Φυσικός δορυφόρος

Φυσικός δορυφόρος ή φεγγάρι ονομάζεται κάθε φυσικό ουράνιο σώμα που περιφέρεται γύρω από έναν πλανήτη ή πλανήτη νάνο ή άλλο μικρότερο ουράνιο σώμα και υπακούει στους ίδιους νόμους της ουράνιας μηχανικής που ρυθμίζουν την κίνηση των πλανητών. Τους νόμους αυτούς προσδιόρισε ο Γερμανός αστρονόμος Γιοχάνες Κέπλερ. Οι φυσικοί δορυφόροι ονομάζονται επίσης δευτερεύοντες πλανήτες.

Οι 19 μεγαλύτεροι φυσικοί δορυφόροι είναι αρκετά μεγάλοι για να είναι σφαιρικοί και ο Τιτάνας έχει ατμόσφαιρα.

Υπάρχουν 288 γνωστοί φυσικοί δορυφόροι γύρω από τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος, ^{[1] [2]} καθώς και 9 σε τροχιά γύρω από τους πλανήτες νάνους.^[3] Μέχρι τον Δεκέμβριο του 2024, 560 πλανητοειδείς με δορυφόρο έχουν ανακαλυφθεί, συνολικά 582 δορυφόροι.^[4] Υπάρχουν 272 γνωστά αντικείμενα στην Κύρια ζώνη αστεροειδών με δορυφόρους (οι οκτώ με δύο δορυφόρους και ένας με τρεις), 8 Τρωικοί Αστεροειδείς του Δία με δορυφόρους, 104 αντικείμενα που βρίσκονται κοντά στη Γη με δορυφόρους (Γεωπλήσια αντικείμενα) και 34 αστεροειδείς με δορυφόρους που η τροχιά τους τέμνει την τροχιά του Άρη. Ακόμη υπάρχουν, 142 μεταποσειδώνια αντικείμενα με δορυφόρους, από τα οποία 2 με δύο δορυφόρους και 1 (Πλούτωνας) με πέντε.

Παρακάτω αναφέρονται οι κυριότεροι δορυφόροι του ηλιακού μας συστήματος ανά πλανήτη (στην παρένθεση αναγράφονται οι ονομασίες των δορυφόρων) είναι οι:

• Γη (Σελήνη)
• Άρης (Φόβος και Δείμος = Τρόμος)
• Δίας 95 φυσικούς δορυφόρους (οι μεγαλύτεροι είναι: Γανυμήδης, Καλλιστώ, Ιώ και Ευρώπη, και είναι ορατοί ακόμη και με μικρό τηλεσκόπιο. Ανακαλύφθηκαν από τον Γαλιλαίο τον Ιανουάριο του 1610)
• Κρόνος 146 φυσικούς δορυφόρους (καθώς και ένα σύστημα δακτυλίων που μπορεί να θεωρηθεί ως σύνολο μυριάδων μικροσκοπικών δορυφόρων. Οι μεγαλύτεροι δορυφόροι είναι: Τιτάνας, Ρέα, Ιαπετός, Διώνη, Τηθύς, Εγκέλαδος και Μίμας)
• Ουρανός 28 φυσικούς δορυφόρους (οι μεγαλύτεροι είναι: Τιτάνια, Όμπερον, Ουμβριήλ, Άριελ και Μιράντα)
• Ποσειδώνας 16 φυσικούς δορυφόρους (οι μεγαλύτεροι είναι: Τρίτωνας, Πρωτέας και Νηρηίδα)
• ο πλανήτης νάνος Πλούτωνας (Χάρων, Ύδρα, Νύχτα, Κέρβερος και Στύγα)
• ο πλανήτης νάνος Χαουμέια (Χιιάκα και Ναμάκα)
• ο πλανήτης νάνος Μακεμάκε (S/2015 (136472) 1)
• ο πλανήτης νάνος Έρις (Δυσνομία)

Ωστόσο, οι διαρκείς έρευνες των επιστημόνων οδηγούν σε νέες ανακαλύψεις δορυφόρων.

