Enigmo

Puzlo estas ludo, problemo aŭ ludilo, kiu testas la ingenion aŭ scion de homo. En puzlo, la solvanto devas kunmeti pecojn (aŭ malmunti ilin) en logika maniero por trovi la solvon. Ekzistas diversaj ĝenroj de puzloj, kiel krucvortenigmoj, nombropuzloj, rilataj puzloj kaj logikaj enigmoj. La scienca studado de puzloj nomiĝas enigmatologio.

Puzloj ofte estas kreitaj kiel formo de amuzo, sed ili ankaŭ povas aperi el seriozaj matematikaj aŭ logikaj problemoj. Solvo de tiaj enigmoj foje kondukas al gravaj kontribuoj en matematika esplorado.^[1]

Etimologio

La Oxford English Dictionary registras la verbon puzzle en la 16-a jarcento. Ĝi poste iĝis substantivo kun la signifo "perplekso" kaj pli poste "ludilo por testi la ingenion de ludanto". La origino de la verbo estas nekonata, kun kelkaj hipotezoj pri deveno de la verbo pose aŭ malnova angla radiko puslian.

Historio

La unuaj dokumentitaj puzloj estas enigmoj kaj ridludoj en antikvaj kulturoj. En Greka mitologio, la plej fama estas la enigmo de Sfinkso. En Ĉinio, la Naŭ-liga ringa puzlo estis inventita dum la Militantaj Ŝtatoj (475–221 a.K.).^[2] En Japanio, la Sangaku tradicio montris kompleksajn geometriajn problemojn sur templaj tabuloj. La unuaj modernaj ĵigsaŭ-puzloj aperis ĉirkaŭ 1760, kiam John Spilsbury, brita gravuristo kaj kartografo, kreis map-puzlojn por instrui geografion.^[3] La plej granda komerca puzlo (40 320 pecoj) estis produktita de Ravensburger, dum la plej malgranda estis kreita ĉe LaserZentrum Hannover, mezuranta nur kelkajn kvadratajn milimetrojn.

Tipoj de puzloj

Diversaj fizikaj puzloj

La Rubik-kubo

Puzloj povas esti klasifikitaj jene:

• Matematika puzlo – inkluzive malaperanta kvadrato kaj neebla puzloj (ekz. Sep pontoj de Königsberg)
• Ŝakproblemo – ekz. la ĉevalira turneo, la ok reĝinoj-puzlo
• Mekanika puzlo – ekz. la Rubik-kubo, Soma kubo, Turmo de Hanojo
• Kombina puzlo – peg-solitaire, konstruaj puzloj, lig-puvoj, ĵigsaŭ-puzloj
• Metapuzlo – kiu kombinas elementojn de aliaj puzloj
• Papero-kaj-krajono puzloj – ekz. nonogramo, konektilo de punktoj
• Vortaj puzloj – ekz. anagramo, ĉifro, krucvortenigmo, vortserĉo
• Videoludoj de la ĝenro "puzlo" – minserĉo, tile-matching videoludo, puzlo-platformludo

Solvado de puzloj

Solvado ofte postulas rekonadon de ŝablonoj kaj logikan rezonadon. Homoj kun forta indukta aŭ dedukta rezonado ofte havas avantaĝon. Multaj puzloj postulas aplikon de la reguloj pri ordo de operacioj (BODMAS/PEMDAS).

Puzlofaristoj

Famaj kreintoj de puzloj inkluzivas:

• Ernő Rubik
• Sam Loyd
• Henry Dudeney
• Boris Kordemsky
• Will Shortz
• Oskar van Deventer
• Martin Gardner
• Raymond Smullyan

Kultura rolo

Puzloj servis kiel amuzaĵoj, edukiloj kaj mensaj ekzerciloj. Ili aperas en literaturo, filmoj kaj komputilaj ludoj. Multaj homoj partoprenas en puzloĉasoj aŭ kolektas rarajn ludilojn. En la 20-a jarcento, gazetoj popularigis krucvortenigmojn kaj pli lastatempe sudoku-puzlojn.

Moderna tempo

En la 21-a jarcento, puzloj transiris al la interreto. Multaj retejoj kaj aplikoj permesas al uzantoj ludi, alŝuti proprajn bildojn kaj partopreni en ranglistoj. Ekzemploj inkluzivas:

• PuzzleFree.Game – senpaga kolekto de enretaj ĵigsaŭ-puzloj kun la eblo krei proprajn
• JigZone – populara retejo por ludi interretajn puzlojn ekde la 1990-aj jaroj
• Jigsaw Explorer – konata servo kun granda galerio de puzloj kaj ĉiutaga novaĵo

Organizoj kaj eventoj

Ekzistas organizoj kaj konkursoj por ŝatantoj de puzloj:

• World Puzzle Championship
• National Puzzlers' League
• National Puzzle Day
• Nob Yoshigahara Puzzle Design Competition
• World Cube Association

Vidu ankaŭ

• Listo de Nikoli-puzloj
• Listo de neeblaj puzloj
• Mensludo