Heleta

Heleta^[a] Nafarroa Behereko udalerria da eta Arberoa eskualdean dago kokaturik.

Heleta
Nafarroa Beherea, Euskal Herria
Heletako ezker-hormadun pilotalekua, Andra Mariaren eliza ondoan
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Beherea
Administrazioa
Estatua	Frantzia
Eskualdea	Akitania Berria
Departamendua	Pirinio Atlantikoak
Elkargoa	Euskal Hirigune Elkargoa
Barrutia	Baiona
Kantonamendua	Bidaxunerria, Amikuze eta Oztibarre
Izen ofiziala	Hélette
Auzapeza	Philippe Etxepare (2008-2014)
Posta kodea	64640
INSEE kodea	64259
Herritarra	heletar
Kokapena
Koordenatuak	43°18′30″N 1°14′39″W
Azalera	23−45 km2
Garaiera	177 – 842 metro
Distantzia	24 km (Donibane Garazitik)
Demografia
Biztanleria	724 (2018:  2)
Dentsitatea	−12,83 biztanle/km²
Zahartzea[1]	% 22,97
Ugalkortasuna[1]	‰ 57,4
Ekonomia
Jarduera[1]	% 77,34 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 8,05 (2011)
Langabezia[1]	% 5,15 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 27,94 (2010)
Erabilera	% 4,92 (2011)

Geografia

Ingurune naturala

Harana ibaia udalerriko lurretan (Heraitzen) jaiotzen da. Bere ibaiadar bat ere igarotzen da udalerritik, Garraldako erreka. Bestalde, Arberoa erreka (Lihurriren ibaiadarra dena), Errobiren ibaiadarra den Lakako erreka ere udalerritik pasatzen dira. Azkenik, Baigura mendira igotzeko abiapuntua ere bada.

Udalerri mugakideak

• Aiherra iparraldean
• Lekorne (Lapurdi) ipar-mendebaldean
• Armendaritze eta Donostiri ekialdean
• Iholdi hego-ekialdean
• Irisarri hegoaldean

Etxeak eta auzoak

• Gibelherri
• Hozkaitzela
• Garreta
• Habiaga
• Zuharitz
• Xistela
• Baigura
• Plaza

Ekonomia

Udalerriko ekonomiaren oinarria laborantza da. Gazta egiten duen kooperatiba bat badago herrian. Urtero, azaroan, ospe handia duen behorren azoka egiten da bertan.

Demografia

XIX. mendearen erdialdean 1.200 biztanle baino gehiago izatera iritsi zen Heleta. Ordutik beherakada demografikoa jasan zuen, eta 1980ko hamarkadan 600 bainao gutxiago ziren. XXI. mendearen hasieran biztanle gutxi batzuk berreskuratu zituen.

Heletako biztanleria
Datuen iturburua: INSEE

Kultura

Euskal Herria Zuzenean jaialdiaren 2009, 2010, 2011 eta 2012ko edizioak Heletan ospatu ziren.

Jaiak

Heletako jaiak abuztuaren 15ean dira.

Ondasun nabarmenak

Kultur ministerioaren Mérimée datu basearen arkitekturari buruzko ondarearen datu-basean, eraikin hauek jaso dira:

• Bitirenea etxea
• Iholdiko baserri eta etxeak
• Andra Maraiaren eliza
• Santa Maria etxea

• 
  Heletako pilotalekua
• 
  Heletako ezker-hormadun pilotalekua, Andra Mariaren eliza ondoan
• 
  Andra Mariaren eliza
• 
  Herriko etxea
• 
  Garreta auzoko Garrabeheti, Garragaztelu edo Gaztelu baserria

Heletar ezagunak

• Jacques Garra Salagoiti (1736-1808), apaiz eta hidrologoa.
• Mitxel Elizanburu (1826-1895), apaiz eta idazlea.
• Etienne Salaberri (1903-1981), apaiz, idazle eta kazetaria.
• Xipri Arbelbide (1934-), euskal idazle eta kazetaria.
• Marie-Andrée Arbelbide (1936-), politikaria, udalerriko auzapeza 30 urtez izandakoa.
• Piarres Aintziart (1937-), euskal idazlea.
• Jean Pierre Curutchet (1937-), idazlea eta euskaltzain urgazlea.
• Mixel Etxeberri (1948-), pilotari eta abeslaria.
• Jean Pier Mendiburu (1948-2022), bertsolaria.
• Maddi Hegi (c. 1961-1987), Iparretarrakeko kidea.
• Jean-Louis Larre (1962-1983), Iparretarrakeko kidea.
• Agustin Alkhat (1982-), musikaria.

Oharrak

1. /heléta/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza bigarren silaban