Bègatèṅ

Miranduléś

C'l artìcul chè 'l è scrit in Miranduléś

Bègatèṅ (Sarcophaga Carnaria)
la sarcophaga carnaria
Dominì: Eukaryota
Rèign: Animalia
Sòtrèign: Eumetazoa
Ram: Bilateria
Phylum: Arthropoda
Subphylum: Tracheata
Superclâsa: Hexapoda
Clâsa: Insecta
Sòtclâsa: Pterygota
Coorte: Cyclorrhapha
Superórdin: Oligoneoptera
Sesiòn: Schizophora
Órdin: Diptera
Sòtórdin: Brachycera
Sotasesiòn: Calyptratae
Famija: Sarcophagidae
Gènàr: Sarcophaga
Sòrta: Sarcophaga carnaria, Linnaeus (1758)

Al bègatèṅ^[1] (bigattino in itagliàn) 'l è la larva dla mósca ciamàda Sarcophaga carnaria.

S'la pògia i sò óṿ in na frida vèrta la pōl dar vita a 'n mâł ciamâ Miàśi ch'al pōl culpìr anc 'l óm, c'n al larvi parasìti ch'i tàc'n a magnàr la carna d'l òspit ^[2].

Descrisiòṅ

Al bègatèṅ 'l è 'n vèrum pìcul biancàstar (soquànt milimét'r ad lunghésa e un par ad milimét'r ad larghésa) che, durànt al cicclo ch'a vèṅ prima dla sò metamòrfuśi, al magna la carna ch'l è drē a marsìr.

La Sarcophaga carnaria, cgnusùda anc cuma “Mósca griśa dla carna”, la gh'à dū òć dimóndi grand ad culōr rós, la magna da tut e la pògia i sò óṿ e 'l sò larvi in dla carna in putrefasiòṅ (bèsti mòrti, magnàr andâ da mâl, e via dascurénd) o diretamènt in dla mèrda e in di pét acsè lōr i gh'aṅ tut qvél ch'a gh vōl par scampàr.

I bègatèṅ i crés'n in présia e in dal gir ad pòc tèmp i s fàn'n al gus e pò i vènan fóra trasfurmâ in móschi.

I bègatèṅ i èṅ druâ dimóndi p'r andar a pés parchè i èṅ dal larvi ch'i scàmp'n a lung (e i cóstan pôc) e i pés i gh vaṅ mat. S'a sa spapèla na mósca gravda ad cla rasa lè c'n un masamóschi a sucéd da spés che pò i vènan fóra da la pansa vèrta un muć ad bègatèṅ viṿ ch'i tàc'n a 'ndar in gir par cònt lōr. Qvést a sucéd pròpria parchè l'è vivìpara (i putèṅ i gh crésan dèntar).

Miàśi

Se par daśgràsia a gh'is da sucédar ad mandàr śò viṿ chi bègatèṅ lè, a gh'è da star dimóndi atènt parchè a s và in a risć ad bcàr-as na miaśi in dal stómag. La larva la taca a magnàr i òrg'n intèran d'l òspit, faghénd di taj dèntar ch'i faṅ dimóndi mâł.

I pés però qvést i n al sànan minga e, s'i gh la càvan a scampàr a 'l pescadōr, pò i vaṅ incónt'r a na bruta fiṅ! Difàti a s è vdû vgnir fóra di bègatèṅ da la bóca o da 'l buś dal cûl dal tròti mòrti da pôc.

Uś

In madśìna legàla, p'r al fat ch'la Sarcophaga carnaria l'è 'n insèt necròfag, la s dróa par far-as n'idéa dla data ad mòrt 'd un cadàvar o sinò la vèṅ bòna anc par tiràr via dal tesû necròtig a i malâ parchè a 'l bègatèṅ a gh piàś dimóndi e acsè a s tîṅ pulìdi 'l fridi. La la s è druàda anc in tèmp ad guèra ^[3].

Culegamènt estéran

Nòti

[1]
(MUD) e (IT) In mudnéś bgatèin , cum'a s cata in dal disiunàri "A m'arcòrd - Dizionario enciclopedico del dialetto modenese", dal Sandar Bellèi, Frara 1999, diminutìv ad bigàt, vesegiadìv ad bēg
[2]
Sìria, l'Oms la rigìstra di caś ad miàśi, un mâł cauśâ da la spurcìsia Yahoo, 28 ad Nuvémbar dal 2014
[3]
Bègatèṅ par 'n uś teràpic Mednat.org

[1] [1]
(MUD) e (IT) In mudnéś bgatèin , cum'a s cata in dal disiunàri "A m'arcòrd - Dizionario enciclopedico del dialetto modenese", dal Sandar Bellèi, Frara 1999, diminutìv ad bigàt, vesegiadìv ad bēg

[2] [2]
Sìria, l'Oms la rigìstra di caś ad miàśi, un mâł cauśâ da la spurcìsia Yahoo, 28 ad Nuvémbar dal 2014

[3] [3]
Bègatèṅ par 'n uś teràpic Mednat.org

[1]

[2]

[3]