Amharera

Amharera^[1] (amhareraz: አማርኛ, amarəñña) Etiopia ipar-erdialdeko hizkuntza da, bertako bost hizkuntza nazionaletako bat, eta estatuko ofiziala de facto, oromoera ama kizkuntzatzat dutenak gehiago diren arren. Landa eremuko herritarren eta hiritarren arteko lingua franca ere bada^[2].

Amharera
አማርኛ
Datu orokorrak
Lurralde eremua	Etiopia, Israel, Ipar Amerika
Hiztunak	lehen hizkuntza: 32 milioi bigarren hizkuntza: 26 milioi gehiago
Rankinga	55.a
Ofizialtasuna	Etiopia
UNESCO sailkapena	1: ziurra
Araugilea	Ez du
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza afroasiar hizkuntzak Hizkuntza semitikoak South Semitic (en) Ethiopian Semitic (en)
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	SOV hizkuntza, vowel harmony (en) , adjective-noun (en) , hizkuntza malgukaria, hizkuntza sintetikoa, postposizioa, azentua eta nominatibo-akusatibo hizkuntza
Denbora gramatikalak	orainaldia, lehenaldia eta geroaldia
Genero gramatikalak	genero maskulinoa eta genero femeninoa
Alfabetoa	etiopiar alfabetoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1	am
ISO 639-2	amh
ISO 639-3	amh
Ethnologue	amh
Glottolog	amha1245
Wikipedia	am
Linguasphere	12-ACB-a
ASCL	9214
IETF	am

Hedadura

Hizkuntza semitikoen artean, bigarren mintzatuena da, arabieraren atzetik^[3] eta hebreeraren aurretik. 32 milioi pertsonak dute ama hizkuntzatzat, baina bigarren hizkuntzatzat dutenak gehituz gero, kopurua 58 milioira iristen da ^[4].

Etiopian ez ezik, handik kanpo bizi diren 2,7 milioi pertsonak ere hitz egiten dute, besteak beste, Egiptora, Israelera edo Suediara emigratu zuten etiopiarrek.

Eritrean ere mintzatua da, Etiopiatik deportatu zituzten eritrearrek eramanda, hain zuzen.

Rastafari askok ikasten dute, hizkuntza sakratutzat jotzen baitute, jatorrizko lehena ere delakoan.

Idazkera

Ge'ez hizkuntzarenetik egokituriko abugida grafia-sistema darabil^[5]. Ezkerretik eskumara idazten da. Ez dago amhareratik latindar alfabetora itzultzeko sistema bakar bat.

Adibidea

Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsaleko I. artikulua:

የሰው ፡ ልጅ ፡ ሁሉ ፡ ሲወለድ ፡ ነጻና ፡ በክብርና ፡ በመብትም ፡ እኩልነት ፡ ያለው ፡ ነው ፡ የተፈፕሮ ፡ የማስተዋልና ፡ ሕሊናው ፡ ስላለው ፡ አንዱ ፡ ሌላውን ፡ በወንድማማችነት ፡ መንፍስ ፡ መመልከት ፡ የገባዋል ።

Yäsäw leje hulu siwäläd näts'ana bäkəbrəna bämäbtəm əkulenät yaläw näw yätäfäpro yämastäwalenna həlinaw səlaläw andu lelawn bäwändmamačənät mänfəs mämälekät yägäbawal.

Ohiko esaldiak

• Kaixo: selam, tadiyaas
• Agur: dehna yihunu
• Egun on: ëndemën aderu
• Mesedez: ëbakon
• Eskerrikasko: amesegënallô
• Bai: awo

Anton Abadiaren hiztegia

Anton Abadia esploratzaile irlandar-euskaldunak 1837an anaiarekin batera Etiopiara egin zuen bidaia, hango ohiturak ikasi nahian. Hizkuntzarekiko interes berezia azaldu zuen eta 15.000 hitz biltzen zituen amharera-frantses hiztegia sortu zuen^[6], Dictionnaire de la langue Amariñña (1881)^[7], mota horretako aurrenekoa eta gerora esploratzaile ugarik erabili zutena.