irakaskuntzaren bidezko ezagutzen, balioen eta tekniken ikasketa From Wikipedia, the free encyclopedia
Hezkuntza ezagutzak, baloreak, ohiturak, pertsonen sozializazioa eta jokatzeko moduak transmititzen dituen bi norabideetako gizarte-prozesua eta horren emaitza da. Hezkuntza sozializazio eta kontzientziazio kultural, moral eta konduktualaren prozesu bezala ere uler daiteke. Horrela, belaunaldi berrietako gizabanakoek aurreko belaunaldikoen ikuspuntuak, jokamoldeak eta ezagutzak ikasi edo bereganatzen dituzte, horiek une historikora edo kulturalera egokituz. Hezkuntza sistema, biztanlea hezitzea ahalbidetzen duen hainbat osagairekin osatutako egitura da. Eskolak, unibertsitateak, bibliotekak, irakasleak, besteak beste, sistema honen parte dira.
Gaur egungo hezkuntzaren helburua honako hauek dira:
Estatua da hezkuntza sistemaren gestio eta erregulazioaren erantzule. Hezkuntza Ministerioaren edo antzeko organismoen bitartez, gobernatzaileak, lurralde bakoitzeko hezkuntzaren garapenerako oinarriak finkatzen dituzte. Modu honetan ikasketa programak zehaztuko dira eta oinarrizko hezkuntzako praktikak finkatuko dira, besteak beste.
Hezuntza sisteman, estatua ez da bakarrik aritzen. Estatu mailan kudeatzen diren instituzioak existitzen dira (hezkuntza publiko moduan ezagutzen dena). Baina hezkuntza zerbitzua eskaintzen duten eta korrituak bilatzen duten sektore pribatuak ere badaude. Hezkuntza sisteman eskola publikoak eta eskola pribatuak, unibertsitate publikoak eta unibertsitate pribatuak eta abar elkarbizitzen dira.
Hezkuntzarako sarbidea giza eskubideen parte denez, Estatuak, pertsona guztiek parte hartzen dutela bermatu behar du. Herritar guztiek derrigorrezko hezkuntza osatzeko, hezitzeko eta gizartean egoki moldatzeko eskabide superiorretarako aukera izan behar dute[2].
Hezkuntza, lau oinarrizko ikasketetan egituratzen da (Jacques Delors):
Hiru hezkuntza mota daude: formala, ez formala eta informala.
Hezkuntza formala ingurune egituratu batean antolatzen da, helburu zehatza izanik ikasleei irakastea. Gehienetan, hezkuntza formala eskola inguruan egiten da, hainbat ikasle hartzeko gaitasuna duten ikasgeletan, eta dagokion gaian kualifikatua eta graduatua den irakasle baten eskutik. Eskola sistema gehienak pentsatuak dira balio eta ideal batzuen inguruan; balio eta ideal horiek baldintzatzen dituzte sistema horren hezkuntza hautu guztiak. Hautu horiek dira curriculuma, antolaketa ereduak, ikasteko espazio fisikoen moldaketa, ikasle-irakasleen arteko elkartrukeak, ebaluazio metodoak, gelen tamaina, hezkuntza aktibitateak eta abar[3][4].
UNESCO-k hezkuntza moten nazioarteko sailkapena (ISCED) sortu zuen, hezkuntza sistemak konparatzeko asmoz[5]. 1997an, zazpi irakaskuntza maila eta 25 sail zehaztu zituen. Gerora, sail horiek bereizi zituzten, beste proiektu bat sortzeko. Gaur egungo ISCED 2011 bertsioak bederatzi maila dauzka, eta ez zazpi. Hain zuzen, doktorego aurreko maila hiru mailatan zatitu zuten. Eta maila apalena zabaldu zuten, 3 urtetik beherako haurrentzako hezkuntza garapen programak ere kontuan hartzeko.
Haur hezkuntzaren helburua da haurren garapen goiztiarra laguntzea, eskolan parte hartzeari begira. Bi multzotan banatzen da. Batetik, 3 urtetik beherako haurrentzako hezkuntza dago, hala nola ISCED 01 maila[5]. Horiek haurtzaindegiak dira.
