Μορδβίνοι

Οι Μορδβίνοι ή Μορντβίνοι ή Μορδόβιοι (έρζυα: эрзят, μόκσα: мокше.тρωσικά: мордва‎‎ ) είναι ένας λαός, που ομιλούν τις μορδβινικές γλώσσες της ουραλικής οικογένειας και ζουν κυρίως στη Δημοκρατία της Μορδοβίας και σε άλλα μέρη της μεσαίας περιοχής του ποταμού Βόλγα της Ρωσίας.^[3]

Μορδβίνοι Έρζυα και Μόκσα

Κορίτσια Μόκσα με παραδοσιακές φορεσιές στο Ζούμποβο-Πολιάνσκι της Μορδοβίας
Συνολικός πληθυσμός
843.350 (2002)
Περιοχές με σημαντικούς πληθυσμούς
Ρωσία ! Ρωσία Μορδοβία 333.112	744.237 (2010)[1]
Γλώσσες
έρζυα, μόκσα, ρωσικά
Θρησκεία
κυρίως † Ορθόδοξη Εκκλησία (Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία) μειοψηφία Ιθαγενής Θρησκεία των Μορδβίνων, Λουθηρανισμός, Μολοκάν[2]
Σχετιζόμενες εθνικές ομάδες
Μάρι, άλλοι Φίννοι του Βόλγα

Οι Μορδβίνοι αποτελούν έναν από τους πολυάριθμους αυτόχθονες λαούς της Ρωσίας. Αναγνωρίζονται ως ξεχωριστές εθνοτικές ομάδες:^[3]

• Έρζυα
• Μόκσα
• Τεριουχάν
• Τενγκούσεφ (ή Σόκσα) Μορδβίνοι, που εκρωσίστηκαν ή εκτουρκίστηκαν τπλήρως τον 19ο και τον 20ό αιώνα.

Λιγότερο από το ένα τρίτο των Μορδβίνων ζουν στην αυτόνομη δημοκρατία της Μορδοβίας. Οι υπόλοιποι είναι διάσπαρτοι στις ρωσικές περιφέρειες της Σαμάρα, της Πένζα, του Αρινμπούρκ και του Νίζνι Νόβγκοροντ, ενώ άλλοι ζουν στο Ταταρστάν, την Τσουβασία, το Μπασκορτοστάν, την Κεντρική Ασία, τη Σιβηρία, τη Ρωσική Άπω Ανατολή, το Καζακστάν, το Αζερμπαϊτζάν, την Αρμενία και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Οι Έρζυα και οι Μόκσα είναι οι δύο μεγαλύτερες ομάδες. Οι Καρατάι Μορδβίνοι ζουν στην περιοχή Κάμα Ταμάγι του Ταταρστάν και μιλούν μια ταταρική γλώσσα, αν και με μεγάλο ποσοστό μορδβινικού λεξιλογίου. Οι Τεριουχάν, που ζούσαν στην περιφέρεια Νίζνι Νόβγκοροντ της Ρωσίας, άρχισαν να χρησιμοποιούν την ρωσική γλώσσα τον 19ο αιώνα. Οι Τεριουχάν χρησιμποιούν τον όρο Mordva για να χαρακτηρίσουν εαυτούς, ενώ οι Καρατάι αποκαλούνται επίσης Muksha. Οι Τενγκούσεφ ζουν στη νότια Μορδοβία.

Οι δυτικοί Έρζυα ονομάζονται επίσης Σόκσα. Είναι απομονωμένοι από το μεγαλύτερο κομμάτι των Έρζυα και οι διάλεκτοι της μόκσα έχουν επηρεάσει τη διάλεκτο/γλώσσα τους.

Mordva populi (άνθρωποι Μόρντβα) παρουσιάζονται σε χάρτη του 1550 από τον Τζιάκομο Γκαστάλντι ως νότιο Κασίμοφ και Νίζνι Νόβγκοροντ

