Κινούμενη άμμος

Η κινούμενη άμμος (αγγλικά: quicksand) είναι ένα κολλοειδές μείγμα, που αποτελείται από εξαιρετικά λεπτή κοκκώδη άμμο, πηλό και νερό.

Κινούμενη άμμος (ανάμεσα στους λοφίσκους άμμου στο βάθος της φωτογραφίας) και σχετική πινακίδα προειδοποίησης στο Little Paxton Pits, σε λατομείο χαλικιού, κοντά στο St Neots, Cambridgeshire, Ηνωμένο Βασίλειο.

Ιδιότητες

Είναι πολύ υγρή και ελάχιστα συμπαγής. Πρόκειται για κατάσταση παροδική ή μόνιμη, όπου μεταξύ των κόκκων της άμμου υφίσταται ποσότητα νερού. Το νερό λιπαίνει τα σωματίδια της άμμου και δεν της επιτρέπει να υποστηρίξει σημαντικό βάρος. Ενδεχόμενη πίεση από υπόγειες πηγές νερού, μπορεί να μειώσει περαιτέρω την τριβή ανάμεσα στα κοκκώδη σωματίδια και να δημιουργήσει υδάτινο κορεσμό. Υπό αυτή τη συνθήκη υδάτινου κορεσμού, ο οποιοσδήποτε τύπος άμμου χάνει την ικανότητα συνοχής της, με συνέπεια να συμπεριφέρεται ως υγρό. Έτσι ένα απλό πάτημα του ποδιού σε αυτή, την μετατρέπει σε κινούμενη άμμο.

Σημειωτέον ότι όσο η κινούμενη άμμος δεν διαταράσσεται από τυχόν εξωτερικό παράγοντα, είναι ένα μη-Νευτώνειο ρευστό. Ως αποτέλεσμα, εμφανίζεται ως ένα κολλοειδές στερεό υλικό, σαν ένα «ζελέ». Με την παραμικρή αλλαγή στην ασκούμενη πίεση όμως (μεταβολή λιγότερο από 1%), λόγω αιφνίδιας μείωσης στο ιξώδες, χάνει την ικανότητα συνοχής της και συμπεριφέρεται ως υγρό, όπως προαναφέρθηκε. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται θιξοτροπία.

Κινούμενη άμμος στη Γροιλανδία.

Αν αφεθεί χωρίς πίεση, η μάζα των υλικών της κινούμενης άμμου επανακτά αρκετά γρήγορα το ιξώδες της, με αποτέλεσμα να επιστρέφει στην σχεδόν στερεή κατάσταση.

Πιθανές τοποθεσίες

Κινούμενη άμμος μπορεί να βρεθεί στην πεδινή ενδοχώρα, κατά μήκος των ποταμών, κοντά σε λίμνες ή σε έλη ή κοντά σε παραλίες, αλλά ενίοτε μπορεί να υπάρξει και στα βουνά και, πολύ σπάνια, στις ερήμους.

Εμφάνιση

Για τον εξωτερικό παρατηρητή, η κινούμενη άμμος μπορεί να έχει διάφορες μορφές. Κάποιες φαίνονται σαν λάσπη, άλλες έχουν μια εμφάνιση σαν συνδυασμό από άμμο και χώμα που επιπλέει σε λάκκους με νερό, ενώ οι πλέον ύπουλες μπορεί να συγκρατήσουν χώμα, φύλλα, μικρά κλαδιά ή και συντρίμμια πάνω τους (δεδομένου ότι το νερό συνήθως δεν ανεβαίνει στην επιφάνεια πάνω από την άμμο), με αποτέλεσμα να φαίνονται επιφανειακά συμπαγείς και μην ξεχωρίζουν από το γύρω στερεό έδαφος.

Μύθοι και αλήθειες της κινούμενης άμμου

Κινούμενη άμμος σε παραλία και σχετική πινακίδα προειδοποίησης, στο νησί Texel, κοντά στο De Slufter, Ολλανδία. Η πινακίδα απεικονίζει το γνωστό σενάριο τρόμου των παλαιότερων κινηματογραφικών ταινιών, αλλά στην πραγματική κινούμενη άμμο δεν είναι δυνατόν να συμβεί αυτό, καθώς θα ήταν αντίθετο με τους νόμους της Φυσικής.