Ορολογία

Ο πρώτος γνωστός φυσικός δορυφόρος ήταν η Σελήνη, αλλά θεωρήθηκε «πλανήτης» μέχρι την εισαγωγή του "De Revolutionibus orbium coelestium" από τον Κοπέρνικο το 1543. Μέχρι την ανακάλυψη των δορυφόρων του Γαλιλαίου τον Ιανουάριο του 1610 δεν υπήρχε καμία ευκαιρία για αναφορά στα αντικείμενα αυτά ως μια τάξη. Ο Γαλιλαίος επέλεξε να αναφερθεί στις ανακαλύψεις του ως "Planetæ" («πλανήτες»), αλλά αργότερα οι ερευνητές επέλεξαν άλλους όρους για να τους ξεχωρίσουν από τα αντικείμενα στα οποία βρίσκονταν σε τροχιά.

Ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο "δορυφόρος" για να περιγράψει τα περιστρεφόμενα σώματα ήταν ο Γερμανός αστρονόμος Γιοχάνες Κέπλερ στο φυλλάδιο του "Narratio de Observatis a se quatuor Iouis satellitibus erronibus" το 1610. Παράγει τον όρο από τη λατινική λέξη "satelles", που σημαίνει "φύλακας", "συνοδός" ή "σύντροφος", επειδή οι δορυφόροι συνόδευαν τον πρωταρχικό πλανήτη τους στο ταξίδι του μέσω των ουρανών.^[5]

Ο όρος δορυφόρος έγινε έτσι ο κύριος όρος για την αναφορά σε ένα αντικείμενο που περιστρέφεται γύρω από έναν πλανήτη, καθώς απέφυγε την αμφισημία του «φεγγαριού». Το 1957, ωστόσο, η έναρξη του τεχνητού αντικειμένου Sputnik δημιούργησε την ανάγκη για μια νέα ορολογία.^[5] Οι όροι τεχνητός δορυφόρος και τεχνητό φεγγάρι εγκαταλείφθηκαν πολύ γρήγορα υπέρ του απλούστερου δορυφόρου και, κατά συνέπεια, ο όρος έχει συνδεθεί κυρίως με τεχνητά αντικείμενα που πετούν στο διάστημα - συμπεριλαμβανομένων, μερικές φορές, ακόμη και εκείνων που δεν βρίσκονται σε τροχιά γύρω από έναν πλανήτη.

Λόγω αυτής της αλλαγής νοήματος, ο όρος "φεγγάρι", ο οποίος συνέχισε να χρησιμοποιείται με τη γενική του έννοια σε έργα λαϊκής επιστήμης και μυθοπλασίας, έχει ανακτήσει την αξιοπιστία του και τώρα χρησιμοποιείται εναλλακτικά με τον όρο "φυσικός δορυφόρος", ακόμη και σε επιστημονικά άρθρα. Όταν είναι απαραίτητο να αποφευχθεί τόσο η ασάφεια της σύγχυσης με τον φυσικό δορυφόρο της Γης, τη Σελήνη, όσο και οι φυσικοί δορυφόροι των άλλων πλανητών από τη μία πλευρά, και οι τεχνητοί δορυφόροι από την άλλη, ο όρος φυσικός δορυφόρος (χρησιμοποιώντας τον όρο "φυσικός" ως αντίθεση με την έννοια "τεχνητός"). Για να αποφευχθεί περαιτέρω η ασάφεια, η σύμβαση είναι να κεφαλαιοποιηθεί η λέξη Φεγγάρι όταν αναφέρεται στον φυσικό δορυφόρο της Γης, αλλά όχι όταν αναφέρεται σε άλλους φυσικούς δορυφόρους.

Πολλοί συγγραφείς ορίζουν το «δορυφόρο» ή το «φυσικό δορυφόρο» ως κάτι που βρίσκεται σε τροχιά σε κάποιον πλανήτη ή δευτερεύοντα πλανήτη, συνώνυμο με το «φεγγάρι» - από έναν τέτοιο ορισμό όλοι οι φυσικοί δορυφόροι είναι φεγγάρια, αλλά η Γη και άλλοι πλανήτες δεν είναι δορυφόροι.^[6][7][8] Μερικοί πρόσφατοι συγγραφείς ορίζουν το "φεγγάρι" ως "δορυφόρο ενός πλανήτη ή δευτερεύοντος πλανήτη" και "πλανήτη" ως "δορυφόρο ενός αστεριού" - αυτοί οι συγγραφείς θεωρούν τη Γη ως "φυσικό δορυφόρο του Ήλιου".^[9][10][11]