Πρώιμες αναφορές

Το εθνώνυμο Mordva είναι πιθανόν μαρτυρείται στο έργο Getica του Ιορδάνη του Αλανού με τη μορφή Mordens, οι οποίοι, ισχυρίζεται, ήταν μεταξύ των υποτελών του Γότθου βασιλιά Ερμανάριχου^[4]. Μια γη ονόματι Μορδία σε απόσταση δέκα ημερών από τους Πετσενέγους αναφέρεται στο De administrando imperio του Βυζαντινού Αυτοκάτορα Κωνσταντίνου Ζ'.^[5] Στις μεσαιωνικές ευρωπαϊκές πηγές, έχουν εμφανιστεί τα ονόματα Merdas, Merdinis, Merdium, Mordani, Mordua, Morduinos. Στο ρωσικό Πρώτο Χρονικό, τα εθνώνυμα Mordva και mordvichi εμφανίστηκαν για πρώτη φορά τον 11ο αιώνα. Μετά τη μογγολική εισβολή του βασιλείου των Ρως, το όνομα Μόρντβιν σπάνια αναφέρεται στα ρωσικά χρονικά και αναφέρεται μόνο μετά το Πρώτο Χρονικό μέχρι τον 15ο - 17ο αιώνα.^[6][7]

Ετυμολογίες

Ο όρος Mordva θεωρείται ότι προέρχεται από μια ιρανική (Σκυθική) λέξη, mard, που σημαίνει "άντρας". Η μορδβινική λέξη mirde, που δηλώνει σύζυγο, εντοπίζεται στην ίδια προέλευση. Αυτή η λέξη σχετίζεται επίσης πιθανώς με την τελική συλλαβή του όρου "Ουντμούρτ" και επίσης στον όρο mort της γλώσσας κόμι και ίσως ακόμη και στη γλώσσα μάρι: marij.^[8]

Η πρώτη γραπτή αναφορά των Έρζυα βρίσκεται σε μια επιστολή του 968 μ.Χ., από τον Ιωσήφ, Χάζαρο χαν, με τη μορφή arisa, και μερικές φορές πιστεύεται ότι εμφανίζεται στα έργα του Στράβωνα και του Πτολεμαίου ως Aorsy και Arsiity, αντίστοιχα. Ο Εστάχρι, από τον 10ο αιώνα, έχει καταγράψει μεταξύ των τριών ομάδων του λαού Ρως τους al-arsanija, των οποίων ο βασιλιάς έζησε στην πόλη της Άρσα. Ο λαός ταυτιζόταν από τους μελετητές ως Έρζυα, Άρου και επίσης ως Ουντμούρτοι. Οι ιστορικοί έχουν προτείνει ότι η πόλη Άρσα μπορεί να αναφέρεται είτε στο σύγχρονο Ριαζάν είτε στο Αρσκ ^[5]. Τον 14ο αιώνα, το όνομα Έρζυα θεωρείται ότι αναφέρεται με τη μορφή ardzhani από τον Ρασίντ αλ Ντιν Χαμαντάνι^[9] και ως rzjan από τον Γιουσούφ, τον χαν των Νογκάι^[10]. Στις ρωσικές πηγές, το εθνώνυμο Έρζα εμφανίζεται για πρώτη φορά τον 18ο αιώνα.^[11]

Η πρώτη γραπτή αναφορά των Μόκσα, με τη μορφή Moxel, θεωρείται ότι έγινε στα έργα ενός Φλαμανδού ταξιδιώτη του 13ου αιώνα, του Γουλιέλμου του Ρουμπρούκ, και στο Περσικό Χρονικό του Ρασίντ αλ Ντιν Χαμαντάνι, ο οποίος ανέφερε ότι η Χρυσή Ορδή πολεμούσε με τους Μόκσα και τους Αρντζάν (Έρζυα). Στις ρωσικές πηγές, οι "Μόκσα" εμφανίζονται από τον 17ο αιώνα.^[12]

Σημαία των Έρζυα

Σημαία των Μόκσα

Θρησκεία

Οι Έρζυα ακολουθούν τον Χριστιανισμό (Ανατολικορθόδοξοι και Λουθηρανοί, από Φινλανδούς ιεραπόστολους τη δεκαετία του '90) και την Ινεσκιπάζα, μια γηγενή μονοθεϊστική θρησκεία με ορισμένα στοιχεία πανθεϊσμού.

Εμφάνιση

Έρζυα γυναίκες της Πέντζας ντυμένες με παραδοσιακές φορεσιές

Η Britannica του 1911 ^[13] σημείωσε ότι οι Μορδβίνοι, μολονότι είχαν εγκαταλείψει σε μεγάλο βαθμό τη γλώσσα τους, είχαν "διατηρήσει πολλά από τα παλιά εθνικά τους ρούχα", ειδικά οι γυναίκες, των οποίων οι κεντητές φούστες, τα αυθεντικά μεγάλα σκουλαρίκια και κορδέλες στα μαλλιά και τα πολλά περιδέραια, που καλύπτουν όλο το στήθος και αποτελούνται από όλα τα πιθανά στολίδια, τις κάνουν εύκολα διακριτές από τις Ρωσίδες".

