Aleșd

Aleșd - jen rumane, prononco [ALeŝd], hungare: Élesd [E:Leĵd], germane Ellesch^[1], prononco [ELeŝ], jide kaj hebree אלשד, Alŝd - estas urbo en Rumanio (distrikto Bihor) ĉe la piedo de Rezeș-monto norde de rivero Crișul Repede, oriente de Oradea. Administre apartenas al ĝi la vilaĝoj Aștileu (Esküllő), Pădurea Neagră (Feketeerdő), Peștiș (Sólyomkőpestes), Tinăud (Tinód), Groși (Tőtös).

Aleșd
Urbo
urbeto en Rumanio
Ĝemelurboj Kaba vd
Lando	Rumanio
Distrikto	distrikto Bihor
Alinome	Élesd (hungare), Ellesch (germane)
Iama hungara departemento	Bihar
Situo	47° 3′ N, 22° 24′ O (mapo)47.05722222222222.396944444444
Aleșd (Rumanio) DMS
Alto super maro	228 m
Poŝtkodo	415100
Loĝantaro
– komunumo	10 415 (en 2002)
– vilaĝo	7 387 (en 2002)
Kodo laŭ SIRUTA	26706 (la urbo: 26699)
v • d • r

Loĝantaro

En 1910 ĝi nombris 2 337 loĝantojn (hungaroj, rumanoj); en 1992 10 920 (72 % da rumanoj), kaj laŭ la stato de 2021 en la urbo vivis 9 662 loĝantoj sur areo de 71,95 kvadrataj kilometroj, kio rezultigas loĝdenson de 134 loĝantoj/km².

Historio

Élesd estis unue menciita skribe en 1291. Ĝis 1919 Élesd apartenis al Hungario (Bihar). De 1968 Aleșd fariĝis denove urbo, pli frue de 1886 ĝi estis kamparurbo.

En la censo de 2002 la loĝantoj deklaris jenajn plej multnombrajn etnecojn:

Etneco	Nombro	Elcentaĵoj
rumanoj	6788	65,2 %
hungaroj	1987	19,1 %
romaoj	953	9,2 %
slovakoj	645	6,2 %
germanoj	28	0,3 %

Krome estis po 3 ukrainoj kaj judoj, 2 grekoj kaj po 1 turko kaj bulgaro.

Eventoj

• La 24-an de aprilo 1904 pro konflikto inter la Sendependa Partio kaj Socialdemokratia Partio la policanoj pafis inter la manifestanciantojn. Sekve de la pafaro 33 personoj mortis kaj 90 vundiĝis.
• La poeto Miklós Radnóti tie estis duafoje laborservutulo inter la 28-a de septembro kaj la 14-a de novembro 1942.

Fonto

• Magyar nagylexikon, 1–18, 1993–2004, Budapeŝto.

Renomaj personoj

• Zsolt Bodoni (n. 1975): pentristo
• József Bondor (9-a de januaro 1917 – Budapest, 5-a de julio 1981): politikisto, ministro.
• Ilona Anna Dezső (n. 1961): verkistino, poetino, pentristino
• Tibor Kulcsár (29-a de decembro 1945 – Kluĵo, 27-a de februaro 1988): psikologo.
• Boldizsár Láng (Miskolc, 15-a de novembro 1824 – Élesd, 9-a de februaro 1890): aktoro, teatrestro.
• Lajos Lassú, hungara katolika pastro
• Sándor Létai (19-a de oktobro 1885 – Budapest, 27-a de aprilo 1942): arkitekto, aviadilkonstruisto.
• Lajos Papp poeto
• Rodica Stanca-Pamfil (15-a de oktobro 1934 – ? de julio 2005): skulptistino.
• Kálmán Tellyesniczky: hungara kuracisto