Genova

Genova^[1] (lehen, Genoa, italieraz Genova, genoveraz Zena) Italiako Liguria eskualdeko hiriburua eta hiririk handiena da, 558.745 biztanlerekin. 2015ean Genovako Eskualde Metropolitarrak 855.834 biztanle zituen^[2], eta Italiar Riviera eskualde zabalagoan milioi eta erdi biztanle. Genovako golkoan eta Liguriako itsasoan Genova beti izan da Mediterraneoko porturik garrantzitsuenetako bat. Gaur egun Italiako eta Mediterraneoko porturik garrantzitsuena da eta Europar Batasunako hamabigarren handiena^[3].

Genova Zena
Italiako udalerria
Irudi gehiago
Administrazioa
Herrialdea	Italia
Italiako eskualdeak	Liguria
Italiako hiri metropolitarra	città metropolitana di Genova
Alkatea	Silvia Salis
Izen ofiziala	Genova
Jatorrizko izena	Zena
Posta kodea	16121–16167
ISTAT kodea	010025
Geografia
Koordenatuak	44°24′26″N 8°56′02″E
Azalera	240,29 km²
Altitudea	20 m
Mugakideak	Arenzano, Bargagli, Bogliasco, Bosio, Campomorone, Ceranesi, Davagna, Masone, Mele, Mignanego, Montoggio, Sant'Olcese, Sassello, Serra Riccò, Sori, Tiglieto eta Urbe
Demografia
Biztanleria	558.745 (2023ko urtarrilaren 1a)
Dentsitatea	2.325 bizt/km²
Informazio gehigarria
Telefono aurrizkia	010
Ordu eremua	UTC+01:00 eta UTC+02:00
Hiri senidetuak	Latakia, Varna, Buenos Aires, Atenas, Rijeka, Odesa, Baltimore, Columbus, Acqui Terme, Marseilla, Tursi, Aue, Beyoğlu, Timișoara, Chios (en) , Riazan, San Petersburgo, Kharkiv eta Tirana
Katastro kodea	D969
Sailkapen sismikoa	34
Matrikula	GE
Hizkuntza ofiziala	italiera
comune.genova.it

Genoa zazpi mende baino gehiagoz, XI. mendetik 1797ra arte, itsas errepublika boteretsuenetako baten hiriburua izan zen^[4]. Batez ere XII. mendetik XV. mendera arte, hiriak Europako merkataritzan paper nabarmena izan zuen, kontinenteko itsas potentzia handienetako bat eta munduko hiririk aberatsenetako bat bihurtuz^[5][3]. Petrarcak Superba ("harroa") ere deitu zion, itsasoetan zituen loriengatik eta monumentu harrigarriengatik^[6].

Geografia

Klima

Datu klimatikoak (Genoa)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	11.5	12.2	14.6	16.8	20.5	23.9	27.3	27.7	24.4	20.0	15.1	12.5	18.9
Batez besteko tenperatura (ºC)	8.5	9.1	11.4	13.7	17.4	20.8	24.1	24.4	21.1	16.9	12.2	9.5	15.7
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	5.5	6.0	8.2	10.5	14.2	17.6	20.9	21.0	17.9	13.8	9.2	6.5	12.6
Euria (mm)	101.8	74.0	81.7	88.0	72.4	58.2	24.2	69.3	136.4	171.3	108.8	93.1	1079.2
Euri egunak (≥ 1.0 mm)	7.7	5.6	6.9	8.1	7.0	5.0	2.8	5.0	6.0	8.0	7.1	6.5	75.7
Eguzki orduak	117.8	130.5	158.1	192.0	220.1	246.0	294.5	266.6	201.0	173.6	111.0	111.6	2222.8
Iturria: Servizio Meteorologico,[7] data of sunshine hours[8]

Barrutiak

Barrutia	Biztanleria (guztiarekiko %a)	Quarters included
Centro-Est	91.402 (%15,0)	Pré, Molo, Maddalena, Oregina, Lagaccio, San Nicola, Castelletto, Manin, San Vincenzo, Carignano
Centro-Ovest	66.626 (%10,9)	Sampierdarena, Campasso, San Teodoro, San Bartolomeo
Bassa Val Bisagno	78.791 (%12,9)	San Fruttuoso, Marassi, Quezzi
Media Val Bisagno	58.742 (%9,6)	Staglieno, Sant'Eusebio, San Gottardo, Molassana, Struppa
Valpolcevera	62.492 (%10,3)	Borzoli, Fegino, Certosa, Rivarolo, Teglia, Begato, Bolzaneto, Morego, San Quirico, Pontedecimo
Medio Ponente	61.810 (%10,1)	Sestri, Cornigliano, Campi
Ponente	63.027 (%10,3)	Crevari, Voltri, Palmaro, Prà, Pegli, Multedo
Medio Levante	61.759 (%10,1)	Foce, Brignole, Albaro, San Martino, San Giuliano, Lido, Puggia
Levante	66.155 (%10,8)	Sturla, Quarto, Quinto, Nervi, Bavari, San Desiderio, Borgoratti

