοινωνικό Πρόγραμμα “Βοήθεια στο Σπίτι”
• Κατασκηνώσεις
• Κατασκηνώσεις ΑμΕΑ Νεαπόλεως
• Σχολή ΚΑΜΕΑ
• Βρεφονηπιακός Σταθμός Σπάρτης
• Βρεφονηπιακός Σταθμός Μονεμβασίας
• Εκκλησιαστική Βιβλιοθήκη
• Μουσείο Εκκλησιαστικής Τέχνης. Ιδρύθηκε το 1991, με πρωτοβουλία του μητροπολίτη Ευσταθίου και στεγάζεται στο δεύτερο όροφο του Μητροπολιτικού Μεγάρου. Η πλούσια συλλογή του, που μαρτυρεί το υψηλό επίπεδο της θρησκευτικής καλλιτεχνικής παραγωγής των τελευταίων αιώνων, αποτελείται από αξιόλογες φορητές εικόνες, δείγματα χρυσοκεντητικής και αργυροχρυσοχοΐας, λειτουργικά και ιερατικά άμφια, καθώς και από μία σειρά χειρόγραφων εικονογραφημένων κωδίκων. Στις εικόνες που εκτίθενται είναι εμφανείς οι επιρροές από την Κρητική Σχολή, τα πρότυπα της εποχής των Παλαιολόγων, λαϊκότροπα στοιχεία, καθώς και από τη δυτική τέχνη. Ιδιαίτερης αξίας κειμήλια είναι οι έξι εικόνες ρωσικής τέχνης του 17ου, 18ου και 19οα αι. και ορισμένα εικονίδια τέμπλου. Τα εικονογραφημένα χειρόγραφα του μουσείου προέρχονται από δύο σπουδαία βιβλιογραφικά εργαστήρια της εποχής, τα οποία λειτουργούσαν στη μονή των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων και στη μονή Ζερμπίτσης αντίστοιχα.

Περιοδικό

Η Ιερά Μητρόπολις Μονεμβασίας και Σπάρτης από το 1972 εκδίδει περιοδικό ποικίλης ύλης υπό την ονομασία Περιοδικό “Όσιος Νίκων, ο Μετανοείτε”. Ο Όσιος Νίκων ο «Μετανοείτε» είναι προστάτης της πόλεως της Σπάρτης.