Campània

Miranduléś

C'l artìcul chè 'l è scrit in Miranduléś

La Campània l'è na regiòṅ dla Basitàglia a statût urdinàri ad sinc migliòṅ e mèś 'd abitànt a 'l incìrca, la tèrsa in Itàglia dòp la Lumbardìa e 'l Lasi, cun na superfìsi 'd ad 13.670,95 km². A sò vòlta la gh'à dèntar soquànt teritòri stòric cuma la Tèra 'd Lavōr a nòrd (ch'la spartìs anc c'n al sud dal Lasi e c'n al Mulìś), al Sanni (cundivìś cun 'l Abrùs, al Mulìś, la Pùglia e la Lucàgna), l'Irpìgna (al teritòri darènt a Avelìn) e 'l Cilènt a sud. Prima 'd unìr-'s a 'l Régn 'd Itàglia, la Campània la fava part dal Régn dal dū Sicìgli.

Al sò caplōg 'l è Nàpuli pò la gh'à àtar quàtar pruìnsi: Avelìn, Benevènt, Caśèrta e Salèrun. Àtar sò sènt'r impurtànt, c'n almànc sinquànta-mila abitànt, i èṅ Giugliàṅ, Tór dal Grèc, Pusōl (in dua a gh'è na sulfatàra), Caśòria, Castelmàr ad Stàbia, Afragóla, Acèrra, Maràṅ Napulitàṅ e Pòrtas.

La cunfìna a nòrd-òvest c'n al Lasi, a nòrd c'n al Mulìś, a nòrd-èst cun la Pùglia e a sud-èst cun la Lucàgna. A òvest l'è bagnàda da 'l Mâr Tirēn, lung al sò còsti la gh'à quàtar gōlf: Gaéta, Nàpuli (in du a gh'è anc al vulcàṅ incóra impìs dal Veśùvi), Salèrun e Policàstar. La regiòṅ la gh'à anc sinc iśuli: Ìschia, Capri, Pròcida, Nìsida e Vivàra. Al sò teritòri al mét insém pianùra (14,7%), culìna (50,8%) e muntàggna (34,6%) ch'i fànan part di Apenén.

Al sò presidènt, da 'l 18 ad Śugn dal 2015, 'l è Vincenzo De Luca dal Partî Demucràtic. In di elesiòṅ nasiunàli la regiòṅ la manda a Róma trént'òt deputâ e vint-nóṿ senadōr.

In dla regiòṅ, ch'la patìs la réda di malavitóś dla camòrra, a s dascór al dialét Napulitàṅ ólt'r a 'l Itagliàṅ. In dal cumùṅ ad Gréci a s dróa anc 'l arbëreshe. Fra i furastēr ch'i èṅ vgnû a star in Campània, i grup più numeróś i èṅ qvéi di ucraîṅ, di rumêṅ e di maruchèṅ.

In camp ecunòmic, la regiòṅ la gh'à dimóndi diśucupasiòṅ ch'in dal 2024 la rivàva a 'l 15,9%. In agricultùra la gh'à sinc marc IGP: 'l articiòc ad Paestum, al póm annurca, la castàggna 'd Muntèlla, la ninsōla 'd Giffóni e 'l limòṅ dla còsta amalfitàna. P'r al rèst la prudùś dimóndi patàchi, pamdòr, càvul fiōr, pavròṅ, faśōi e arvèa. La regiòṅ l'è famóśa p'r un sò prudót DOP, la musarèla 'd bùfala campàna, e anc p'r al turìśum, p'r al sò spiàgi, p'r i sò munumènt antìg, p'r al sità 'd art e p'r al ruìni 'd Pumpèi. La regiòṅ la gh'à siē sit d'l UNESCO cuma 'l sèntar stòric ad Nàpuli (da 'l 1995) e la Réggia e parc ad Caśèrta (da 'l 1997).

In dla regiòṅ a finìs a Nàpuli l'Avtostrêda dal Sōl ch'la partìs da Milàṅ pasànd anc par l'Emìglia. Atri autostràdi impurtànti i èṅ la A2 (ch'la và da Salèrun a Réś Calàbria) e la A3 ch'la culéga i sò dū sèntar più grand (Nàpuli e Salèrun ch'i èṅ anc fra i pòrt più traficâ 'd Itàglia). 'L aeropòrt più grôs dla Campània 'l è qvél ad Napoli-Capodichino ch'al gh'à 'n tràfic ch'al crés tut i an e ch'adès al pasa i ùndas migliòṅ ad pasegēr 'l an.

'D arcurdàr anc al cansòun edla tradisiòun clàsica napulitàna, famóśi in tut al mónd.

Campània

Culegamènt estéran

Wikiwand - on