Ο Τροφώνιος ήταν μυθικός αρχιτέκτονας της αρχαιότητας. Μαζί με τον αδελφό του Αγαμήδη χρησιμοποίησε τον λίθο στην κατασκευή μνημείων, σε αντικατάσταση των πλίνθων και των ξύλων. Ανάμεσα στα μνημεία που τους αποδίδονται είναι ο ναός του Απόλλωνα στους Δελφούς1, το σπίτι του Αμφιτρίωνα και της Αλκμήνης στη Θήβα και οι θησαυροί του Υριέα και του Αυγεία. Μόνος του ο Τροφώνιος ανέλαβε το ναό του Απόλλωνα στις Παγασές και το δικό του μαντικό ιερό στη Λιβαδειά, όπου και λατρεύτηκε ως χθόνιος θεός και μάντης. Σύμφωνα με τον Παυσανία ο θνητός πατέρας του Τροφώνιου είναι ο Εργίνος και θεϊκός πατέρας του ο Απόλλων, ενώ για τη μητέρα του δεν έχουμε συγκεκριμένη αναφορά. Το όνομα προέρχεται ετυμολογικά από το τρέφω και αυτός είναι πιθανώς ο λόγος που ο Στράβων και αρκετά επιγραφικά μνημεία τον ονομάζουν Τρεφώνιο.