Η Britannica περιέγραψε ότι οι Μορδβίνοι είχαν ως επί το πλείστον σκούρα μαλλιά και γαλάζια μάτια με κοντό και λεπτό ανάστημα. Οι Μόκσα χαρακτηρίζονται από πιο σκούρες επιδερμίδες και πιο σκούρα μάτια από τους Έρζυα, ενώ οι Καρατάι περιγράφηκαν ως "αναμεμιγμένοι με Τατάρους".

Ο Λάθαμ περιέγραψε τους Μορδβίνους ψηλότερους από τους Μάρι, με λεπτές γενειάδες, πλακουτσωτά πρόσωπα και με καστανά ή κόκκινα μαλλιά.^[14]

Πολιτισμοί, λαογραφίες και μυθολογίες

Μια τελετουργική παράσταση Έρζυα στην Ποντλέσναγια Τάβλα

Παρόλο που μοιράζονται κάποιες ομοιότητες, δεν έχει εμφανιστεί κοινή μορδβίνικη μυθολογία και ως εκ τούτου οι μυθολογίες Έρζυα και Μόκσα ορίζονται ξεχωριστά.^[15]

Ιστορία

Ανατολική Ευρώπη, 9ος αιώνας

Προϊστορία

Οι Μορδβίνοι εμφανίστηκαν από την κοινή βολγαϊκή ομάδα γύρω στον 1ο αιώνα μ.Χ.^[16]

Η απόδειξη ότι οι Μορδβίνοι είχαν εγκατασταθεί για πολύ καιρό στην περιοχή του Βόλγα βρίσκεται επίσης στο γεγονός ότι εξακολουθούν να ονομάζουν τον ποταμό Ραβ^[17], αντικατοπτρίζοντας το όνομα Ρα, που καταγράφηκε από τον Κλαύδιο Πτολεμαίο ^[18][19] (100-170 μ.Χ.).

Η κοινωνική οργάνωση Μόκσα και Έρζυα βασιζόταν στην πατριαρχία. Οι φυλές διευθύνονταν από τους πρεσβύτερους kuda-ti που επέλεγαν tekhstai, ανώτερους πρεσβύτερους υπεύθυνους για το συντονισμό ευρύτερων περιοχών.

Πρώιμη ιστορία

Μορδοβιανή γυναίκα, 1781

Γύρω στο 800 μ.Χ. δύο μεγάλες αυτοκρατορίες εμφανίστηκαν στην περιοχή: οι Ρως του Κιέβου στη σημερινή Ουκρανία και τη Ρωσία υιοθέτησαν τον Ανατολικό Ορθόδοξο Χριστιανισμό, η Βουλγαρία του Βόλγα, που βρίσκεται στη συμβολή των ποταμών Κάμα και Βόλγα, υιοθέτησε το Ισλάμ και ορισμένες περιοχές Μόκσα έγιναν υποτελείς του τελευταίου μέχρι τον 12ο αιώνα.

Μετά την ίδρυση του Νίζνι Νόβγκοροντ από τους Ρως του Κιέβου το 1221, το έδαφος των Μορδβίνων έπεφτε όλο και περισσότερο υπό ρωσική κυριαρχία, ωθώντας τους πληθυσμούς νότια και ανατολικά πέρα από τα Ουράλια και μειώνοντας τη συνοχή τους.

Η ρωσική πρόοδος σταμάτησε από τη Μογγολική Αυτοκρατορία και οι Μορδβίνοι έγιναν υποκείμενοι στη Χρυσή Ορδή μέχρι τις αρχές του 16ου αιώνα.

Ο εκχριστιανισμός των Μορδβίνων έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια του 16ου έως του 18ου αιώνα. Τον 19ο αιώνα, αναφέρονται ισχυρά παγανιστικά στοιχεία, που επέζησαν του εκχριστιανισμού. Οι επικεφαλής θεοί των Έρζυα και Μόκσα ονομάζονται Πάας και Σκάι, αντίστοιχα.

