Latina lingvo

Latina lingvo

Latino<a href="#cite_note-Lingvonomoj-1" style="counter-reset: mw-Ref 1;">[1]</a> aŭ la latina lingvo estas <a href="/eo/Italika_lingvaro" title="Italika lingvaro" class="wl">italika lingvo</a>, kaj siavice membro de la <a href="/eo/Hindeŭropa_lingvaro" title="Hindeŭropa lingvaro" class="wl">hindeŭropa lingvaro</a>,<a href="#cite_note-2" style="counter-reset: mw-Ref 2;">[2]</a> kiu estis origine parolata en la areo de <a href="/eo/Antikva_Romo" title="Antikva Romo" class="mw-redirect wl">antikva Romo</a>. Ĝi ankaŭ estis la ĉefa lingvo de la <a href="/eo/Romia_imperio" title="Romia imperio" class="mw-redirect wl">romia imperio</a> (kune kun la <a href="/eo/Greka_lingvo" title="Greka lingvo" class="wl">greka lingvo</a>) kaj poste de la <a href="/eo/Katolikismo" title="Katolikismo" class="wl">katolika eklezio</a>, kaj <a href="/eo/Interlingvo" title="Interlingvo" class="wl">interlingvo</a> de <a href="/eo/Okcidenta_civilizo" title="Okcidenta civilizo" class="wl">okcidenta civilizo</a> ĝis 1750. Dekomence ĝi etendiĝis samtempe kiel la propra imperio.<a href="#cite_note-3" style="counter-reset: mw-Ref 3;">[3]</a>

<dl about="#mwt1" typeof="mw:Transclusion" data-mw="{&quot;parts&quot;:[{&quot;template&quot;:{&quot;target&quot;:{&quot;wt&quot;:&quot;Alidirekto&quot;,&quot;href&quot;:&quot;./Ŝablono:Alidirekto&quot;},&quot;params&quot;:{&quot;1&quot;:{&quot;wt&quot;:&quot;Latina&quot;},&quot;2&quot;:{&quot;wt&quot;:&quot;&quot;},&quot;3&quot;:{&quot;wt&quot;:&quot;Latina (apartigilo)&quot;}},&quot;i&quot;:0}}]}"><dd><img loading="lazy" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Disambig-dark.svg/25px-Disambig-dark.svg.png" decoding="async" data-file-width="444" data-file-height="340" data-file-type="drawing" height="19" width="25" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Disambig-dark.svg/38px-Disambig-dark.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Disambig-dark.svg/50px-Disambig-dark.svg.png 2x" alt="Disambig-dark.svg"> "Latina" alidirektas ĉi tien. Por aliaj uzoj, vidu la paĝon <a href="/eo/Latina_(apartigilo)" title="Latina (apartigilo)" class="mw-disambig wl">Latina (apartigilo)</a>.</dd></dl>

<div class='mobile-collapse'><header class="mobile-collapse-header mobile-collapse-btn">Quick facts: Lingvistika klasifiko, Oficiala statuso, Ling... ▼</header> <table class="infobox mobile-collapse-element" style="border: gray solid 1px; width: 23em; -moz-box-shadow: 4px 4px 4px #CCC; -webkit-box-shadow: 4px 4px 4px #CCC; box-shadow: 4px 4px 4px #CCC;">
<tbody><tr><td align="center" style="background-color:#c9ffd9; color:black;" colspan="2" class="kaplinio komikso notheme" about="#mwt10" typeof="mw:ExpandedAttrs" data-mw="{&quot;attribs&quot;:[[{&quot;txt&quot;:&quot;style&quot;},{&quot;html&quot;:&quot;background-color:#c9ffd9; color:black;&quot;}]]}">Latino Latine: Lingua latīna</td></tr>






<tr>
<td>Parolata en</td>
<td><a href="/eo/Vatikano" title="Vatikano" class="wl">Vatikano</a></td></tr>


