Χαρακτήρας (μυθοπλασία)

Η τραγωδία λοιπόν είναι μίμηση πράξεως σοβαρής και αξιόλογης, πράξεως ολοκληρωμένης, που έχει και κάποιο μέγεθος. Ο λόγος της τραγωδίας είναι λόγος εμπλουτισμένος με διάφορα «καρυκεύματα που τον νοστιμίζουν»· το κάθε, πάντως, είδος αυτών των «καρυκευμάτων» χρησιμοποιείται χωριστά στα διάφορα μέρη της. Η μίμηση δεν γίνεται στην τραγωδία με απαγγελία, αλλά με το να παρουσιάζονται οι άνθρωποι που είναι το αντικείμενο της μίμησης σαν να δρουν οι ίδιοι".

Τέσσερις χαρακτήρες της κομέντια ντελ άρτε, των οποίων τα κοστούμια και η συμπεριφορά υποδεικνύουν τους καθιερωμένους ρόλους που απεικονίζουν σε αυτό το είδος κωμωδίας

Στη μυθοπλασία, χαρακτήρας ή ρόλος είναι ένα άτομο ή άλλο ον σε μια αφήγηση (όπως μυθιστόρημα, θεατρικό έργο, ραδιοφωνική ή τηλεοπτική σειρά, μουσική, ταινία ή βιντεοπαιχνίδι).^[1][2][3][4] Ο χαρακτήρας μπορεί να είναι εξ ολοκλήρου φανταστικός ή να βασίζεται σε ένα πρόσωπο της πραγματικής ζωής, οπότε μπορεί να γίνει η διάκριση ενός «φανταστικού» έναντι του «πραγματικού» χαρακτήρα.^[2] Προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη χαρακτήρ. Πριν από αυτή την εξέλιξη, χρησιμοποιήθηκε σε διάφορες γλώσσες ο όρος dramatis personae από τα Λατινικά, ο οποίος σημαίνει "μάσκες δράματος" και αναφερόταν στην έννοια των χαρακτήρων από την κυριολεκτική όψη των μασκών που φορούσαν οι ηθοποιοί. Ένας χαρακτήρας, ιδιαίτερα όταν ενσαρκώνεται από έναν ηθοποιό στο θέατρο ή τον κινηματογράφο, δείνει "την ψευδαίσθηση ότι είναι πραγματικός άνθρωπος".^[5] Στη λογοτεχνία, οι χαρακτήρες καθοδηγούν τους αναγνώστες μέσα από τις ιστορίες τους, βοηθώντας τους να κατανοήσουν την πλοκή και να προβληματιστούν.^[6]

Ένας χαρακτήρας που στέκεται ως εκπρόσωπος μιας συγκεκριμένης τάξης ή ομάδας ανθρώπων είναι γνωστός ως τύπος.^[7] Οι τύποι περιλαμβάνουν τόσο κλασικούς χαρακτήρες όσο και αυτούς που είναι πιο πλήρως εξατομικευμένοι.^[7] Οι χαρακτήρες στα θεατρικά έργα Έντα Γκάμπλερ του Χένρικ Ίψεν (1891) και Δεσποινίς Τζούλια (1888) του Όγκουστ Στρίντμπεργκ, για παράδειγμα, αντιπροσωπεύουν συγκεκριμένες θέσεις στις κοινωνικές ιεραρχίες τάξης και φύλου, έτσι ώστε οι συγκρούσεις μεταξύ των χαρακτήρων να αποκαλύπτουν ιδεολογικές συγκρούσεις.^[8]

Η μελέτη ενός χαρακτήρα απαιτεί ανάλυση των σχέσεών του με όλους τους άλλους χαρακτήρες του έργου.^[9] Η ατομική υπόσταση ενός χαρακτήρα ορίζεται μέσα από το δίκτυο αντιθέσεων που σχηματίζει με τους άλλους χαρακτήρες.^[10] Η σχέση μεταξύ των χαρακτήρων και της δράσης της ιστορίας αλλάζει ιστορικά, συχνά απομιμούμενη τις κοινωνικές αλλαγές και απόψεις για την ατομικότητα, τον αυτοπροσδιορισμό και την κοινωνική τάξη.^[11]

Δημιουργία

Η Κατίνα Παξινού στον χαρακτήρα της Πιλάρ από την ταινία Για ποιον χτυπά η καμπάνα (1943) του Σαμ Γουντ

Ο Θανάσης Βέγγος ως Θου-Βου, κεντρικός χαρακτήρας της ομότιλης σειράς ταινιών του ελληνικού κινηματογράφου