Ama eskolak edo eskolaurreak izaten dira 3 urtetik 6 edo 7 urtera arteko umeentzat. Hori ISCED 02 maila da. Herrialde batzuetan 6 urtera arte irauten du eskola horrek, beste batzuetan 7 urtera arte. Adin tarte horretan, haurrek beren kideekin eta irakasleekin harreman erraza daukate[5]. Ama eskola edo eskolaurre horiek eskola aurreko programak eskaintzen dizkiete 3 eta 5-7 urte bitarteko haurrei, alde fisiko, intelektual eta morala garatzeko[6].
Lehen hezkuntza edo lehen maila (ISCED 1 maila)[5] irakaskuntza formal eta egituratuaren lehen lau-zazpi urteetako fasea izaten da. Haurrei, letretako eta zenbakietako konpetentzia funtzionalak ematea du helburu, eta oinarri sendoa eskaini nahi du ezagutzen eta norbere garapenaren zein garapen sozialaren arlo gehienetan, bigarren hezkuntzarako bidea helburu[7].
Zenbait lekutan 5 urterekin, beste batzuetan 6 urterekin eta beste batzuetan 7rekin hasten dira lehen hezkuntzan. Hori aldakorra da herrialde batetik bestera, baina baita, kasu batzuetan, herrialde bereko leku batetik bestera ere.
2008an, mundu osoko 6 eta 12 urte bitarteko umeen %89 zegoen izena emanda lehen hezkuntzan, eta portzentai horrek gora egin du ordutik hona[8]. UNESCO-ren “Hezkuntza guztientzat” programen baitan, herrialde gehienak engaiatu dira eskolatze unibertsala lortzera, eta beste hainbat herrialdetan derrigorrezkoa da.
Lehen eta bigarren hezkuntzaren arteko banaketa ez da denetan adin berean egiten, baina, gehienetan, 11-12 urteko adin tartean egiten da. Zenbait herrialdetan, bigarren hezkuntzak bi zati izaten ditu: middle school eta high school gisa izendatzen dira ingelesez; kolegioa eta lizeoa dira Ipar Euskal Herrian eta Frantzian; Bigarren Hezkuntza eta Batxilergoa Hego Euskal Herrian eta Espainian.
Instrukzioak edozein ezagutzari egiten dio erreferentzia. Pertsona batek edozein hezitzailerik gabe ikas dezake. Beste alde batetik, hezkuntzak, prezeptuak, ariketak eta pertsonen gaitasun intelektualen, kulturalen, fisikoen eta moralen adibideak garatzeko balio du .
Behin kontzeptuak zehaztuta, desberdintasunak agerikoak dira. Hezkuntzak gizabanakoaren pertsonalitate guztia barne hartzen du.
Esfortzua, ohitura eta metodoa izan dira mendeetan zehar norbait izatera iristeko bete beharreko zereginak (Montesquieu). Premisa hauetatik abiatuz, Locke bezalako pentsalari handiek argi zuten hezteko, ez dela irakurketan eta diktaketetan bakarrik oinarritu behar, baizik eta, behaketan eta errespetuan.
Heztea askatasunerako bidea bada, instrukzioa funtzio sozial bat betetzeko behar dugun irakaskuntzaren ezagutzan bihurtzen da.
Badirudi hezkuntza gaur egun, ikasleak ikasi behar duen edukietan oinarritzen dela, gerora begira demostratu ahal izateko, azterketa baten bidez dakiena nahiz eta memoriaz izan.
Hezkuntza prozesu ebolutibo eta konstantea da, non gizakiaren jokaera moldatzen du ezagutza eta esperientzien bidez. Honakoa, formal edo informala eta kontzientea edo inkontzientea izan daiteke.
