Robajo

Robajo^[1] aŭ robaio^[2] (perse رُباعی‎, robāi, plurale: perse رُباعیات, robāyāt) estas persa kvarlinia fiksforma poemo.

Kaligrafia prezento de robajo atribuita al Omar Ĥajam (el Manuskripto Ouseley 140 en Biblioteko Bodleian); vidu artikolon por traduko. La kvar versoj de robajo estas aranĝitaj kruce, po unu verso en branĉo.

Priskribo

La persa metriko estas kalkulata per longo de silaboj (alie ol Esperanto, kies metriko estas kalkulata per akcentoj). Silabo povas esti mallonga, longa, aŭ trolonga.

• Mallonga silabo havas mallongan vokalon (a, e, o) sen fina konsonanto (krom fina n).
• Longa silabo havas longan vokalon (ā, ī, ū) sen fina konsonanto, aŭ mallongan vokalon kun unu fina konsonanto.
• Trolonga silabo havas longan vokalon (ā, ī, ū) kun fina konsonanto, aŭ mallongan vokalon kun pluraj finaj konsonantoj.

La robajo estas poemo de kvar versoj, kiuj estas rimitaj laŭ la skemo AABA aŭ AAAA. La metro plej ofte uzata en robajo estas jene:

−/−⏑⏑−/⏑−⏑−/−⏑⏑−

en kiu “−” signifas longan silabon kaj ⏑ mallongan. Alivorte, krom la unua longa silabo, la verso konsistas el kvar piedoj, po du longaj kaj du mallongaj silaboj en piedo.

Trolonga silabo povas anstataŭigi paron de longa silabo kaj mallonga silabo, en piedo. Ĉe la fino de la verso, ĉiu silabo, ĉu teorie mallonga, longa, aŭ trolonga, estas kalkulata kiel longa.

Ekzemplo

Jen ekzemplo de robajo, el la poemaro Poemaro de Ŝams de Tabrizo (perse دیوانِ شَمسِ تَبریزی‎, Dīvan-e Ŝams-e Tabrīzī) far Ĝalal-ed-din Mohammad Rumi:

Originalo	Transliteraĵo	Metroj	Traduko
انوارِ صَلاحِ دین بَر انگیخته باد بَر دیده و جانِ عاشِقان ریخته باد هَر جان کِه لَطیف گَشت و از لُطف گُذَشت با خاکِ صَلاحِ دین دَر آمیخته باد	Anvār-e Salāh-e Dīn bar angīĥta bād Dar dīda o ĝān-e āŝeqān rīĥta bād Har ĝān ke laṭīf gaŝt o az lotf gozaŝt Bā ĥāk-e Salāh-e Dīn dar āmīĥta bād	−/−⏑⏑−/⏑−⏑−/—⏑— −/−⏑⏑−/⏑−⏑−/—⏑— −/−⏑⏑—−⏑−/—⏑— −/−⏑⏑−/⏑−⏑−/—⏑−	La gloroj de Saladino vekiĝu, en la okulojn kaj animojn de la amantoj verŝiĝu. Ĉiuj animoj, kiuj rafiniĝis kaj rafinadon preterpasis Kun la polvoj de Saladino kunmiksiĝu!

Alia ekzemplo, atribuita al Omar Ĥajam (el Manuskripto Ouseley 140 en Biblioteko Bodleian):

Originalo	Transliteraĵo	Metroj	Traduko
گویَند کَسان بِهِشت با حور خوَش است مَن می گویَم کِه آبِ انگور خوَش است این نَقد بِگیر و دَست از آن نِسیه بَدار کآوازِ دُهُل شِنیدَن از دور خوَش است	Gūyand kasān beheŝt bā hūr ĥvaŝ ast Man mī-gūyam ke āb-e angūr ĥvaš ast Īn naqd begīr o dast az ān nesya badār Kāvāz-e dohol ŝenīdan az dūr ĥvaŝ ast	−/—⏑−/⏑—−/—⏑− ⏑/−−−/⏑−⏑−/—⏑− −/—⏑−/⏑−⏑−/−⏑⏑− −/−⏑⏑−/⏑−⏑⏑/—⏑−	Oni diras, ke la Ĝardeno de Paradizo per hurioj plaĉas; Mi diras, ke la suko de la vinbero plaĉas. Ĉi-monon tenu, kaj manon lasu for de kredito; La bato de tamburoj nur diste plaĉas.

ٰEn la metroj, la longa streko “—” signifas longegan silabon (kun kaj longa vokalo kaj fina konsonanto), kiu povas anstataŭigi “−⏑” (paron de longa silabo kaj mallonga silabo). Ĉe la fino de la verso, trolonga silabo povas anstataŭigi simplan longan silabon.

Famaj robajistoj

La plej konata verkisto de tiu genro estas Omar Kajam. Liaj poemoj fariĝis konataj en Eŭropo per la traduko respektive transkonduko de la angla klerulo kaj poeto Edward Fitzgerald nome Robajoj de Omar Ĥajam. En Esperanton enkondukis ilin Gaston Waringhien.

La formo de robajo estis uzata ankaŭ de aliaj klasikaj persaj poetoj.