<tr>
<td>Parolantoj</td>
<td>100</td></tr>








<tr>
<td>Skribo</td>
<td>latina</td></tr>










<tr>
<th align="center" style="background-color:#c9ffd9; color:black;" colspan="2" about="#mwt11" typeof="mw:ExpandedAttrs" data-mw="{&quot;attribs&quot;:[[{&quot;txt&quot;:&quot;style&quot;},{&quot;html&quot;:&quot;background-color:#c9ffd9; color:black;&quot;}]]}" class="notheme">Lingvistika <a href="/eo/Lingva_familio" title="Lingva familio" class="wl">klasifiko</a></th></tr>
<tr>
<td colspan="2"><a href="/eo/Hindeŭropa_lingvo" title="Hindeŭropa lingvo" class="mw-redirect wl">Hindeŭropa</a> 
<dl><dd><a href="/eo/Italika_lingvo" title="Italika lingvo" class="mw-redirect wl">Italika</a>
<dl><dd><a href="/eo/Latino-faliska_lingvo" title="Latino-faliska lingvo" class="mw-redirect wl">Latino-faliska</a>
<dl><dd>Latino</dd></dl></dd></dl></dd></dl></td></tr>
<tr>
<th align="center" style="background-color:#c9ffd9; color:black;" colspan="2" about="#mwt13" typeof="mw:ExpandedAttrs" data-mw="{&quot;attribs&quot;:[[{&quot;txt&quot;:&quot;style&quot;},{&quot;html&quot;:&quot;background-color:#c9ffd9; color:black;&quot;}]]}" class="notheme">Oficiala statuso</th></tr>
<tr>
<td>Oficiala&nbsp;lingvo&nbsp;en</td>
<td><a href="/eo/Vatikanurbo" title="Vatikanurbo" class="mw-redirect wl">Vatikanurbo</a></td></tr>
<tr>
<td>Reguligita&nbsp;de</td>
<td><a href="/eo/Papa_Akademio_de_Latina_Lingvo" title="Papa Akademio de Latina Lingvo" class="wl">Papa Akademio de Latina Lingvo</a></td></tr>


<tr>
<th align="center" style="background-color:#c9ffd9; color:black;" colspan="2" about="#mwt14" typeof="mw:ExpandedAttrs" data-mw="{&quot;attribs&quot;:[[{&quot;txt&quot;:&quot;style&quot;},{&quot;html&quot;:&quot;background-color:#c9ffd9; color:black;&quot;}]]}" class="notheme">Lingvaj kodoj</th></tr>
<tr>
<td>Lingvaj kodoj</td>
<td></td></tr>
<tr>
<td>&nbsp;&nbsp;<a href="/eo/ISO_639" title="ISO 639" class="wl">ISO 639</a>-1</td>
<td>la</td></tr>
<tr>
<td>&nbsp;&nbsp;<a href="/eo/ISO_639" title="ISO 639" class="wl">ISO 639</a>-2</td>
<td>lat</td></tr>
<tr>
<td>&nbsp;&nbsp;<a href="/eo/ISO_639-3" title="ISO 639-3" class="wl">ISO 639-3</a></td>
<td>lat</td></tr>
<tr>
<td>&nbsp;&nbsp;<a href="/eo/SIL_internacia" title="SIL internacia" class="wl">SIL</a></td>
<td>LTN</td></tr>
<tr>
<td>&nbsp;&nbsp;Glottolog</td>
<td>lati1261</td></tr>
<tr>
<td><a href="/eo/Angla_lingvo" title="Angla lingvo" class="wl">Angla</a> nomo</td>
<td>Latin</td></tr>
<tr>
<td><a href="/eo/Franca_lingvo" title="Franca lingvo" class="wl">Franca</a> nomo</td>
<td>latin</td></tr>







































