Vortoj por grandegaj nombroj

Diversaj lingvoj havas diversajn manierojn por krei vortojn por grandegaj nombroj. En la eŭropaj lingvoj kaj kelkaj de ili influitaj lingvoj ekzistas du sistemoj por krei tiajn vortojn, nomataj longa skalo kaj mallonga skalo. La vortoj kreitaj per la du sistemoj povas esti tute samaspektaj sed esprimi tute aliajn nombrojn, kio foje kreas konfuzon. Ekzemple la vorto "billion" esprimas 10⁹ (mil milionoj) en la mallonga skalo kaj 10¹² (milionoj da milionoj) en la longa skalo.

En la angla lingvo tradicie oni uzis la longan skalon en Britujo kaj la mallongan en Usono. Sed fine de la 20-a jarcento oni komencis ankaŭ en Britujo uzi la mallongan skalon, unue en financaj kuntekstoj kaj nun pli kaj pli en aliaj kuntekstoj.

Ankaŭ en Esperanto tradicie estis uzataj ambaŭ sistemoj, kio kompreneble kaŭzis malklarecon. Pro tio estis proponita nova sistemo, kiu uzas kunmetaĵojn de la Esperantaj nombrovortoj kun la sufiksoj -iliono kaj -iliardo anstataŭ la tradiciajn latinecajn vortojn, kaj kiu estas interpretebla nur laŭ la longa skalo. Ĉi tiun sistemon intertempe rekomendas PIV. Unu X-iliono estas 1×10^6X, do 1 kun 6X nuloj, dum unu X-iliardo estas 1×10^(6X+3), do 1 kun 6X+3 nuloj. Ekzemple "ni studis 11.230.456.078.009 stelojn" paroleblas kiel "ni studas dek unu duilionojn ducent tridek miliardojn kvarcent kvindek ses milionojn sepdek ok mil naŭ da steloj."

En sciencaj kuntekstoj oni kutime ne uzas tiajn apartajn vortojn por tre grandaj nombroj, sed anstataŭe indikas la grandajn nombrojn per potencoj de dek: 10^X plene skribiĝus kiel 1 kun "X" nuloj malantaŭe. Ekzemple 10⁶ egalas 1.000.000.

Remove ads

Historio

Por indiki la grandajn nombrojn en 14-a jarcento en Italio estis enkondukita termino miliono (1000²). En la 15-a kaj 16-a jarcentoj ĝi disvastiĝis en aliaj eŭropaj landoj. En la jaro 1484 oni enkondukis la vorton biliono kaj aliajn terminojn por konvenaj potencoj de miliono (vidu la kolumnon "Angla-germana" malsupre).

De la 17-a jarcento en Francio oni komencis dispartigi nombrojn en triciferajn grupojn. Ĉe tio, biliono anstataŭ la signifo 10¹², akceptis novan signifon - 10⁹, triliono fariĝis 10¹², kvadriliono - 10¹⁵ ktp. Tamen la antaŭaj signifoj restis en Britio, Germanio kaj kelkaj aliaj landoj.

Por formi nomojn de grandnombroj la lingvo Esperanto uzas sufiksojn: -ilion - por potencoj de miliono kaj -iliard - por milo da -ilionoj. La suba tabelo komparas la du skalojn kun la scienca nombrosistemo. Ĉe la longa skalo estas skribitaj nur la nun rekomendataj Esperantaj formoj, kvankam la Esperantigitaj latinecaj formoj ankaŭ estas uzataj laŭ la longa skalo, ne nur laŭ la mallonga skalo.

Pliaj informoj Nombro, Nombrovorto laŭ "Mallonga" Skalo ...

Nombro	Nombrovorto laŭ "Mallonga" Skalo	Nombrovorto laŭ "Longa" Skalo	Preferinda nombrovorto en Esperanto
10⁶	Miliono	Miliono	Miliono
10⁹	Biliono	Miliardo	Miliardo
10¹²	Triliono	Biliono	Duiliono
10¹⁵	Kvadriliono	Biliardo	Duiliardo
10¹⁸	Kvintiliono	Triliono	Triiliono
10²¹	Sekstiliono	Triliardo	Triiliardo
10²⁴	Septiliono	Kvadriliono	Kvariliono
10²⁷	Oktiliono	Kvadriliardo	Kvariliardo
10³⁰	Noniliono	Kvintiliono	Kviniliono
10³³	Deciliono	Kvintiliardo	Kviniliardo
10³⁶	Undeciliono	Sekstiliono	Sesiliono
10³⁹	Duodeciliono	Sekstiliardo	Sesiliardo
10⁴²	Tredeciliono	Septiliono	Sepiliono
10⁴⁵	Kvatuordeciliono	Septiliardo	Sepiliardo
10⁴⁸	Kvindeciliono	Oktiliono	Okiliono
10⁵¹	Seksdeciliono	Oktiliardo	Okiliardo
10⁵⁴	Septendeciliono	Noniliono	Naŭiliono
10⁵⁷	Oktodeciliono	Noniliardo	Naŭiliardo
10⁶⁰	Novemdeciliono	Deciliono	Dekiliono
10⁶³	Vigintiliono	Deciliardo	Dekiliardo
10⁶⁶	Unvigintiliono	Undeciliono	Dekunuiliono, Dek alt sesdek ses
10⁶⁹	Duovigintiliono	Undeciliardo	Dekunuiliardo, Dek alt sesdek naŭ

Remove ads

Vidu ankaŭ

Pliaj informoj Prefiksoj SI, 10n ...

