Το εξπρές του μεσονυχτίου (ταινία)

Το Εξπρές του Μεσονυχτίου (αγγλικά: Midnight Express) είναι αμερικανική δραματική ταινία παραγωγής 1978, σε σκηνοθεσία Άλαν Πάρκερ και σενάριο του Όλιβερ Στόουν το οποίο βασισμένο στο ομότιτλο αυτοβιογραφικό βιβλίο του Μπίλι Χέιζ. Πρωταγωνιστούν οι Μπραντ Ντέιβις, Ιρέν Μίρακλ, Μπο Χόπκινς, Πολ Λ. Σμιθ, Ράντι Κουέιντ και Τζον Χερτ.

Το Εξπρές του Μεσονυχτίου
Κινηματογραφική αφίσα
Σκηνοθεσία	Άλαν Πάρκερ
Παραγωγή	Columbia Pictures
Σενάριο	Μπίλι Χέιζ (βιβλίο) Όλιβερ Στόουν (σενάριο)
Βασισμένο σε	Το εξπρές του μεσονυχτίου
Πρωταγωνιστές	Μπραντ Ντέιβις Ράντι Κουέιντ Τζον Χερτ Πολ Λ. Σμιθ Ιρέν Μίρακλ
Μουσική	Τζόρτζιο Μόροντερ
Τραγούδι	Τζώρτζιο Μορόντερ
Φωτογραφία	Μάικλ Σέρεζιν
Μοντάζ	Τζέρι Χάμπλινγκ
Ενδυματολόγος	Μιλένα Κανονέρο
Εταιρεία παραγωγής	Columbia Pictures
Διανομή	Columbia Pictures, Netflix και Fandango at Home
Πρώτη προβολή	6 Οκτωβρίου 1978 20 Σεπτεμβρίου 1979
Διάρκεια	121 λεπτά
Προέλευση	Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής[1][2][3] και Ηνωμένο Βασίλειο[1][2]
Γλώσσα	αγγλικά
Προϋπολογισμός	$2.3 εκ.
Ακαθάριστα έσοδα	$35 εκ.
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Η ταινία ακολουθεί τον Χέιζ έναν Αμερικανό φοιτητή που κλείστηκε σε τουρκική φυλακή με την κατηγορία ότι προσπάθησε να περάσει λαθραία χασίς.

Η ταινία ξεφεύγει αρκετά από τα γεγονότα που περιγράφει το βιβλίο, ειδικά στην παρουσίαση των Τούρκων.^[4] Αρκετά χρόνια αργότερα, τόσο ο Χέιζ όσο και ο Στόουν, δήλωσαν ότι μετάνιωσαν για την απεικόνιση των Τούρκων στην ταινία.^[5][6] Ο τίτλος στην αργκό των φυλακών, σημαίνει την προσπάθεια κρατούμενου να αποδράσει.

Η ταινία κυκλοφόρησε στους κινηματογράφους των Ηνωμένων Πολιτειών στις 6 Οκτωβρίου 1978. Έλαβε πολύ καλές κριτικές, με αρκετούς να επαινούν την ερμηνεία του Ντέιβις, το καστ, το σενάριο, τη σκηνοθεσία και τη μουσική του Τζόρτζιο Μόροντερ. Έλαβε έξι υποψηφιότητες για Όσκαρ, ανάμεσά τους για Καλύτερη Ταινία και Σκηνοθεσία, κερδίζοντας δύο, στις κατηγορίες Διασκευασμένου Σεναρίου και Μουσικής.

Πλοκή

Στις 6 Οκτωβρίου 1970, μετά την παραμονή του στην Κωνσταντινούπολη, ο Αμερικανός Μπίλι Χέιζ συλλαμβάνεται από την τουρκική αστυνομία για κατοχή μαριχουάνας καθώς ήταν έτοιμος να αναχωρήσει αεροπορικώς από τη χώρα μαζί με την κοπέλα του. Μετά από λίγο έρχεται ένας μυστηριώδης Αμερικάνος και πηγαίνει τον Μπίλι σε ένα τοπικό αστυνομικό τμήμα και μεταφράζει τη συνομιλία του με έναν ντετέκτιβ. Η αστυνομία ρωτάει τον Μπίλι πώς βρέθηκε στην κατοχή του το χασίς.