<tr>
<td colspan="3" align="center" style="background-color:#c9ffd9; color:black;" about="#mwt15" typeof="mw:ExpandedAttrs" data-mw="{&quot;attribs&quot;:[[{&quot;txt&quot;:&quot;style&quot;},{&quot;html&quot;:&quot;background-color:#c9ffd9; color:black;&quot;}]]}" class="notheme">Vikipedio</td></tr>
<tr>
<td colspan="3" align="center" class="infoboximage"><div class="noprint toccolours" style="vertical-align: top; padding:0; font-size: 90%; text-align:center;">
<table style="background:transparent;">
<tbody><tr><td width="1%" style="padding:.2em;background-color:#eef8ff;border:0;" class="notheme"><a href="/eo/Dosiero:Wikipedia-logo.png" class="mw-file-description image wl" title="Emblemo de Vikipedio"><img loading="lazy"alt="Emblemo de Vikipedio" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Wikipedia-logo.png/17px-Wikipedia-logo.png" decoding="async" data-file-width="200" data-file-height="200" data-file-type="bitmap" height="17" width="17" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Wikipedia-logo.png/26px-Wikipedia-logo.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Wikipedia-logo.png/34px-Wikipedia-logo.png 2x"></a></td>
<td width="98%;" style="background-color:#eef8ff;border:0;" class="notheme">Vizitu <a href="/eo/Vikipedio" title="Vikipedio" class="wl">vikipedion</a> <a href="/la/Pagina%20prima" title="la:Pagina prima" class="extiw wl">en la latina lingvo</a>!</td></tr>
</tbody></table></div></td></tr>


<tr><td class="shangu-shablonon infoboximage" colspan="2" style="text-align:center;padding:0 0.2em 0.2em 0.2em"><div class="noprint toccolours notheme" style="border:2px solid #a2a9b1;background-color:#c9ffd9;color:black;font-size:xx-small;font-weight:normal" about="#mwt16"><figure class="mw-halign-left"><a href="/eo/Q397" title="Q397" class="image wl"><img loading="lazy" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/15px-Wikidata-logo.svg.png" decoding="async" data-file-width="1050" data-file-height="590" data-file-type="drawing" height="8" width="15" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/23px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 2x" alt="Wikidata-logo.svg"></a><figcaption></figcaption></figure><figure class="mw-halign-right"><a href="/eo/Vikipedio:Informkestoj" title="Vikipedio:Informkestoj" class="image wl"><img loading="lazy" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Information_icon.svg/15px-Information_icon.svg.png" decoding="async" data-file-width="620" data-file-height="620" data-file-type="drawing" height="15" width="15" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Information_icon.svg/23px-Information_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Information_icon.svg/30px-Information_icon.svg.png 2x" alt="Information_icon.svg"></a><figcaption></figcaption></figure><a href="/eo/Ŝablono:Informkesto_lingvo" title="Ŝablono:Informkesto lingvo" class="wl">v</a> • <a href="/eo/Ŝablono-Diskuto:Informkesto_lingvo" title="Ŝablono-Diskuto:Informkesto lingvo" class="wl">d</a> • <a rel="mw:ExtLink" href="//eo.wikipedia.org/w/index.php?title=%C5%9Cablono%3AInformkesto_lingvo&amp;action=edit" class="external text" target="_blank">r</a></div></td></tr>
</tbody></table> <footer class='mobile-collapse-footer mobile-collapse-btn'>Close ▲</footer></div>

