Τροχήλατο πλοίο

Τροχήλατα πλοία (paddle vessels, paddle ships ή paddle steamers) λέγονταν τα πρώτα ατμόπλοια που αντί για έλικα, που δεν είχε επινοηθεί ακόμα, έφεραν στην αρχή ως μέσον πρόωσης δύο μεγάλους ατμοκίνητους τροχούς (ένα ανά πλευρά) ή μόνο ένα μεγάλο στη πρύμνη. Πρυμναίο τροχό έφεραν ιδίως τα ποταμόπλοια.

Τροχήλατο κινεζικό σκάφος από εγκυκλοπαίδεια του 1726

Εξέλιξη

Το πρώτο ατμοκίνητο τροχήλατο πλοίο που ναυπηγήθηκε δοκιμαστικά ήταν το «Σαρλότ Ντάντας» (Charlotte Dundas), στη Σκωτία το 1802, που ήταν ταυτόχρονα και ιστιοφόρο. Ακολουθεί το 1807 το «Κλερμόντ» (Clermont) του Ροβέρτου Φούλτον και αυτού το 1812 η καθέλκυση του «Κομήτη» (SS Comet) επίσης στη Σκωτία από τους Μπελ, Ναπίρ και Ρόμπερτσον (Bell, Napier, Robertson) το οποίο και επέφερε μεγάλη εμπορική επιτυχία. Από τότε άρχισε η σταδιακή βιομηχανική ναυπηγική ανάπτυξη του τύπου τέτοιων πλοίων.

Έτσι το πρώτο τροχήλατο πλοίο που διέσχισε τον Ατλαντικό Ωκεανό ήταν το γερμανικό «Κουρασάο», (SS Curaçao), που καθελκύστηκε το 1826 και που απέπλευσε από το Ρότερνταμ τον Απρίλιο του 1827, συμπληρώνοντας ακριβώς ένα μήνα για να τον διασχίσει. Αυτού ακολούθησε ο «Ρόουγιαλ Ουίλιαμ», (SS Royal William), που το 1833 σε 17 ημέρες κάλυψε την απόσταση Κεμπέκ-Λονδίνο. Μάλιστα όταν πλησίαζε τις αγγλικές ακτές, από τα παράλια πυροβολεία βλέποντας οι σκοποί για πρώτη φορά ιστιοφόρο να βγάζει καπνό και να κινείται με ρόδες σήμαναν συναγερμό και λίγο έλειψε, το υποτιθέμενο «θηρίο», να δεχθεί καταιγισμό πυρός(!)

Ο Μέγας Ανατολικός

Ακολούθησαν ο «Μέγας Δυτικός», το λεγόμενο «Γκρέητ Γουέστερν», (SS Great Western), που ναυπηγήθηκε το 1852 από τον Μπρούνελ, που κάλυψε την απόσταση Μπρίστολ-Νέα Υόρκη ακριβώς σε 15 ημέρες, δηλαδή 3 ημέρες λιγότερο από το ταχύτερο ιστιοφόρο (κλίπερ) της εποχής. Και αμέσως μετά ακολουθεί το πρώτο μεταλλικό τροχήλατο ατμόπλοιο το «Ραίνμποου» (Rainbow).

Όμως η μεγαλύτερη ιστορική επιτυχία και προόδος του τροχήλατου πλοίου ήταν η ναυπήγηση του θρυλικού «Μέγας Ανατολικός» το λεγόμενο «Γκρέιτ Ήστερν» (SS Great Eastern), ένα θαύμα της τότε ναυπηγικής, που είχε μήκος 210 μέτρα, έφερε έξι ιστούς (κατάρτια), πέντε καπνοδόχους και από ένα τεράστιο τροχό ανά πλευρά. Ήταν τέσσερις φορές μεγαλύτερο σε μήκος απ΄ οποιοδήποτε άλλο τροχήλατο πλοίο που είχε ναυπηγηθεί μέχρι τότε. Σε αυτό το πλοίο είναι βασισμένο το ομώνυμο μυθιστόρημα του Ανδρέα Εμπειρίκου, «Ο Μέγας Ανατολικός».

Συμπεριφορά στη πλεύση

Γεγονός ήταν πως αυτός ο τύπος πλοίων υπέφερε κυριολεκτικά σε κυματισμό. Ιδιαίτερα μάλιστα σε υφιστάμενο διατοιχισμό όπου τότε βυθιζόμενο περισσότερο ανά πλευρά, ο τροχός της αυτής πλευράς ενεργούσε σαν τεράστιο πηδάλιο, με ισχυρή ροπή στρέψης προς την αντίθετη πλευρά, επιφέροντας απότομα αλλαγή πορείας του σκάφους έναντι του άλλου τροχού που σχεδόν γύριζε στον αέρα. Έτσι τα πλοία αυτά ήταν υποχρεωμένα συνεχώς να διορθώνουν την πορεία τους και ν΄ αυξιομειώνουν την ταχύτητά τους. Τότε ακόμη δεν είχαν αναπτυχθεί και τα μέσα ελάττωσης διατοιχισμού και έτσι υποχρεώνονταν να πλέουν σχεδόν κόντρα στο κύμα με έντονο προνευστασμό, το κοινώς λεγόμενο σκαμπανεύασμα.

Επίσης η παραβολή αυτών των πλοίων στους λιμένες ήταν πολύ προβληματική με τους τροχούς στα πλευρά, σε σχέση με τα ιστιοφόρα που μπορούσαν ελεύθερα να πλευρίζουν και να εκτελούν απρόσκοπτα φορτοεκφορτώσεις. Έτσι αυτά παρέμενα περισσότερο είτε στη μέση του λιμένα ή πρυμνοδετούσαν με περιορισμό των δυνατοτήτων φορτοεκφόρτωσης. Σε αντίθεση όμως αυτών, εκείνα που κινούνταν σε ποτάμια όπου δεν υπήρχε αφενός κυματισμός και αφετέρου τροποποιώντας τη κίνησή τους, πρόωση, με μόνο ένα πρυμναίο τροχό επιβίωσαν περισσότερο στο χρόνο.

Ο εκτοπισμός

Ο εκτοπισμός των πλοίων αυτών επήλθε με την επινόηση της έλικας, που έφερε το νεότευκτο ατμόπλοιο «Αρχιμήδης» (SS Archimedes) που διέσχισε τον Ατλαντικό σε 14,5 ημέρες, μόλις δηλαδή μισή μέρα λιγότερο από τον «Μέγα Ανατολικό», αλλά με όλα βεβαίως τα ουσιαστικά ναυπηγικά πλεονεκτήματα της εξέλιξης της πρόωσης των πλοίων.

Ελληνικά τροχήλατα

Βέβαια το «ναυτικό δαιμόνιο» των Ελλήνων δεν μπορούσε να λείψει απ΄ αυτή τη ναυπηγική εξέλιξη και πολλά πλοία τροχήλατα παραγγέλθηκαν και ναυπηγήθηκαν ακόμα και στην Ελλάδα. Τέτοια ήταν το θρυλικό πολεμικό «Καρτερία», τα τέσσερα που παραγγέλθηκαν στην Αγγλία: ο «Όθων» (SS Othon) και η «Αμαλία» (αδελφά πλοία), το «Βυζάντιον», και το «Επτάνησος», μικρότερα των προηγουμένων, το «Αρκάδιον» κ.ά.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Paddle steamers στο Wikimedia Commons