Κατά τη συγγραφή μυθοπλασίας, οι συγγραφείς δημιουργούν δυναμικούς χαρακτήρες χρησιμοποιώντας διάφορες μεθόδους. Οι χαρακτήρες ενίοτε επινοούνται από τη φαντασία. Σε άλλες περιπτώσεις, δημιουργούνται ενισχύοντας τα χαρακτηριστικά του χαρακτήρα ενός πραγματικού προσώπου σε μια νέα φανταστική δημιουργία.^[1][2]

Πραγματικά άτομα ή εν μέρει πραγματικά άτομα

Ένας συγγραφέας ή δημιουργός που βασίζει έναν χαρακτήρα σε ένα πραγματικό πρόσωπο μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα πρόσωπο που γνωρίζει, μια ιστορική φιγούρα, μια σύγχρονη προσωπικότητα που δεν έχει γνωρίσει ή τον εαυτό του. Η χρήση ενός διάσημου προσώπου εύκολα αναγνωρίσιμου με ορισμένα χαρακτηριστικά ως βάση του κύριο χαρακτήρα είναι χαρακτηριστικό αλληγορικών έργων, όπως Η φάρμα των ζώων του Τζορτζ Όργουελ, όπου οι Σοβιετικοί επαναστάτες απεικονίζονται ως γουρούνια. Άλλοι συγγραφείς, ειδικά στην ιστορική μυθοπλασία, χρησιμοποιούν πραγματικούς ανθρώπους και δημιουργούν φανταστικές ιστορίες που περιστρέφονται γύρω από τη ζωή τους, όπως η Πόλα Μακλέιν με το The Paris Wife που περιστρέφεται γύρω από τον Έρνεστ Χέμινγουεϊ.

Αρχέτυπα και κλασικοί χαρακτήρες

Ένας συγγραφέας μπορεί να δημιουργήσει έναν χαρακτήρα χρησιμοποιώντας τα βασικά αρχέτυπα χαρακτήρων που είναι κοινά σε πολλές πολιτιστικές παραδόσεις: την πατρική φιγούρα, τη μητρική φιγούρα, τον ήρωα κ.λπ. Ορισμένοι συγγραφείς χρησιμοποιούν αρχέτυπα όπως παρουσιάζονται από τον Καρλ Γιουνγκ ως βάση για τα χαρακτηριστικά που έχει ένας χαρακτήρας.^[12] Γενικά, όταν χρησιμοποιείται ένα αρχέτυπο από κάποιο σύστημα (όπως αυτό του Γιουνγκ), τα στοιχεία της πλοκής ακολουθούν με τη σειρά τους το ίδιο σύστημα όσον αφορά την ιστορία.

Ένας συγγραφέας μπορεί επίσης να δημιουργήσει έναν φανταστικό χαρακτήρα χρησιμοποιώντας κλασικούς χαρακτήρες, οι οποίοι είναι επίπεδοι. Αυτοί συνήθως χρησιμοποιούνται ως βοηθητικοί ή δευτερεύοντες χαρακτήρες. Ωστόσο, ορισμένοι συγγραφείς έχουν χρησιμοποιήσει κλασικούς χαρακτήρες ως αφετηρία για τη δημιουργία χαρακτήρων με πλούσια λεπτομέρεια, όπως η χρήση του χαρακτήρα του καυχησιάρη στρατιώτη από τον Ουίλιαμ Σαίξπηρ ως βάση για τον Τζον Φάλσταφ.

Μερικοί συγγραφείς δημιουργούν ονόματα που υποδηλώνουν την ψυχολογική σύνθεση του χαρακτήρα τους, κάνοντας μια αλληγορική νύξη ή κάνοντας αναφορά στην εμφάνισή του. Για παράδειγμα, ο Σαίξπηρ έχει δημιουργήσει έναν συναισθηματικό νεαρό άνδρα που ονομάζεται Μερκούτιος στην τραγωδία του Ρωμαίος και Ιουλιέτα, ο Τζον Στάινμπεκ έχει δημιουργήσει έναν ευγενικό, γλυκό χαρακτήρα που ονομάζεται Κάντι στο Άνθρωποι και ποντίκια, ενώ στην ταινία Έξω οι κλέφτες! (1961) σε σενάριο Γιώργου Μιχαηλίδη και σκηνοθεσία Κώστα Ανδρίτσου (από το ομότιτλο θεατρικό του Στέφανου Φωτιάδη), οι δύο απατεώνες χαρακτήρες έχουν ονομαστεί Κλεφτοδήμος (Διονύσης Παπαγιαννόπουλος) και Πετσωμένος (Δημήτρης Νικολαΐδης).^[13] Το όνομα ενός χαρακτήρα μπορεί επίσης να υποδηλώνει εμφάνιση. Για παράδειγμα, ο Φρανσουά Ραμπελέ έδωσε το όνομα Γαργαντούας (=αδηφάγος)^[14] σε έναν γίγαντα και η τεράστια φάλαινα στο έργο Πινόκιο (1940) ονομάζεται Μόνστρο (=τέρας).