Inter malkleruloj Latino iompostiome simpliĝis kaj fariĝis nova lingvo, <a href="/eo/Vulgara_latino" title="Vulgara latino" class="wl">vulgara Latino</a>, kiu siavice pluevoluis post la disfalo de la imperio, kreante la latinidajn lingvojn (la <a href="/eo/Franca_lingvo" title="Franca lingvo" class="wl">franca</a>, <a href="/eo/Hispana_lingvo" title="Hispana lingvo" class="wl">hispana</a>, <a href="/eo/Itala_lingvo" title="Itala lingvo" class="wl">itala</a>, <a href="/eo/Portugala_lingvo" title="Portugala lingvo" class="wl">portugala</a>, <a href="/eo/Rumana_lingvo" title="Rumana lingvo" class="wl">rumana</a>, <a href="/eo/Latinidaj_lingvoj" title="Latinidaj lingvoj" class="mw-redirect wl">ktp.</a>). La klasika Latino ĉesis esti denaske parolata lingvo post ĉirkaŭ la jaro 300 en kelkaj regionoj kaj en aliaj ankoraŭ dum postaj jarcentoj, sed pli kaj pli aparte de la pura klasika latino, tio estas pli kaj pli modifita. En la lernejoj dum la <a href="/eo/Renesanco" title="Renesanco" class="wl">renesanco</a>, Latino fariĝis pli ĝuste kaj klasike parolata laŭ la modelo de <a href="/eo/Cicerono" title="Cicerono" class="wl">Cicerono</a>.

Dum multe de la historio de Okcidenta civilizo, ĝi estis la lingvo de registaroj, <a href="/eo/Papo" title="Papo" class="wl">papoj</a>, <a href="/eo/Sciencisto" title="Sciencisto" class="wl">sciencistoj</a>, <a href="/eo/Sanktuloj" title="Sanktuloj" class="mw-redirect wl">sanktuloj</a>, nobeloj, muzikistoj kaj eĉ poetoj. Ĝi estas la lingvo de <a href="/eo/Julio_Cezaro" title="Julio Cezaro" class="wl">Julio Cezaro</a>, <a href="/eo/Vergilio" title="Vergilio" class="wl">Vergilio</a>, <a href="/eo/Ovidio" title="Ovidio" class="wl">Ovidio</a>, <a href="/eo/Aŭgusteno" title="Aŭgusteno" class="wl">Aŭgusteno</a>, <a href="/eo/Abelardo" title="Abelardo" class="wl">Abelardo</a>, <a href="/eo/Tomaso_de_Akvino" title="Tomaso de Akvino" class="wl">Tomaso de Akvino</a>, <a href="/eo/Dante" title="Dante" class="mw-redirect wl">Dante</a>, <a href="/eo/Koperniko" title="Koperniko" class="wl">Koperniko</a>, <a href="/eo/Erasmo" title="Erasmo" class="mw-redirect mw-disambig wl">Erasmo</a>, <a href="/eo/More" title="More" class="mw-redirect wl">More</a>, <a href="/eo/Kalvino" title="Kalvino" class="mw-redirect wl">Kalvino</a>, <a href="/eo/Galileo" title="Galileo" class="mw-disambig wl">Galileo</a>, <a href="/eo/Bakono" title="Bakono" class="mw-redirect wl">Bakono</a>, <a href="/eo/Kartezio" title="Kartezio" class="mw-redirect wl">Kartezio</a>, <a href="/eo/Spinozo" title="Spinozo" class="mw-redirect wl">Spinozo</a>,
<a href="/eo/Isaac_Newton" title="Isaac Newton" class="wl">Neŭtono</a> kaj <a href="/eo/Linnaeus" title="Linnaeus" class="mw-redirect wl">Linnaeus</a>. Pluraj gravaj urboj en la mondo havas propran <a href="/eo/Latinaj_urbonomoj" title="Latinaj urbonomoj" class="wl">latinan nomon</a>.