Σύγχρονη ιστορία

Στη Ρωσική Αυτοκρατορία, οι Μορδβίνοι ήταν γνωστοί ως ικανοί ξυλουργοί και ο Ιβάν ο Τρομερός τους χρησιμοποίησε για να χτίσουν γέφυρες και να καθαρίσουν δάση κατά τη διάρκεια της προόδου του προς το Καζάν.^[13]

Παρόλο που οι Μορδβίνοι έλαβαν αυτόνομη επικράτεια ως δικαιούχο έθνος εντός της Σοβιετικής Ένωσης το 1928, ο εκρωσισμός εντατικοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '30 και η εκμάθηση των μορβινικών γλωσσών μέχρι τη δεκαετία του '50 γρήγορα παράκμασε.

Μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, οι Μορδβίνοι, όπως και οι άλλοι αυτόχθονες λαοί της Ρωσίας, γνώρισαν αύξηση της εθνικής συνείδησης. Το εθνικό έπος των Έρζυα ονομάζεται Μαστοράβα, που σημαίνει "Μητέρα Γη". Συντάχθηκε από τον Αλεξάντρ Σαρόνοφ και δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 1994 στη γλώσσα έρζυα (έκτοτε έχει μεταφραστεί σε μόκσα και ρωσικά). Μαστοράβα είναι επίσης το όνομα ενός κινήματος εθνοτικών αυτονομιστικών τάσεων, που ιδρύθηκε από τον Δ. Νάντκιν του Κρατικού Πανεπιστημίου της Μορδοβίας, ενεργού στις αρχές του '90.^[20]

Οι φιννο-ουγγρικοί λαοί, των οποίων τα εδάφη περιλαμβάνονταν στην πρώην ΕΣΣΔ, καθώς και πολλοί άλλοι, είχαν μια πολύ σύντομη περίοδο εθνικής αναβίωσης το 1989-1991.

Η επιστροφή πολλών Έρζυα και Μόκσα στην εθνική τους ταυτότητα αντιμετώπισε προκλήσεις από τον εκρωσισμό, την αστικοποίηση και τη δημογραφική κρίση. Επιπλέον, μέρος των εθνικών ελίτ παρουσίασε μια ιδέα, ότι είναι απλώς υπο-εθνοτικές ομάδες μέσα στο ενωμένο μορδοβικό έθνος. Αυτή η ιδέα υποστηρίχθηκε από τις ρωσικές Αρχές, αλλά οι περισσότεροι εκπρόσωποι του εθνοτικού κινήματος των Έρζυα αντέδρασαν πολύ αρνητικά.

Γλώσσες

Οι μορδβινικές γλώσσες, μια υποομάδα της Ουραλικής οικογένειας, είναι η έρζυα και η μόκσα, με περίπου 500.000 ιθαγενείς ομιλητές η καθεμία. Και οι δύο είναι επίσημες γλώσσες της Δημοκρατίας της Μορδοβίας παράλληλα με τα ρωσικά.

Η έρζυα ομιλείται στα βόρεια και ανατολικά και βορειοδυτικά μέρη της Μορδοβίας. Η μόκσα είναι η πλειοψηφική γλώσσα στο δυτικό τμήμα της Μορδοβίας.

Λόγω διαφορών στη φωνολογία, το λεξιλόγιο και τη γραμματική, οι δυο γλώσσες δεν είναι αμοιβαία κατανοητές, σε βαθμό που η ρωσική γλώσσα χρησιμοποιείται συχνά για επικοινωνίες μεταξύ των δυο ομάδων.^[21]

Οι δύο μορδβινικές γλώσσες έχουν επίσης ξεχωριστές λογοτεχνικές μορφές. Η λογοτεχνική γλώσσα έρζυα δημιουργήθηκε το 1922 και η μόκσα το 1923.^[22]

Και οι δύο γράφονται επί του παρόντος χρησιμοποιώντας το τυπικό ρωσικό αλφάβητο .

Μορδβίνοι στην περιοχή Βόλγα-Ουραλίων (απογραφή 2010 Ρωσία)

Αξιοσημείωτοι Μορδβίνοι

• Αλιόνα Αρζιμάσκαγια, στρατιωτική ηγέτιδα του 17ου αιώνα 
• Στέπαν Έρτζια (1876–1959), γλύπτης 
• Φιόντορ Βιντιάνεφ, διοικητής υποβρυχίων στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο
• Αλεξάντρ Σαρόνοφ, φιλόλογος, ποιητής, συγγραφέας