Τύποι

Η Νταίζη Ντακ, ηρωίδα των κινουμένων σχεδίων της Disney

Ολοκληρωμένοι ή επίπεδοι

Στο βιβλίο του Aspects of the Novel (Όψεις του μυθιστορήματος) ο Ε. Μ. Φόρστερ όρισε δύο βασικούς τύπους χαρακτήρων με βάση τις ιδιότητες, τις λειτουργίες και τη σημασία τους για την ανάπτυξη του μυθιστορήματος: τους επίπεδους χαρακτήρες και τους ολοκληρωμένους χαρακτήρες.^[15] Οι επίπεδοι χαρακτήρες είναι δισδιάστατοι, καθώς είναι σχετικά απλοί. Αντίθετα, οι ολοκληρωμένοι χαρακτήρες είναι περίπλοκες φιγούρες με πολλά διαφορετικά χαρακτηριστικά, που αναπτύσσονται, συχνά εκπλήσσοντας τον αναγνώστη.^[16]

Από ψυχολογικής άποψης, οι ολοκληρωμένοι ή σύνθετοι χαρακτήρες μπορεί να θεωρηθούν ότι έχουν πέντε διαστάσεις προσωπικότητας σύμφωνα με το μοντέλο προσωπικότητας των 5 παραγόντων.^[17] Οι πέντε αυτοί παράγοντες είναι:

• εξωστρέφεια (ενεργητικός - μοναχικός)
• αποδοχή (φιλικός/συμπονετικός - επικριτικός)
• φύση ανοιχτή σε εμπειρίες (εφευρετικός/περίεργος - άτολμος/διστακτικός)
• ευσυνειδησία (αποτελεσματικός/οργανωμένος - απρόσεκτος/επιπόλαιος)
• νευρωτισμός (ευαίσθητος/αγχώδης - σίγουρος)^[18]

Οι κλασικοί χαρακτήρες είναι συνήθως μονοδιάστατοι. Αυτοί συνήθως στερούνται ελαττωμάτων,^[19] και επομένως θεωρούνται επίπεδοι χαρακτήρες.

Άγαλμα του επιθεωρητή Μεγκρέ, χαρακτήρα των μυθιστορημάτων Ζορζ Σιμενόν στο Ντελφσίλ της Ολλανδίας

Ένας άλλος τύπος επίπεδου χαρακτήρα είναι το "walk-on", ένας όρος που χρησιμοποιείται από τον Seymour Chatman για χαρακτήρες που δεν είναι πλήρως οριοθετημένοι και εξατομικευμένοι. μάλλον αποτελούν μέρος του παρασκηνίου ή του σκηνικού της αφήγησης. ^[20]

Δυναμικοί ή στατικοί

Δυναμικοί χαρακτήρες είναι εκείνοι που αλλάζουν κατά τη διάρκεια της ιστορίας, ενώ οι στατικοί χαρακτήρες παραμένουν ίδιοι καθ' όλη τη διάρκεια της ιστορίας. Ένα παράδειγμα δημοφιλούς δυναμικού χαρακτήρα στη λογοτεχνία είναι ο Εμπενίζερ Σκρουτζ, ο πρωταγωνιστής της Χριστουγεννιάτικης ιστορίας του Καρόλου Ντίκενς. Στην αρχή της ιστορίας, είναι ένας μονόχνοτος τσιγκούνης, αλλά στο τέλος της ιστορίας, μεταμορφώνεται σε καλόκαρδο, γενναιόδωρο άντρα.

Τακτικοί, επαναλαμβανόμενοι και γκεστ χαρακτήρες

Στην τηλεόραση, ένας κύριος ή τακτικός χαρακτήρας είναι ένας χαρακτήρας που εμφανίζεται σε όλα ή στην πλειονότητα των επεισοδίων ή σε μια σημαντική σειρά επεισοδίων μιας σειράς.^[21] Οι τακτικοί χαρακτήρες μπορεί να είναι τόσο βασικοί όσο και δευτερεύοντες.

Ένας επαναλαμβανόμενος χαρακτήρας ή ένας δευτερεύων χαρακτήρας εμφανίζεται συχνά στη διάρκεια της σειράς.^[22] Οι επαναλαμβανόμενοι χαρακτήρες παίζουν συχνά σημαντικούς ρόλους σε περισσότερα από ένα επεισόδια, ενώ ενίοτε είναι το επίκεντρο.