Ο Μπίλι τους λέει ότι το αγόρασε από έναν ταξιτζή και προσφέρεται να βοηθήσει την αστυνομία να τον εντοπίσει με αντάλλαγμα την ελευθερία του. Πηγαίνει με την αστυνομία σε μια τοπική αγορά και δείχνει τον ταξιτζή και ενώ η αστυνομία πηγαίνει να τον συλλάβει, ο Μπίλι αρχίζει να τρέχει για να τους ξεφύγει. Στριμώχνεται σε μια γωνία και συλλαμβάνεται ξανά από τον μυστηριώδη Αμερικάνο. Ο Μπίλι φυλακίζεται για 4 χρόνια και 2 μήνες για κατοχή ναρκωτικών. Στη φυλακή θα γνωρίσει και θα γίνει φίλος με άλλους κρατούμενους από τη Δύση.

Το 1974, μετά από έφεση, το Δικαστήριο απορρίπτει την αρχική ποινή των τεσσάρων χρόνων και τον καταδικάζει σε 30ετή φυλάκιση για το έγκλημά του. Η παραμονή του Μπίλι στη φυλακή μετατρέπεται σε ζωντανή κόλαση: τρομακτικές σκηνές σωματικών και πνευματικών βασανιστηρίων ακολουθούν η μία την άλλη, ενώ δωροδοκία, βία και παράνοια κυριαρχούν στη φυλακή.

Το 1975, η Σούζαν επισκέπτεται τον Μπίλι και τρομοκρατείται όταν βλέπει τι του έκαναν οι φύλακες. Του δίνει ένα σημειωματάριο με λεφτά κρυμμένα μέσα, ελπίζοντας ότι θα τον βοηθήσουν να δραπετεύσει. Αφού εισαχθεί στο ψυχιατρικό άσυλο της φυλακής, ο Μπίλι θα προσπαθήσει να αποδράσει, δωροδοκώντας τον αρχιφύλακα να τον μεταφέρει στο νοσοκομείο όπου δεν υπάρχουν φύλακες. Ο αρχιφύλακας όμως τον πηγαίνει σε ένα άλλο δωμάτιο και επιχειρεί να τον βιάσει. Ο Μπίλι τον σκοτώνει. Φοράει τη στολή του και καταφέρνει να αποδράσει από την μπροστινή πόρτα. Στον επίλογο, αναφέρεται ότι τη νύχτα της 4ης Οκτωβρίου 1975, ο Μπίλι πέρασε τα σύνορα προς την Ελλάδα κι έφτασε στο σπίτι του τρεις εβδομάδες αργότερα.

Ηθοποιοί και Χαρακτήρες

• Μπραντ Ντέιβις στον ρόλο του Μπίλι Χέιζ
• Ιρέν Μίρακλ στον ρόλο της Σούζαν
• Μπο Χόπκινς στον ρόλο του Τεξ, ο μυστηριώδης Αμερικάνος
• Πάολο Μπονατσέλι στον ρόλο του Ρίφκι
• Πολ Λ. Σμιθ στον ρόλο του Χαμιντού
• Ράντι Κουέιντ στον ρόλο του Τζίμι Μπουθ
• Νόρμπερτ Γουέισερ στον ρόλο του Έρικ
• Τζον Χερτ στον ρόλο του Μαξ
• Μάικ Κίλιν στον ρόλο του Κύριου Χέιζ
• Μιχάλης Γιαννάτος, στο ρόλο αστυνομικού της υπηρεσίας αεροδρομίου και του μεταφραστή στη δικαστική αίθουσα.
• Ζαννίνο στο ρόλο του αστυνομικού επιθεωρητή.

Παραγωγή

Αν και η ταινία είναι βασισμένη σε πραγματικά περιστατικά, ο ίδιος ο Μπίλι Χέιζ έχει υποστηρίξει 20 χρόνια μετά την κυκλοφορία της ταινίας ότι η κινηματογραφική εκδοχή είναι υπερβολική και σε αρκετά σημεία πλασματική σε σχέση με τα πραγματικά γεγονότα που συνέβησαν στη φυλακή. Τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν στη Μάλτα, μετά από άρνηση της άδειας που ζήτησε η παραγωγή να γίνουν τα γυρίσματα στην Κωνσταντινούπολη, όπου και η ιστορία είναι στην πραγματικότητα τοποθετημένη. Το αρχικό σενάριο του Όλιβερ Στόουν ήθελε τον Μπίλι να δραπετεύει στα βουνά αλλά ο μικρός προϋπολογισμός της ταινίας δεν επέτρεψε να γυριστεί η συγκεκριμένη σκηνή. Οι Ρίτσαρντ Γκιρ και Τζον Τραβόλτα είχαν προταθεί για τον πρωταγωνιστικό ρόλο.

