Λεμφαδένας

Οι λεμφαδένες, ή λεμφογάγγλια,^{[Σημ. 1]} είναι μικρά όργανα σε σχήμα φασολιού που αποτελούν μέρος του λεμφικού συστήματος.^[2][3] Λειτουργούν ως φίλτρα (σταθμοί διήθησης) της λέμφου, η οποία απάγεται από τους ιστούς - μεσω των λεμφαγγείων - προς τη συστημική κυκλοφορία. Αυτό γίνεται ιδιαίτερα σημαντικό σε περιπτώσεις λοίμωξης, οπότε η λέμφος περιέχει διαλυμένα συστατικά του εισβολέα (αντιγόνα), τα οποία κατακρατούνται στους λεμφαδένες και ενεργοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα. Για αυτό τον σκοπό ένας λεμφαδένας περιέχει Β λεμφοκύτταρα, Τ λεμφοκύτταρα και ιστιοκύτταρα (καθηλωμένα μακροφάγα).^[4][5][6][7]

Λεμφαδένας
Τα κύρια μέρη ενός λεμφαδένα.
Οι λεμφαδένες αποτελούν μέρος του λεμφικού συστήματος, υπάρχουν στα περισσότερα μέρη του σώματος και συνδέονται μεταξύ τους με μικρά λεμφαγγεία.
Details
System	Λεμφικό σύστημα, μέρος του ανοσοποιητικού συστήματος
Identifiers
TA	A13.2.03.001
FMA	5034

Το σώμα ενός ενήλικα περιέχει περίπου 400 έως 800 λεμφαδένες. Αυτοί οι λεμφαδένες βρίσκονται σε όλο το σώμα, με υψηλότερες συγκεντρώσεις κοντά στα κύρια αιμοφόρα αγγεία και μέσα στον κορμό (δλδ. στον λαιμό, στις μασχάλες, στον θώρακα, στην κοιλιά και στη βουβωνική χώρα). Ενώ ο ακριβής αριθμός μπορεί να διαφέρει ελαφρώς από άτομο σε άτομο, το γενικό εύρος παραμένει σταθερό.^[8][9]

Οι λεμφαδένες είναι δευτερογενή λεμφικά όργανα, που σημαίνει ότι εμπλέκονται στην ενεργοποίηση και στον πολλαπλασιασμό των λεμφοκυττάρων σε απόκριση σε αντιγόνα (ξένες ουσίες). Τα πρωτογενή λεμφικά όργανα, από την άλλη πλευρά, είναι τα σημεία όπου αναπτύσσονται και ωριμάζουν τα λεμφοκύτταρα.^[10][11]

Η συνάντηση των Β λεμφοκυττάρων με το αντίστοιχο αντιγόνο υπό κατάλληλες συνθήκες και η συνακόλουθη ενεργοποίηση τους οδηγεί σε ραγδαίο πολλαπλασιασμό των Β λεμφοκυττάρων και σε διόγκωση των λεμφαδένων. Η διόγκωση συχνά αποτελεί ένδειξη λοίμωξης ή φλεγμονής στην περιοχή από την οποία παροχετεύονται (λεμφαδενοπάθεια). Η λεμφαδενοπάθεια προκαλείται συχνότερα από λοιμώξεις, όπως κρυολόγημα ή στρεπτόκοκκική φαρυγγίτιδα, ωστόσο, οι πρησμένοι λεμφαδένες μπορούν επίσης να υποδηλώνουν άλλες παθήσεις, συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου.^[12]

Λεμφικά όργανα

Τα πρωτογενή και τα δευτερογενή λεμφικά όργανα είναι κρίσιμα συστατικά του ανοσοποιητικού συστήματος. Τα πρωτογενή λεμφικά όργανα, όπως ο μυελός των οστών και ο θύμος αδένας, είναι τα σημεία όπου αναπτύσσονται και ωριμάζουν τα λεμφοκύτταρα (Β κύτταρα και Τ κύτταρα). Τα δευτερογενή λεμφικά όργανα, συμπεριλαμβανομένων των λεμφαδένων, του σπλήνα, των αμυγδαλών και του σχετιζόμενου με τον βλεννογόνο λεμφικού ιστού (MALT), είναι τα σημεία όπου τα ώριμα λεμφοκύτταρα συναντούν αντιγόνα και ξεκινούν τις ανοσολογικές αποκρίσεις.^[10][13]