Στο ευρύ κοινό, η κινούμενη άμμος έχει νοητά συνδεθεί με την παλαιά φήμη, που εμφανίστηκε αρχικά στη λογοτεχνία και μεταφέρθηκε και στον κινηματογράφο, ενίοτε ακόμα και στην τηλεόραση, ότι η άμμος κατάπινε ανθρώπους και ζώα. Οι παλαιότερες, ιδίως, ταινίες έδειχναν συχνά ανθρώπους να «καταπίνονται» εντελώς από κινούμενη άμμο, με αποτέλεσμα να πεθαίνουν. Η ιδέα αυτή είχε γνωρίσει τεράστια απήχηση κυρίως στη δεκαετία του 1960, οπότε και, σύμφωνα με σχετική στατιστική μελέτη του αμερικανικού διαδικτυακού περιοδικού Slate, σχεδόν το 3% όλων των ταινιών έδειχναν κάποια σκηνή με κινούμενη άμμο, αλλά στα νεότερα χρόνια σταδιακά ατόνησε.^[1]

Η πραγματικότητα όμως είναι εντελώς διαφορετική, επειδή οι επιστήμονες έχουν αποδείξει ότι η πυκνότητα του μείγματος άμμου και νερού είναι τουλάχιστον η 2-πλάσια από αυτήν του ανθρώπου και των ζώων, των οποίων είναι σχεδόν ίση με του νερού, δηλαδή 1 gr/ml, έναντι 2 gr/ml της κινούμενης άμμου. Επομένως, όταν κάποιος πέφτει στην κινούμενη άμμο δημιουργείται μία ασφαλής ισορροπία (το χαμηλότερο επίπεδο που μπορεί να φτάσει ένας ενήλικας είναι συνήθως το 1/3 του συνολικού όγκου του, δηλαδή μέχρι το ισχίο, αν και σπανιότερα, αν εκδηλώσει απότομες κινήσεις πανικού, μπορεί και μέχρι τη μέση), ενώ πρέπει να τονιστεί και το ότι η κινούμενη άμμος περιορίζεται σε επιφανειακά στρώματα (εξαιρετικά σπάνιο να έχει τόσο μεγάλο βάθος, όσο φαίνεται στα έργα), καθιστώντας αδύνατο για κάποιον να πεθάνει σε αυτήν έτσι όπως αποτυπώνεται στη λογοτεχνία και στον κινηματογράφο.

Πανοραμική φωτογραφία του Morecambe Bay.

Ωστόσο, αληθεύει ότι η κινούμενη άμμος περιορίζει σημαντικά τη δυνατότητα της κίνησης και απαιτείται συνήθως εξαιρετικά μεγάλη δύναμη για να βγει κάποιος από αυτήν.^[2] Αυτό μπορεί να οδηγήσει έμμεσα στο θάνατο αυτόν που θα πέσει μέσα: δεν είναι η ίδια η άμμος που σκοτώνει, «τραβώντας» ολόκληρο το θύμα μέσα στη γη, αλλά οι συνθήκες που δημιουργούνται για όποιον κολλήσει σε αυτήν, καθώς γίνεται ευάλωτος σε άλλους κινδύνους, όπως έκθεση στον ήλιο, αφυδάτωση, πείνα, υποθερμία, επίθεση άγριων ζώων, ακραία καιρικά φαινόμενα ή τυχόν επιστροφή παλίρροιας αν είναι σε παραλία.

Ιδιαίτερα γνωστή για τον συγκεκριμένο κίνδυνο περιοχή, είναι ο κόλπος Morecambe Bay στο Ηνωμένο Βασίλειο. Δεδομένου ότι ο κόλπος αυτός είναι ευρύς και ρηχός, ένα άτομο που θα κολλήσει σε κινούμενη άμμο αντιμετωπίζει κίνδυνο - θάνατο, λόγω επιστροφής της υψηλής παλίρροιας.

Δείτε επίσης

• Άμμος
• Άργιλος