Η τουρκική κυβέρνηση έκανε δημοσίως γνωστή τη δυσαρέσκειά της ως προς την παρουσίαση των Τούρκων και η ταινία απαγορεύτηκε και δεν κυκλοφόρησε ποτέ στην Τουρκία μέχρι το 1992, όταν και προβλήθηκε από ιδιωτικό τηλεοπτικό σταθμό.^[7]

Διαφορές από το βιβλίο

Υπάρχουν κάποιες διαφορές ανάμεσα στην ταινία και στα πραγματικά γεγονότα που αφηγείται το βιβλίο: Στην ταινία ο Μπίλι Χέιζ είναι στην Τουρκία μαζί με την κοπέλα του ενώ στην πραγματικότητα ήταν μόνος. Οι σκηνές βιασμού είναι επίσης πλασματικές. Ο Μπίλι Χέιζ ποτέ δεν υποστήριξε ότι βιάστηκε από τους Τούρκους φύλακες ή κακοποιήθηκε σεξουαλικά αλλά ενέδωσε σε συναινετικό σεξ. Το φινάλε διαφέρει από αυτό του βιβλίου. Στο βιβλίο, ο Χέιζ μεταφέρεται σε άλλη φυλακή και δραπετεύει κολυμπώντας σε ένα ποτάμι και φτάνοντας απέναντι. Στην ταινία σκοτώνει τον φύλακα που επιχειρεί να τον βιάσει, φοράει τη στολή του και βγαίνει από την μπροστινή πόρτα της φυλακής.^[8]

Μουσική

Τη μουσική της ταινίας αρχικά ανατέθηκε να συνθέσει ο Βαγγέλης Παπαθανασίου, τελικώς όμως την ανέλαβε ο Τζόρτζιο Μόροντερ έπειτα από άρνηση του πρώτου.^[9]

Υποδοχή

Εισπράξεις

Η ταινία είχε προϋπολογισμό παραγωγής 2.300.000 δολάρια^[10]με τα ακαθάριστα έσοδα να ανέρχονται στην Αμερική στα 35.000.000 δολάρια.^[10]

Βραβεία & Υποψηφιότητες

Οργάνωση	Κατηγορία	Υποψήφιος	Αποτέλεσμα	Παραπομπή
Όσκαρ	Καλύτερη Ταινία		υποψηφιότητα	[11]
	Σκηνοθεσία	Άλαν Πάρκερ	υποψηφιότητα	[11]
	Διασκευασμένο Σενάριο	Όλιβερ Στόουν	νίκη	[11]
	Β' Ανδρικού Ρόλου	Τζον Χαρτ	υποψηφιότητα	[11]
	Μοντάζ	Τζέρι Χάμπλινγκ	υποψηφιότητα	[11]
	Μουσική	Τζιόρτζιο Μόροντερ	νίκη	[11]
Φεστιβάλ Καννών	Χρυσός Φοίνικας		υποψηφιότητα	[12]
Χρυσές Σφαίρες	Καλύτερη Ταινία - Δράμα		νίκη	[13]
	Σκηνοθεσία	Άλαν Πάρκερ	υποψηφιότητα	[13]
	Σενάριο	Όλιβερ Στόουν	νίκη	[13]
	Α' Ανδρικού Ρόλου - Δράμα	Μπραντ Ντέιβις	υποψηφιότητα	[13]
	Β' Ανδρικού Ρόλου	Τζον Χαρτ	νίκη	[13]
	Πρωτοεμφανιζόμενος Ηθοποιός	Μπραντ Ντέιβις	νίκη	[13]
	Πρωτοεμφανιζόμενη Ηθοποιός	Ιρέν Μίρακλ	νίκη	[13]
	Μουσική	Τζιόρτζιο Μόροντερ	νίκη	[13]
BAFTA	Καλύτερη Ταινία		υποψηφιότητα	[14]
	Σκηνοθεσία	Άλαν Πάρκερ	νίκη	[14]
	Α' Ανδρικού Ρόλου	Μπραντ Ντέιβις	υποψηφιότητα	[14]
	Β' Ανδρικού Ρόλου	Τζον Χερτ	νίκη	[14]
	Μοντάζ	Τζέρι Χάμπλινγκ	νίκη	[14]
	Πρωτοεμφανιζόμενος σε Πρωταγωνιστικούς Ρόλους	Μπραντ Ντέινις	υποψηφιότητα	[14]