• Πρωτογενή λεμφικά όργανα: Αυτά τα όργανα περιλαμβάνουν τον μυελό των οστών και τον θύμο αδένα. Παράγουν ειδικά κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος που ονομάζονται λεμφοκύτταρα.^[10]
• Δευτερογενή λεμφικά όργανα: Αυτά τα όργανα περιλαμβάνουν τους λεμφαδένες, τον σπλήνα, τις αμυγδαλές και ορισμένους ιστούς σε διάφορα στρώματα βλεννογόνων στο σώμα (για παράδειγμα, στο έντερο). Σε αυτά τα όργανα τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος καταπολεμούν τα μικρόβια και τις ξένες ουσίες.^[10]

Δομή

Λεμφαδένας στον οποίο φαίνεται το εσωτερικό τμήμα μαζί με τα προσαγωγά (afferent) και τα απαγωγά λεμφαγγεία (efferent lymphatic vessels).

Η δομή του λεμφαδένα. Από έξω προς τα μέσα: κάψα (capsule), φλοιός (cortex), παραφλοιός (paracortex), και μυελός (medulla).

Ροή της λέμφου (προσανατολισμός 1>2>3>4>5).

Κάθε λεμφαδένας διαιρείται σε δύο γενικές περιοχές, την κάψα και τον φλοιό. Η κάψα είναι ένα εξωτερικό στρώμα συνδετικού ιστού. Κάτω από την κάψα βρίσκεται ο φλοιός, μια περιοχή που περιέχει κυρίως αδρανοποιημένα Β και Τ λεμφοκύτταρα, καθώς και πολλά βοηθητικά κύτταρα, όπως δενδριτικά κύτταρα και μακροφάγα. Ο φλοιός διαιρείται περαιτέρω σε δύο λειτουργικές περιοχές: τον έξω φλοιό και τον έσω φλοιό, ή παραφλοιό. Αυτές οι περιοχές περιβάλλουν εσωτερικά τον μυελό, ο οποίος αποτελείται κυρίως από ενεργοποιημένα πλασματοκύτταρα που εκκρίνουν αντισώματα.^[14][4]

Βασικά δομικά συστατικά ενός λεμφαδένα:

• Κάψα: Ένα σκληρό εξωτερικό στρώμα συνδετικού ιστού που περιβάλλει τον λεμφαδένα.
• Δοκίδες: Επεκτάσεις της κάψας που διεισδύουν στον λεμφαδένα, διαιρώντας τον σε διαμερίσματα.
• Φλοιός: Η περιοχή του λεμφαδένα που περιέχει λεμφοειδείς θύλακες (πυκνές μάζες λεμφοκυττάρων και μακροφάγων), ιδιαίτερα Β κύτταρα.
• Παραφλοιός: Μια περιοχή κάτω από τον φλοιό, πλούσια σε Τ κύτταρα και δενδριτικά κύτταρα, όπου ξεκινούν οι ανοσολογικές αποκρίσεις.
• Μυελός: Η εσωτερική περιοχή του λεμφαδένα, που περιέχει μυελικές χορδές με πλασματοκύτταρα, μακροφάγα και κόλπους.
• Λεμφικοί κόλποι: Δίκτυα εντός του λεμφαδένα που φιλτράρουν τη λέμφο και περιέχουν μακροφάγα και λεμφοκύτταρα.
• Πύλη: Μια κοίλη εσοχή στον λεμφαδένα όπου εισέρχονται και εξέρχονται τα αιμοφόρα αγγεία και όπου τα απαγωγά λεμφαγγεία απομακρύνουν τη φιλτραρισμένη λέμφο.
• Προσαγωγά λεμφαγγεία: Αγγεία που φέρνουν τη λέμφο στον λεμφαδένα.
• Απαγωγά λεμφαγγεία: Αγγεία που απομακρύνουν τη λέμφο από τον λεμφαδένα.
• Φλεβίδια με υψηλό ενδοθήλιο: Εξειδικευμένα αιμοφόρα αγγεία εντός του λεμφαδένα που επιτρέπουν την είσοδο των λεμφοκυττάρων από την κυκλοφορία στο λεμφαδένα.

