Κλίμακα Μερκάλι

Η κλίμακα Μερκάλι (αγγλικά: Mercalli intensity scale) είναι μια κλίμακα που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση της έντασης των σεισμών. Πήρε το όνομά της από το δημιουργό της, Τζουζέπε Μερκάλι, Ιταλό ηφαιστειολόγο που την επινόησε το 1902.^[1]

Η κλίμακα

Φωτογραφία εποχής των καταστροφών του σεισμού που έπληξε την Τανγκσάν της ανατολικής Κίνας στις 28 Ιουλίου 1976. Το μέγεθός του εκτιμήθηκε σε 7,8 Ρίχτερ κατά τις κινεζικές πηγές, αν και άλλες εκτιμήσεις το ανέβασαν ακόμα και ως τα 8,2 Ρίχτερ. Επίσης, ήταν ο πλέον πολύνεκρος σεισμός της σύγχρονης ιστορίας, ενώ ταξινομήθηκε στο επίπεδο XI (11) της κλίμακας Μερκάλι.

Η κλίμακα Μερκάλι δεν μετρά την ενέργεια που απελευθερώνεται από έναν σεισμό, όπως η κλίμακα Ρίχτερ. Αντίθετα, ασχολείται με τις επιπτώσεις ενός σεισμού σε μια δεδομένη περιοχή. Συνεπώς ενδείκνυται για την μέτρηση σεισμών σε πυκνοκατοικημένες περιοχές, ενώ δεν είναι αποτελεσματική για αραιοκατοικημένες ή ακατοίκητες περιοχές.^[2]

Με βάση την κλίμακα, οι σεισμοί ταξινομούνται σε 12 επίπεδα, ανάλογα με την έντασή τους και τις ζημιές που επιφέρουν. Τα επίπεδα αυτά φέρουν λατινικούς αριθμούς και ξεκινούν από το I (επίπεδο 1, μη αισθητός σεισμός, καταγράφεται μόνο από σεισμογράφους), με αύξουσα σειρά καθώς αυξάνεται η ένταση του σεισμού και οι προκαλούμενες ζημιές. Στις ασθενείς και μέτριες δονήσεις, χωρίς ζημιές, η κατάταξη γίνεται ανάλογα με το πόσο αισθητές γίνονται από τους ανθρώπους, ενώ στις ισχυρότερες γίνεται ανάλογα με την έκταση των καταστροφών, τόσο στα αντισεισμικά, όσο και στα λιγότερο ανθεκτικά κτίρια.

Το ύψιστο δυνατό επίπεδο που μπορεί να υπάρξει είναι το XII (12) και αντιστοιχεί σε έναν σεισμό που θα επέφερε ολική καταστροφή σε κάθε ανθρώπινη κατασκευή και θα άλλαζε το γεωγραφικό ανάγλυφο της περιοχής. Κατά κανόνα, οι εντάσεις XI (11) και XII (12) δεν χαρτογραφούνται, διότι περιορίζονται μόνο σε κάποια σημεία με ιδιαίτερα ασθενές υπέδαφος. Ωστόσο, στους ιστορικούς χρόνους έχει καταγραφεί ακόμα και επίπεδο XII (12) σε μεγάλη έκταση, αλλά αυτό έχει συμβεί ελάχιστες φορές. Ένα αδιαμφισβήτητο τέτοιο γεγονός συνέβη στον σεισμό της Χαϊγιουάν στην Κίνα στις 16 Δεκεμβρίου 1920, με συνολικό απολογισμό 273.400 θύματα. Ειδικότερα στις επαρχίες Χαϊγιουάν, Λιτζουνμπού και Γκανγιαντσί, σημειώθηκαν παραμορφώσεις του εδάφους και ολική καταστροφή επιπέδου XII.^[3][4] Το μέγεθός του παλαιότερα είχε γενικά εκτιμηθεί στα 7,8 R και κατά τις σημερινές κινεζικές πηγές στους 8,5 βαθμούς της κλίμακας Ρίχτερ. Ένα ακόμα τέτοιο συμβάν ήταν στον σεισμό του Ερζιντζάν της ανατολικής Τουρκίας στις 27 Δεκεμβρίου 1939, με μέγεθος 7,8 Ρίχτερ και μέγιστη ένταση Μερκάλι XII, δηλαδή «ολική καταστροφή», όπου οι εκτιμήσεις για τον τελικό απολογισμό έκαναν λόγο για 32.700 - 32.968 νεκρούς^[5] και 100.000 τραυματίες.^[5]