Ebaluazioa modu sistematiko eta objektiboan, pertinentzia, eraginkortasuna, efizientzia eta heziketa jardueraren inpaktua determinatzen duen prozesua da eta erabakiak zehaztu ahal izateko informazioaren bilketan datza. Honen ikuspuntutik, ebaluazioa ez da inoiz amaitzen, egiten den ekintza bakoitza ebaluatu behar baita. Era berean esan daiteke, ebaluazioa ikaskuntza esanguratsuan aldez aurretik helburuen betetze-maila ikertzera bultzatzen duen prozesua dela.
Ikasketarako erreminta administratiboa eta etengabeko jarduerak zein planifikazioa, programazioa eta etorkizuneko erabakien hartzea hobetzera orientatutako prozesu eratzailea osatzen du.
Ebaluazioak, jasotako ezaguerak neurtzea baimentzen du, eta jarritako aurreikuspenak betetzeko helburuarekin, ikasleek izandako aurrerapenen informazioa proportzionatzen du
Hezkuntza ebaluazioa, prozesu sistematiko eta bideratua da. Bertan, elementu multzo batek esku hartzen du: formazio profesionalaren entsegu edo praktika, proiektu integratzaile bat, eskola bateko antzerki emanaldia, ikasketa informatikoak, entsegu frogak, etab. Elementu hauek, subjektuak planteatutako helburuak ea betetzen dituen determinatzen du; horrela, bere jarreran aldaketa esanguratsuak izateko.
Ikasleak helburu bezala izateaz gain, kontuan hartzen ditu irakasle eta irakasle ez diren langileak, curriculum-a, baliabideak, planak, programak, proiektuak, estrategia metodologikoak eta helburu moduan, integralki ebaluatzea duten instituzioak.
Ebaluazioa, portaera eta errendimendu aldaketei bideratutako prozesu dinamiko, jarraia eta sistematiko bezala kontzeptualizatu daiteke. Horien bitartez, helburuen arabera egindako lorpenak egiaztatzen dira.[1]
Ebaluazioetarako hainbat sailkapen daude, baina aplikatzeko unean, hauek bereizten dira:
Hezkuntza hasi zen helduek gazteak entrenatzen zituztenean gizarterako ezagupen eta trebetasunekin. Gizartean tradizionalki, ahoz edo imitazioaren bitartez egin da transmisio hori. Istorioen narrazioak, ezagupenak, baloreak eta trebetasunak hurrengo belaunaldira pasatu zituzten. Munduan zehar, kulturek, beraien ezagupenak eta trebetasunak, imitazioaz gain, beste modu batzuetan erraz ikas zitezkeela zabaltzearekin, hezkuntza formala hasi zen garatzen.
Hezkuntza historiaurrean hasi zen, helduek umeei haien gizarterako beharrezkoak ziren konpetentziak irakatsi nahi zizkietelako. Alfabetatu aurreko gizarteetan, ikasketa hori ahoz eta imitazio bidez egiten zen. Narrazio horrekin jakintzak, balioak eta konpetentziak transmititu ziren belaunaldiz belaunaldi. Denborarekin, beren konpetentzietatik haragoko jakintzak eskuratu zituzten, eta ez zen gehiago nahikoa imitazio bidez ikastea. Horregatik, eskola formalak sortzen hasi ziren. Egiptoko Inperio Ertainean (K.a. 2500 - K.a. 1750) eskolak existitzen ziren[9].
Antzinaroaren hasieran, Indiako, Txinako, Egiptoko eta Hebrear kulturaren kontzepzio eta praktikak kokatu behar dira.
Antzinaron, Platonek Atenasko Akademia sortu zuen; hura zen Europako lehen goi mailako irakaskuntza erakundea[10]. Egipton, Alexandria hiriak eman zion jarraipena Atenasko eskolari, K.a. 330ean. Garai hartan eraiki zuten Alexandriako liburutegi handia. Europako zibilizazioek, aldiz, alfabetatze eta antolaketa galera handia jasan zuen, Erromako Inperioa erori ondoren[11].