Ένας γκεστ ή δευτερεύων χαρακτήρας είναι αυτός που παίζει μόνο σε λίγα επεισόδια ή σκηνές. Σε αντίθεση με τους τακτικούς χαρακτήρες, οι γκεστ δεν χρειάζεται να ενσωματωθούν προσεκτικά στην ιστορία με όλες τις προεκτάσεις της: δημιουργούν ένα κομμάτι πλοκής και στη συνέχεια εξαφανίζονται χωρίς συνέπειες στην αφηγηματική δομή, σε αντίθεση με τους βασικούς χαρακτήρες, για τους οποίους οποιαδήποτε σημαντική σύγκρουση πρέπει να εντοπιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, κάτι που συχνά θεωρείται αδικαιολόγητη σπατάλη πόρων.^[23] Μερικές φορές ένας γκεστ ή δευτερεύων χαρακτήρας μπορεί να αποκτήσει απρόβλεπτη δημοτικότητα και να μετατραπεί σε τακτικό ή κύριο.^[24]

Κλασική ανάλυση

Στο παλαιότερο σωζόμενο έργο δραματικής θεωρίας, την Ποιητική (περίπου 335 π.Χ.), ο κλασικός Έλληνας φιλόσοφος Αριστοτέλης δηλώνει ότι ο χαρακτήρας (ήθος) είναι ένα από τα έξι ποιοτικά μέρη της αθηναϊκής τραγωδίας και ένα από τα τρία αντικείμενα που αναπαριστά.^[25] Κατ' αυτόν, ο χαρακτήρας δεν υποδηλώνει ένα φανταστικό πρόσωπο, αλλά την ποιότητα του ατόμου που ενεργεί στην ιστορία και αντιδρά στις καταστάσεις της.^[26] Είναι δυνατόν, επομένως, να υπάρχουν ιστορίες που δεν περιέχουν «χαρακτήρες» με την έννοια του αριστοτελικού όρου, αφού ο χαρακτήρας συνεπάγεται αναγκαστικά τη σαφήνεια των ηθικών διαθέσεων εκείνων που εκτελούν τη δράση.^[27] Ο Αριστοτέλης υποστηρίζει την υπεροχή της πλοκής (μύθος) έναντι του χαρακτήρα (ήθος).^[28] Γράφει:

"Η τραγωδία λοιπόν είναι μίμηση πράξεως σοβαρής και αξιόλογης, πράξεως ολοκληρωμένης, που έχει και κάποιο μέγεθος. Ο λόγος της τραγωδίας είναι λόγος εμπλουτισμένος με διάφορα «καρυκεύματα που τον νοστιμίζουν»· το κάθε, πάντως, είδος αυτών των «καρυκευμάτων» χρησιμοποιείται χωριστά στα διάφορα μέρη της. Η μίμηση δεν γίνεται στην τραγωδία με απαγγελία, αλλά με το να παρουσιάζονται οι άνθρωποι που είναι το αντικείμενο της μίμησης σαν να δρουν οι ίδιοι". 

Ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι τα έργα διακρίνονταν αρχικά ανάλογα με τη φύση του ατόμου που τα δημιούργησε: «οι μεγαλειώδεις άνθρωποι αντιπροσώπευαν τις ωραίες πράξεις, δηλαδή εκείνες των καλών προσώπων» παράγοντας «ύμνους και εγκωμιαστικά ποιήματα», ενώ «οι απλοί άνθρωποι αντιπροσώπευαν εκείνους των κατώτερων» με τη «σύνθεση επευφημιών» (14144b). Σε αυτή τη βάση, προέκυψε μια διάκριση μεταξύ των ατόμων που εκπροσωπούνται στην τραγωδία και στην κωμωδία: η τραγωδία, μαζί με την επική ποίηση, είναι «μια αναπαράσταση σοβαρών ανθρώπων», ενώ η κωμωδία είναι «μια αναπαράσταση ανθρώπων που είναι μάλλον κατώτεροι».^[29]

Μέχρι τη στιγμή που ο Ρωμαίος κωμικός θεατρικός συγγραφέας Πλαύτος έγραψε τα έργα του δύο αιώνες αργότερα, η χρήση χαρακτήρων για τον καθορισμό των δραματικών ειδών είχε καθιερωθεί.^[30] Ο Αμφιτρύων του ξεκινά με έναν πρόλογο στον οποίο ο θεός Μερκούριους (αντίστοιχος του Έλληνα Ερμή) ισχυρίζεται ότι αφού το έργο περιέχει βασιλείς και θεούς δεν μπορεί να είναι κωμωδία και πρέπει να είναι ιλαροτραγωδία.^[31]

Δείτε επίσης

• Καρατερίστας