Prefiksoj SI
10ⁿ	Prefikso	Signo	Longa skalo (*malpreferinda nomo)	Mallonga skalo (malpreferinda)	Oblo	Deveno	Ekzemplo
10³⁰	kveta	Q	kviniliono (*kvintiliono)	noniliono	1 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000	latine decem – “dek”	Qg – kvetagramo (kviniliono da gramoj)
10²⁷	rona	R	kvariliardo (*kvadriliardo)	oktiliono	1 000 000 000 000 000 000 000 000 000	greke ἐννέα – “naŭ”	RB – ronametro (kvariliardo da metroj)
10²⁴	jota	Y	kvariliono (*kvadriliono)	septiliono	1 000 000 000 000 000 000 000 000	greke ὀκτώ – “ok”	YT – jotateslo (kvariliono da tesloj)
10²¹	zeta	Z	triiliardo (*triliardo)	sekstiliono	1 000 000 000 000 000 000 000	france sept – “sep”	ZWb – zetavebero (mil triilionoj da veberoj)
10¹⁸	eksa	E	triiliono (*triliono)	kvintiliono	1 000 000 000 000 000 000	greke ἕξ – “ses”	EJ – eksaĵulo (triiliono da ĵuloj)
10¹⁵	peta	P	duiliardo (*biliardo)	kvadriliono	1 000 000 000 000 000	greke πέντε – “kvin”	PV – petavolto (mil duilionoj da voltoj)
10¹²	tera	T	duiliono (*biliono)	triliono	1 000 000 000 000	greke τέρας – “monstro”	Tl – teralitro (duiliono da litroj)
10⁹	giga	G	miliardo	biliono	1 000 000 000	greke γίγας – “grandega”	GW – gigavato (miliardo da vatoj)
10⁶	mega	M	miliono	miliono	1 000 000	greke μέγας – “granda”	MHz – megaherco (miliono da hercoj)
10³	kilo	k	mil	mil	1 000	greke χίλιοι – “mil”	kB – kilovolto (mil voltoj)
10²	hekto	h	cent	cent	100	greke έκατόν – “cent”	hPa – hektopaskalo (cent paskaloj)
10¹	deka	da	dek	dek	10	greke δέκα – “dek”	dalm – dekalumeno (dek lumenoj)
10⁻¹	deci	d	dekono	-	0,1	latine decimus – “deka”	dB – decibelo (dekona belo)
10⁻²	centi	c	centono	-	0,01	latine centum – “cent”	cm – centimetro (centona metro)
10⁻³	mili	m	milono	-	0,001	latine mille – “mil”	mA – miliampero (milona ampero)
10⁻⁶	mikro	µ	milionono	-	0,000 001	greke μικρός – “malgranda”	μmol – mikromolo (milion-ona molo)
10⁻⁹	nano	n	miliardono	-	0,000 000 001	greke νανος – “nano”	nH – nanohenro (miliard-ona henro)
10⁻¹²	piko	p	duilionono (*bilionono)	-	0,000 000 000 001	itale piccolo – “malgranda”	pF – pikofarado (duilion-ona farado)
10⁻¹⁵	femto	f	duiliardono (*biliardono)	-	0,000 000 000 000 001	dane femten – “dek kvin”	fcd – femtokandelo (mil-duilion-ona kandelo)
10⁻¹⁸	ato	a	triilionono (*trilionono)	-	0,000 000 000 000 000 001	dane atten – “dek ok”	as – atosekundo (triilion-ona sekundo)
10⁻²¹	zepto	z	triiliardono (*triliardono)	-	0,000 000 000 000 000 000 001	france sept – “sep”	zC – zeptokulombo (mil-triilion-ona kulombo)
10⁻²⁴	jokto	y	kvarilionono (*kvadrilionono)	-	0,000 000 000 000 000 000 000 001	greke ὀκτώ – “ok”	yg – joktogramo (kvarilion-ona gramo)
10⁻²⁷	ronto	r	kvariliardono (*kvadriliardono)	-	0,000 000 000 000 000 000 000 000 001	greke ἐννέα – “naŭ”	rg – rontogramo (mil-kvarilion-ona gramo)
10⁻³⁰	kvekto	q	kvinilionono (*kvintilionono)	-	0,000 000 000 000 000 000 000 000 000 001	latine decem – “dek”	qg – kvektogramo (kvinilion-ona gramo)

Remove ads

Vortoj por grandegaj nombroj