Αν και υπάρχει κάποια σχετική αντιστοιχία μεταξύ της ενέργειας που απελευθερώνεται (μέγεθος, στην Κλίμακα Ρίχτερ) και της έντασης των σεισμών, αυτό δεν είναι απόλυτο, καθώς το επίπεδο της έντασης εξαρτάται και από άλλους παράγοντες, όπως το εστιακό βάθος του σεισμού, το πόσο ευνοϊκό ή δυσμενές είναι το υπέδαφος, την απόσταση των κατοικιών από το επίκεντρο και από την πυκνότητα του πληθυσμού. Για παράδειγμα, ένας σεισμός στην κεντρική Καλιφόρνια, ΗΠΑ, στις 19 Μαΐου 2011, μεγέθους μόλις 0,7 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, αλλά με εστιακό βάθος μόλις 4 χιλιόμετρα, ταξινομήθηκε στο επίπεδο III (3) της κλίμακας Μερκάλι, από την United States Geological Survey (USGS).^[6] Αντιθέτως, ένας σεισμός 4,9 Ρίχτερ, που καταγράφηκε την ίδια ημέρα, νότια της Κρήτης, Ελλάδα, αλλά με εστιακό βάθος 27 χιλιόμετρα και μακριά από την ακτή, ταξινομήθηκε επίσημα στο επίπεδο I (1, δεν έγινε αισθητός, καταγράφηκε μόνο από σεισμογράφους).^[7]

Κλίμακα Ρίχτερ	Τυπικό μέγιστο Κλίμακας Μερκάλι
0 – 3,0	I
3,0 – 3,9	II - III
4,0 – 4,9	IV - V
5,0 – 5,9	VI - VII
6,0 – 6,9	VII - IX
7,0 – 7,9	VIII - XI
8,0 – 8,9	VIII - XII
9,0 – 9,9	IX - XII
10,0+	Αν συνέβαινε, μάλλον XII

Σημαντικό ρόλο, επίσης, παίζει και το αντισεισμικό επίπεδο υποδομών της χώρας, με πιο εντυπωσιακό παράδειγμα τον σεισμό 9,0 - 9,1 Ρίχτερ στο Σεντάι της Ιαπωνίας, στις 11 Μαρτίου 2011, με επίσημη ταξινόμηση των πλησιέστερων πόλεων στο επίπεδο VIII (8) της κλίμακας Μερκάλι^[8] και στο επίπεδο IX (9) μόνο στην πόλη Φουρουκάβα (Furukawa)^[9] - μικρό συγκριτικά με την απίστευτη ενέργεια που απελευθερώθηκε. Καθοριστικό, βέβαια, ήταν και το γεγονός ότι το υπόκεντρο ήταν μακριά από την ακτή και σε εστιακό βάθος 24,4 χιλιομέτρων.

Τα 12 επίπεδα της κλίμακας Μερκάλι είναι τα εξής:

I. Μη αισθητός	Δεν γίνεται αισθητός. Καταγράφεται μόνο από σεισμογράφους.
II. Ελάχιστα αισθητός	Αισθητός από μερικούς ανθρώπους που βρίσκονται σε ανάπαυση στους υψηλότερους ορόφους κτιρίων.
III. Ασθενής	Αισθητός μέσα στα σπίτια, ως δονήσεις σαν να περνάει ελαφρύ φορτηγό. Μπορεί να μην αναγνωριστεί ως σεισμός.
IV. Mέτριος	Αισθητός μέσα στα σπίτια, ως δονήσεις σαν να περνάει βαρύ φορτηγό δίπλα στο σπίτι. Λιγότερο αισθητός στην ύπαιθρο. Τίθενται σε κίνηση κρεμασμένα αντικείμενα. Τζάμια τρίζουν. Κρότοι πιάτων και παραθύρων, χτύπος στις πόρτες. Σταματημένα αυτοκίνητα κλυδωνίζονται. Την νύχτα μερικοί ξυπνούν.
V. Σχετικά Ισχυρός	Αισθητός από όλους μέσα στα σπίτια, ως δονήσεις σαν να περνάει τρένο δίπλα στο σπίτι. Ενδεχομένως μη αισθητός στην ύπαιθρο υπό ορισμένες συνθήκες. Αιώρηση κρεμασμένων αντικειμένων. Ανατροπή μερικών μικρών αντικειμένων και σπάσιμο πιάτων. Ανοιχτές πόρτες ταλαντεύονται. Υγρά από δοχεία χύνονται. Την νύχτα όλοι ξυπνούν.
VI. Ισχυρός	Αισθητός από όλους. Πολλοί τρομοκρατούνται και τρέχουν έξω από τα κτίρια. Οι άνθρωποι περπατούν με αστάθεια. Μετακίνηση ή ανατροπή πολυάριθμων μεγάλων αντικειμένων και επίπλων. Τζάμια σπάζουν. Βλάβες σε σοβάδες, κεραμίδια, καπνοδόχους. Μικρές καμπάνες ηχούν. Ζημιές λίγες και ελαφρές.
VII. Πολύ Ισχυρός	Δύσκολη η όρθια στάση. Πτώση πολυάριθμων κεραμιδιών, καπνοδόχων. Μικρές ζημιές σε ισχυρές κατασκευές. Σοβάδες και τοιχοποιία ρηγματώνονται στις συνηθισμένες κατασκευές. Στις κακές κατασκευές πέφτουν σοβάδες, αποκολλώνται τούβλα και πέτρες. Γίνεται αισθητός από οδηγούς αυτοκινήτων. Μεγάλες καμπάνες ηχούν. Κυματισμός στις λίμνες, θόλωμα νερού από λάσπη.
VIII. Καταστροφικός	Επηρεάζεται η οδήγηση των αυτοκινήτων. Αρκετές ζημιές και μερική κατάρρευση στις συνηθισμένες κατασκευές. Μέτριες ζημιές στην τοιχοποιία των καλών κατασκευών και μεγάλες στις κακές κατασκευές. Κλαδιά σπάνε από τα δένδρα. Αλλαγές στη ροή και στη θερμοκρασία του νερού σε πηγές και σε πηγάδια.
IX. Πολύ Καταστροφικός	Γενικός πανικός. Σοβαρές βλάβες στην τοιχοποιία των καλών κατασκευών. Γενική καταστροφή στις κακές κατασκευές. Μικρού μεγέθους κτίρια αποσπώνται από τα θεμέλια. Υπόγειοι αγωγοί σπάζουν. Εμφανίζονται ρωγμές στο έδαφος. Σε περιοχές με υπόγεια ύδατα, αναβλύζει από το έδαφος λεπτή άμμος, ιλύς και νερό.
X. Εξαιρετικά Καταστροφικός	Τα περισσότερα κτίρια καταστρέφονται. Πτώση μερικών καλών κατασκευών, ανθεκτικών ξύλινων κτιρίων και γεφυρών. Σχεδόν όλες οι κατασκευές τοιχοποιίας και τα προκατασκευασμένα κτίσματα καταρρέουν μέχρι θεμελίων. Σοβαρές ζημιές στο οδικό δίκτυο και σε φράγματα, υδροφράκτες και αναχώματα. Οι σιδηροτροχιές κάμπτονται ελαφρά. Μεγάλες κατολισθήσεις.
XI. Ασύλληπτα Καταστροφικός	Ελάχιστα κτίρια μένουν όρθια. Πτώση σχεδόν όλων των ανθρώπινων κατασκευών. Υπόγειοι αγωγοί και γραμμές μεταφοράς ενέργειας καταστρέφονται εντελώς. Καταστροφή οδικού δικτύου, πτώση γεφυρών και ανισόπεδων κόμβων. Οι σιδηροτροχιές κάμπτονται έντονα (ή και σπάζουν). Πολυάριθμες κατολισθήσεις, ρήγματα και παραμορφώσεις του εδάφους.
XII. Ολική Καταστροφή (ή Κατακλυσμιαίος)	Ολική καταστροφή. Κατάρρευση όλων των κτιρίων μέχρι θεμελίων. Τεράστιες παραμορφώσεις του φλοιού της Γης. Το έδαφος κινείται σε κύματα ή ανυψώνεται και υποχωρεί αρκετά μέτρα και τα σεισμικά κύματα φαίνονται στην επιφάνεια. Αλλαγές στο ανάγλυφο του εδάφους και τη γραμμή του ορίζοντα. Μεγάλες ποσότητες βράχων αλλάζουν θέση. Αλλαγή ροής ποταμών. Δημιουργία νέων καταρρακτών. Μεγάλα αντικείμενα εκτινάσσονται στον αέρα. Το επίπεδο XII σε μεγάλες εκτάσεις γης έχει καταγραφεί ελάχιστες φορές στην ανθρώπινη ιστορία.

Δείτε επίσης

• Κλίμακα Ρίχτερ
• Τζουζέπε Μερκάλι
• Σεισμός