Txinan, Konfuzio (K.a 551-479) izan zen herrialde hartan eragin handiena izan zuen antzinaroko filosofoa. Hark hezkuntzari buruz zuen ikuspegiak jarraitu du eragina izaten Txina, Japonia, Vietnam eta Koreako gizarteetan. Konfuzio ahalegindu zen buruzagi bat aurkitzen, bere gobernantza ereduaren idealak jarraituko zituena, baina ez zuen lortu. Hala ere, haren dizipuluek jarraitu zuten Ekialdeko Asian eragina izaten, Aro Modernora arte, Konfuzioren Analektak idatzi ondoren[12].
Aztekek ere bazuten hezkuntzarako teoria garatu bat. Hitz bat bazeukaten horretarako, nahuatl hizkuntzan: tlacahuapahualiztli (“pertsona bat hezteko eta edukatzeko artea”[13] edo “gizakiak indartzeko edo hezteko artea”[14]. Haien arabera, hezkuntza era zabalean ulertzen zen: etxetik hasi, eskola formalean jarraitu eta komunitateko bizitzan indartzen zen zerbait zen. Historialarien arabera, haientzat, hezkuntza formala derrigorrezkoa zen guztientzat, hala nola klase sozial eta sexu-genero guztientzat[12]. Hezkuntza praktika multzo konplexu baten bidez, garrantzia ematen zitzaion iraganeko esperientzia eta herentzia intelektuala hurrengo belaunaldiari helarazteari. Helburua zen norbanakoaren garapena eta komunitatean integratzea[14].
Erromako Inperioa erori ondoren, Eliza katolikoa izan zen Mendebaldeko Europako hezkuntzaren zabaltzaile bakarra[14]. Elizak katedral-eskolak sortu zituen Erdi Aro hasieran, goi mailako hezkuntza zentro gisa. Horietako batzuk Erdi Aroko unibertsitate bihurtu ziren eta Europa modernoko unibertsitate askoren arbasoak izan ziren[11]. Goi Erdi Aroan, Chartresko katedralak kudeatzen zuen Chartresko katedral-eskola, fama eta eragin handia zeukana.
Erdi Aroko Europa kristauko unibertsitate haiek oso ongi errotuta zeuden Mendebaldeko Europan. Ikerketarako askatasuna bultzatzen zuten, eta jakintsu eta filosofo andana bat sortu zuten, besteak beste Napoliko Unibertsitateko Tomas Akinokoa, Oxfordeko Unibertsitateko Robert Grosseteste[15] eta Alberto Handia[16].
Boloniako Unibertsitatea 1088an eratu zuten, eta hura hartzen da gaur egun ere indarrean dagoen unibertsitate zaharrentzat[17].
-Old_City_Baku_Azerbaijan_1646.jpg)
Ekialde Hurbilean (garai hartan, mendebaldean, iberiar penintsulatik, ekialdean, Indus ibairaino eta, hegoaldean, Maliko inperioraino hedatzen zena), zientziak eta islamiar matematikak garatu ziren, kalifa-herri islamikoaren garaian.
Pizkunde garaian, Europan, ikerketa zientifikoaren eta intelektualaren aro berri bat hasi zen. Halaber, greziar eta erromatar zibilizazio ohiak baloratzen ere hasi ziren. 1450ean, Johannes Gutenbergek inprimatzeko makina asmatu zuen. Horri esker, literatura lanak askoz azkarrago zabaldu ahal izan ziren. Inperioen aro europarraren garaian, Europako ideiak mundu osora zabaltzen hasi ziren, hezkuntza, filosofia, erlijioa, artea eta zientzien arloan. Misiolariek eta jakintsuek beste zibilizazio batzuetako jakintzak eta ezagutzak ere ekarri zituzten Europara, adibidez Txinatik itzuli ziren jesuitek. Jesuitek Europako jakintzak obrak (besteak beste Euklidesen Elementuak) itzuli zituzten txinerara, eta Konfuzioren pentsamenduak itzuli zituzten Europako publikoarentzat.
Argien Garaian hezkuntza ikuspegi laikoago batetik zabaltzen hasi zen, Europan.