Ροή της λέμφου

Η λέμφος, που μεταφέρει απόβλητα, παθογόνα και κατεστραμμένα κύτταρα, εισέρχεται στον λεμφαδένα μέσω των προσαγωγών λεμφαγγείων.^[15] Καθώς η λέμφος ρέει μέσω του λεμφαδένα, τα λεμφοκύτταρα (Β και Τ κύτταρα) και τα μακροφάγα εντοπίζουν και επιτίθενται σε επιβλαβείς ουσίες.^[16] Τα αντιγόνα από παθογόνα παρουσιάζονται στα λεμφοκύτταρα από τα δενδριτικά κύτταρα και τα μακροφάγα, ενεργοποιώντας τα λεμφοκύτταρα.^[15] Η φιλτραρισμένη λέμφος, που πλέον περιέχει λιγότερες βλαβερές ουσίες, εξέρχεται μέσω των απαγωγών λεμφαγγείων και τελικά επιστρέφει στην κυκλοφορία του αίματος.^[16] Όταν το σώμα καταπολεμά μια λοίμωξη, οι λεμφαδένες μπορεί να διογκωθούν καθώς τα λεμφοκύτταρα πολλαπλασιάζονται και καταπολεμούν τη λοίμωξη.^[17]

Λειτουργία

Εικόνα που δείχνει διογκωμένους λεμφαδένες.

Οι λεμφαδένες λειτουργούν ως φίλτρα μέσα στο λεμφικό σύστημα, φιλτράροντας κυρίως το λεμφικό υγρό και περιέχουν ανοσοκύτταρα που βοηθούν στην καταπολέμηση λοιμώξεων και ασθενειών. Παγιδεύουν επιβλαβείς ουσίες όπως βακτήρια, ιούς και καρκινικά κύτταρα, και τα ανοσοκύτταρά τους, ιδιαίτερα τα λεμφοκύτταρα, εργάζονται για να τα καταστρέψουν. Αυτή η διαδικασία είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της συνολικής υγείας και την πρόληψη της εξάπλωσης ασθενειών.^[15]

• Φιλτράρισμα λέμφου: Οι λεμφαδένες βρίσκονται σε στρατηγικά σημεία σε όλο το σώμα και συνδέονται μεταξύ τους με λεμφαγγεία. Αυτά τα αγγεία μεταφέρουν λέμφο, η οποία περιέχει άχρηστα προϊόντα, κατεστραμμένα κύτταρα και ξένους εισβολείς, προς τους λεμφαδένες. Καθώς η λέμφος διέρχεται από τους λεμφαδένες, οι λεμφαδένες φιλτράρουν αυτές τις βλαβερές ουσίες.
• Δραστηριότητα ανοσοκυττάρων: Οι λεμφαδένες είναι γεμάτοι με λεμφοκύτταρα (Β κύτταρα και Τ κύτταρα). Αυτά τα κύτταρα είναι απαραίτητα για την ανοσολογική απόκριση του οργανισμού. Τα Β κύτταρα παράγουν αντισώματα, ενώ τα Τ κύτταρα βοηθούν στον συντονισμό και στην ενεργοποίηση άλλων ανοσοκυττάρων. Όταν ανιχνεύεται μια ξένη ουσία ή λοίμωξη, τα λεμφοκύτταρα ενεργοποιούνται και αρχίζουν να πολλαπλασιάζονται, οδηγώντας σε ανοσολογική απόκριση. Η απόκριση αυτή μπορεί να προκαλέσει διόγκωση και ευαισθησία των λεμφαδένων, υποδεικνύοντας ότι το ανοσοποιητικό σύστημα καταπολεμά ενεργά μια λοίμωξη.
• Διατήρηση της ισορροπίας των υγρών: Το λεμφικό σύστημα παίζει επίσης ρόλο στη διατήρηση της ισορροπίας των υγρών στο σώμα. Οι λεμφαδένες βοηθούν στην επιστροφή της περίσσειας υγρών και πρωτεϊνών από τους ιστούς πίσω στην κυκλοφορία του αίματος. Αυτό αποτρέπει τη συσσώρευση υγρών (οίδημα) και διασφαλίζει την σωστή κυκλοφορία.
• Καταπολέμηση λοιμώξεων: Οι λεμφαδένες είναι ζωτικής σημασίας για την καταπολέμηση λοιμώξεων που προκαλούνται από βακτήρια, ιούς και άλλα παθογόνα. Παγιδεύουν αυτούς τους εισβολείς και ενεργοποιούν μια ανοσολογική απόκριση για την εξάλειψή τους.
• Ρόλος στον καρκίνο: Οι λεμφαδένες μπορούν επίσης να παγιδεύσουν καρκινικά κύτταρα που έχουν εξαπλωθεί από έναν πρωτοπαθή όγκο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι γιατροί συχνά εξετάζουν τους λεμφαδένες κατά τη σταδιοποίηση του καρκίνου για να διαπιστώσουν εάν ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί. Εάν εντοπιστούν καρκινικά κύτταρα στους λεμφαδένες, αυτό μπορεί να υποδηλώνει ότι ο καρκίνος είναι πιο προχωρημένος και απαιτεί πρόσθετη θεραπεία.