Φορά και διάρκεια περιστροφής των δορυφόρων

Οι περισσότεροι δορυφόροι κινούνται γύρω από τους πλανήτες κατά την «ορθή φορά», δηλαδή κατά τη φορά που περιφέρονται και οι πλανήτες γύρω από τον Ήλιο. Στον κανόνα όμως αυτόν υπάρχουν και αρκετές εξαιρέσεις. Από τους δορυφόρους με γνωστά στοιχεία, τέσσερις του Δία, ένας του Κρόνου, τέσσερις του Ουρανού και ένας του Ποσειδώνος, δηλαδή συνολικά οι 10 από τους 35 γνωστούς δορυφόρους, κινούνται κατά την αναδρομή φορά γύρω από τον αντίστοιχο πλανήτη.

Η διάρκεια της περιστροφής, στους λεγόμενους «κανονικούς» δορυφόρους, είναι ίση με τον χρόνο περιφοράς του δορυφόρου γύρω από τον πλανήτη. Δηλαδή, όπως ακριβώς και η Σελήνη, παρουσιάζουν προς τον πλανήτη πάντοτε την ίδια όψη. Μοναδική γνωστή εξαίρεση «κανονικού» δορυφόρου που ωστόσο η διάρκεια περιστροφής διαφέρει είναι ο Υπερίωνας του Κρόνου. Υπάρχουν λόγοι να πιστεύουμε ότι μερικοί από τους δορυφόρους των μεγάλων πλανητών (εκείνοι που βρίσκονται συνήθως μακριά από τον πλανήτη) είναι ουράνια σώματα που συνελήφθησαν οπό τον πλανήτη και υποχρεώθηκαν να στρέφονται γύρω του. Για ορισμένους από τους μη-κανονικούς και μακρινούς δορυφόρους έχει παρατηρηθεί ότι ο χρόνος περιστροφής και ο χρόνος περιφοράς διαφέρουν κατά πολύ.

Οι «σύντροφοι»

Για την ύπαρξη δορυφόρων στον απέραντο χώρο του Διαστήματος δεν μπορεί να γίνει καμία υπόθεση. Τα όρια των γνώσεων μας περιορίζονται σε ορισμένα σώματα, κυρίως σκιερά, που επηρεάζουν την θέση και την λαμπρότητα κάποιων αστέρων. Σε αυτά δόθηκε η ονομασία σύντροφοι γιατί η φύση τους είναι διάφορη από την φύση των πλανητών και των δορυφόρων.

Οι μεγαλύτεροι δορυφόροι του ηλιακού μας συστήματος

Μοντάζ επιλεγμένων φυσικών δορυφόρων, πλανητών και του Πλούτωνα για εύκολη σύγκριση των σχετικών μεγεθών.

Ο Τιτάνας, ο μεγαλύτερος δορυφόρος του Κρόνου.

Σειρά	Όνομα	Πλανήτης	Ακτίνα(σε χλμ.)
1	Γανυμήδης	Δίας	2.634
2	Τιτάνας	Κρόνος	2.576
3	Καλλιστώ	Δίας	2.410
4	Ιώ	Δίας	1.821
5	Σελήνη	Γη	1.737
6	Ευρώπη	Δίας	1.561
7	Τρίτωνας	Ποσειδώνας	1.353
8	Τιτάνια	Ουρανός	788,4
9	Ρέα	Κρόνος	763,8
10	Όμπερον	Ουρανός	761,4
11	Ιαπετός	Κρόνος	734,5
12	Χάρων	Πλούτωνας	606
13	Ουμβριήλ	Ουρανός	584,7
14	Άριελ	Ουρανός	578,9
15	Διώνη	Κρόνος	561,4
16	Τηθύς	Κρόνος	531,1
17	Εγκέλαδος	Κρόνος	252,1
18	Μιράντα	Ουρανός	235,8
19	Πρωτέας	Ποσειδώνας	210
20	Μίμας	Κρόνος	198,3

Δείτε επίσης

• Δορυφόροι μικρών πλανητών
• Τεχνητός δορυφόρος
• Δορυφόροι του Κρόνου