Historia

K.a. III. mendean Genua Erromaren aliatu izan zen. Gerora, Genoa (K.a. 200), heruloen, godoen, bizantziarren eta lombardiarren esku egon ondoren, Karlomagnok hartu zuen.

XI. mendean, Pisako herritarrekin bat eginda, musulmanen kontra borrokatu ziren genoarrak, eta Sardiniatik bota zituzten. XII. mendean burujabetasuna lortu zuen hiriak. Guelfoen eta gibelinoen arteko gerran familia handien arteko borrokak izan ziren bertan. Gurutzadetan Sortaldean eta Konstantinoplako inperioan lurralde berriak eskuratu zituen hiriak. 1261ean Venezia menderatu zuen, eta 1284. urtean Pisa, Korsika eta Sardinia. Veneziaren etsai izaki, Migel VIII.a enperadoreak merkataritzara abantaila handiak lortu zituen Esmirnan eta Konstantinoplan (1261).

Merkatu gehiago eskuratu zituen Egeo itsasoan XV. eta XVI. mendeetan, era horretan Itsaso Beltzean salerosketan aritzeko bideak irekiz. 1376etik 1381era Chioggiako gerra izan zuen Veneziarekin, eta honek kendu zion Genoari itsasoko nagusigoa. Konstantinopla erori zenean (1453) Sartaldeko lurraldeak galdu zituen, eta merkataritza ere gutxitu zen. Andrea Doriak 1528an Karlos V.arekin hitzarmena egin eta konstituzio berria ezarri zion hiriari.

Luis XIV.aren aginduz bonbardatua izan zen 1684an, eta austriarren mende geratu zen 1746an. 1796an Frantziak hartu eta Liguriako errepublikako hiri bihurtu zen 1797an.

1805ean Frantziari itsatsita zegoela, 1815eko Vienako Batzarrak Piemonte-Sardiniari eman zion Genoa; 1861ean Italiako erresuman sartu zen.

Ekonomia

Italiako portu nagusia da eta Europako garrantzitsuenetako bat, Piemonteko eta Lonbardiako irtenbide naturala baita. Horrez gainera, ontziolak, burdindegiak, petrokimika industriak eta findegiak daude.

Ondasun nabarmenak

Ferrari plaza.

Antzinako hirian Errenazimentu garaiko jauregi bikainak ditu, gaur museo bihurtuak: Erregearen jauregia (1650), Pallavicini, Jauregi Gorria, Jauregi Zuria eta udaletxea. Elizak: Deikundekoa, 987an egina eta 1307an eraberritua, San Joan Bataiatzailearen kapera bikaina barruan duena; Santa Maria de Carignano (1100), San Donato, San Mateo eta San Esteban. Hortaz, hauek dira Genovako ondasun nabarmenak:

• Portu Zaharra edo Porto Antico, Renzo Piano arkitektoak eraldatua. Bertan Aquariuma dago, Europako handiena
• Lanterna itsasargia, 117 m ditu eta XVI. mendekoa da, oraindik funtzionatzen duen munduko zaharrenetarikoa
• Palazzo San Giorgio
• Loggia dei Banchieri Burtsa zaharra
• Duomo di San Lorenzo katedrala, bertan Joan Bataiatzailea lurperatua omen dago
• Palazzo Ducale
• Via Garibaldi edo antzina Strada Nuova, hainbat jauregirekin (Palazzo Grimaldi-Doria Tursi, Palazzo della Meridiana, Palazzo Bianco, Palazzo Rosso)
• Piazza de Ferrari eta Via XX Settembre, bertan dago Aldo Rossi arkitektoaren opera
• Alde Zaharreko kalexkak (i vicoli)
• Staglienoko hilerri monumentala

Kirola

• Genoa CFC, futbol taldea.
• UC Sampdoria, futbol taldea.

Genovatar ospetsuak

• Vittorio Gassman (1922-2000), aktorea.
• Renzo Piano (1937-), arkitektoa.
• Giuseppe Pericu (1937-), alkatea (1997-2007).