Παθήσεις

Μικρογραφία μεσεντερικού λεμφαδένα με αδενοκαρκίνωμα.

Εκτομή λεμφαδένα στον τράχηλο με καθοδήγηση σάρωσης PET. Η τελική παθολογοανατομική εξέταση επιβεβαίωσε μεταστατικό ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα.

Οι παθήσεις των λεμφαδένων εκδηλώνονται όταν οι λεμφαδένες αποκτούν ανώμαλο μέγεθος, σχήμα ή υφή. Αυτές οι παθήσεις μπορεί να προκληθούν από λοιμώξεις, αυτοάνοσες διαταραχές ή καρκίνους, συμπεριλαμβανομένου του λεμφώματος και της λευχαιμίας. Οι διογκωμένοι λεμφαδένες (λεμφαδενοπάθεια) είναι ένα συνηθισμένο σημάδι, αλλά μπορούν επίσης να εμφανιστούν και άλλα συμπτώματα όπως πυρετός, νυχτερινές εφιδρώσεις και κόπωση, ανάλογα με την υποκείμενη αιτία.^[18]

Κοινές παθήσεις λεμφαδένων

• Λοιμώξεις: Βακτηριακές, ιογενείς ή μυκητιασικές λοιμώξεις μπορούν να προκαλέσουν διόγκωση των λεμφαδένων, μια πάθηση που ονομάζεται λεμφαδενίτιδα. Παραδείγματα περιλαμβάνουν στρεπτοκοκκική φαρυγγίτιδα, μονοπυρήνωση και δερματικές λοιμώξεις.^[19]
• Αυτοάνοσες διαταραχές: Καταστάσεις όπως ο λύκος και η ρευματοειδής αρθρίτιδα μπορούν να επηρεάσουν τους λεμφαδένες, οδηγώντας σε διόγκωση.^[18]
• Καρκίνοι: Το λέμφωμα, ένας καρκίνος του λεμφικού συστήματος, και η λευχαιμία, η οποία επηρεάζει τον αιμοποιητικό ιστό, μπορούν να προκαλέσουν διόγκωση των λεμφαδένων.^[20]
• Μεταστατική νόσος: Τα καρκινικά κύτταρα από άλλα μέρη του σώματος μπορούν να εξαπλωθούν στους λεμφαδένες, προκαλώντας διόγκωση.^[21]
• Άλλες καταστάσεις: Η νόσος Castleman, η νόσος Kikuchi-Fujimoto και η λεμφαγγειολειομυομάτωση (LAM) είναι λιγότερο συχνές παθήσεις που μπορούν επίσης να επηρεάσουν τους λεμφαδένες.^[4]

Η λεμφαδενοπάθεια είναι ο όρος, ο οποίος αναφέρεται σε ανώμαλο μέγεθος ή υφή των λεμφαδένων. Μπορεί να είναι εντοπισμένη (να επηρεάζει μια συγκεκριμένη περιοχή) ή γενικευμένη (να επηρεάζει πολλαπλές περιοχές).^[22]

Στην περίπτωση διογκωμένων λεμφαδένων, μπορεί να χρειαστεί κλινική εξέταση, εξετάσεις αίματος, απεικονιστικές εξετάσεις, αλλά και πιθανή βιοψία του λεμφαδένα για να προσδιοριστεί η αιτία της διόγκωσης.^[23]

Η θεραπεία εξαρτάται από την υποκείμενη αιτία. Οι λοιμώξεις συχνά αντιμετωπίζονται με αντιβιοτικά ή αντιιικά φάρμακα. Οι αυτοάνοσες διαταραχές αντιμετωπίζονται με φάρμακα για τον έλεγχο του ανοσοποιητικού συστήματος. Οι καρκίνοι αντιμετωπίζονται με διάφορες θεραπείες, όπως χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία και χειρουργική επέμβαση.^[23]

Σημειώσεις

1. Ο όρος «λεμφογάγγλιο» αποτελεί την επίσημη ονομασία του οργάνου, ενώ ο όρος «λεμφαδένας» είναι πιο συνήθης όρος που χρησιμοποιείται στην καθημερινή γλώσσα. Καθότι όμως η λειτουργία των λεμφαδένων δεν είναι (πρωτίστως) εκκριτική, ο όρος θεωρείται λιγότερο ακριβής.^[1]