Eĉ ĝis la frua <a href="/eo/20-a_jarcento" title="20-a jarcento" class="wl">20-a jarcento</a>, Latino restis ordinara parto de klerigado en <a href="/eo/Okcidento" title="Okcidento" class="wl">Okcidento</a> kaj de la katolika <a href="/eo/Trenta_meso" title="Trenta meso" class="wl">trenta meso</a>. Pro la graviĝo de presarto kaj naciaj aspiradoj ekde la <a href="/eo/16-a_jarcento" title="16-a jarcento" class="wl">16-a jarcento</a> la latina en longa procezo perdis iom post iom la funkcion de interlingvo. Sed eĉ hodiaŭ ĝi estas fonto por sciencistoj, kiam ili inventas novan vorton aŭ por la nomado de ĵus malkovritaj bestoj kaj plantoj, jam per tute modernigita latino. Nur <a href="/eo/Vatikano" title="Vatikano" class="wl">Vatikano</a> kaj la katolika eklezio ankoraŭ uzas Latinon oficiale, eĉ eldonante vortaron de novaj vortoj.<a href="#cite_note-4" style="counter-reset: mw-Ref 4;">[4]</a> Sed eĉ en la katolika eklezio, Latino mortis kiel efektiva laborlingvo de la episkopoj kaj <a href="/eo/Sacerdoto" title="Sacerdoto" class="mw-redirect wl">sacerdotoj</a> post la <a href="/eo/Dua_Vatikana_koncilio" title="Dua Vatikana koncilio" class="wl">dua Vatikana koncilio</a>; praktike oni uzas pleje la <a href="/eo/Itala" title="Itala" class="mw-disambig wl">italan</a> en ĉiutaga vivo kaj en la diversaj landoj la respektivajn proprajn lingvojn. Ekzemple, la <a href="/eo/Katekismo" title="Katekismo" class="mw-redirect wl">katekismo</a> estis redaktita en la franca kaj en aliaj lingvoj, kvankam la oficiala redakto estas en Latino. Uzadon de la latina kiel viva lingvo liturgie kaj ĉiutage ankaŭ en niaj tagoj proponas la usona <a href="/eo/Familia_Sancti_Hieronymi" title="Familia Sancti Hieronymi" class="wl">Familia Sancti Hieronymi</a>.

En la mezepoka kaj renesanca okcidento, regado de Latino estis necesa por alta klerigado, ĉar la alta scio de la okcidenta civilizo estis disponebla plejparte per latinaj libroj kaj latinlingvaj universitatoj. (La <a href="/eo/Angla_lingvo" title="Angla lingvo" class="wl">angla</a> havas similan rolon hodiaŭ).

Latino estis unu el la ĉefaj fontoj, el kiu <a href="/eo/Esperanto" title="Esperanto" class="wl">Esperanto</a> pruntis vortojn. Ekzemple: facila, sed, tamen, okulo, akvo. Ĉirkaŭ 75% el la vortoj de teksto Esperanta estas el lingvo latina aŭ latinida. Latino ankaŭ estas la radiko, rekte aŭ nerekte, de tre granda parto de la klera, eleganta vortprovizo de la <a href="/eo/Angla_lingvo" title="Angla lingvo" class="wl">angla lingvo</a>.

Latino Inter malkleruloj Latino iompostiome simpliĝis kaj fariĝis nova lingvo, vulgara Latino, kiu siavice pluevoluis post la disfalo de la imperio, kreante la latinidajn lingvojn . La klasika Latino ĉesis esti denaske parolata lingvo post ĉirkaŭ la jaro 300 en kelkaj regionoj kaj en aliaj ankoraŭ dum postaj jarcentoj, sed pli kaj pli aparte de la pura klasika latino, tio estas pli kaj pli modifita. En la lernejoj dum la renesanco, Latino fariĝis pli ĝuste kaj klasike parolata laŭ la modelo de Cicerono. Dum multe de la historio de Okcidenta civilizo, ĝi estis la lingvo de registaroj, papoj, sciencistoj, sanktuloj, nobeloj, muzikistoj kaj eĉ poetoj. Ĝi estas la lingvo de Julio Cezaro, Vergilio, Ovidio, Aŭgusteno, Abelardo, Tomaso de Akvino, Dante, Koperniko, Erasmo, More, Kalvino, Galileo, Bakono, Kartezio, Spinozo,
Neŭtono kaj Linnaeus. Pluraj gravaj urboj en la mondo havas propran latinan nomon. 