Hezkuntza garaikidean, Estatuak kontrolatutako gaur egungo hezkuntza sistema ordenatuak jaiotzen dira[1] [18]. Gaur egun, herrialde gehienetan, denbora osoko irakaskuntza derrigorrezkoa da haur guztientzat, adin batera arte. Derrigorrezko irakaskuntzaren hazkunde horregatik eta demografiaren hazkundearengatik, Unesco-ren kalkuluen arabera, hurrengo 30 urteetan hezkuntza formala jasoko duten pertsonak gehiago izango dira orain arte jaso duten guztiak baino[19].
Zalantzarik gabe Euskal Herriko Unibertsitatearen sorrerak eta garapenak zuzenean eragin dute Euskal Herriko hezkuntzaren historiaren ikerketa bilakaeran (baita euskaraz burutu izan den ekoizpen historiografikoan), hain zuzen Pedagogiako ikasketen bultzadaz eta, bereziki, Euskal Herriko hezkuntzaren historiari buruz eskaini izan diren doktorego ikastaro eta doktorego tesien eraginez. Dena den, Euskal Herriko hezkuntzaren historiak baditu ezaugarri orokor batzuk.
Hezkuntza Euskal Herrian nolakoa den ikusteko, Euskal Herrian bi hezkuntza sistema oso bestelakoak daudela jakin behar da, Espainia eta Frantziakoa. Espainiako estatuaren legedi pean dauden Hego Euskal Herriko Euskal Autonomia Erkidegoak eta Nafarroako Gobernuak hezkuntzaren gainean arauak sortzeko eskumena dute. Bertan euskarak ofizialtasun estatusa dauka EAE osoan eta Nafarroako iparraldeko zenbait lurraldetan. Ipar Euskal Herrian, ordea, Frantziako estatuak ez ditu hezkuntza eskuduntzak bertako erakunde politikoekin partekatzen, eta frantsesa da hizkuntza ofizial bakarra.
Euskal Herriko hegoaldean, ikasleek ibilbide hau daukate:
Euskal Herriko iparraldean, ikasleek Frantziako ibilbidea daukate:
Espainiako hezkuntza sistema, bost hezkuntza mailatan osatzen da:
Frantziako hezkuntza sistemak bost maila dauzka:
Irakaskuntza publikoan eskolatzen da ikasleen % 80a.
Estatuak erakunde pribatuen zati bat finantzatzen du itunen eta hitzarmenen bidez.
AEBko hezkuntza sistema, gehienetan, publikoa da; gobernuaren hiru mailen kontrolpean: federala, estatala eta tokikoa. Eskola garaiak hamabi urte irauten du. Haur Hezkuntza derrigorrezkoa da, baina haurtzaindegiko lehen urtea ez. Lehen Hezkuntzaren iraupena 6 urtetakoa da, eta beste hainbestekoa da Bigarren Hezkuntzaren iraupena ere.
Klaseak irailean hasten dira, eta ikasturteak bi seihileko izaten du: irailetik abendura lehena, eta urtarriletik ekainera bigarrena. Bigarren Hezkuntzako ikasleek, lau edo bost irakasgai dituzte, eta klaseen iraupena ordu batekoa edo bi ordukoa izan daiteke.
Eskolak eskolaz kanpoko jarduerak ere eskaintzen ditu: banda, orkestra, korua, dantza, klubak, kirolak, antzerkia, batzarrak eta abar.
Batxilergoa bukatu ondoren, goi mailako eskoletara joaten dira. Unibertsitatea ordainpekoa da. Askok maileguak egin behar izaten dituzte ikasketak ordaintzeko. Ikasle onei bekak ematen dizkiete[21].
Bere ikasleak oso ongi formatuta egotea lortzen dituen hezkuntza sistema ospetsuenetakoa, munduan osoarentzat erreferentzia dena, Finlandia da. PISA txostenetan urtetan atera dituen emaitza onei esker, besteak beste.
Hurrengo oinarri hauek dauzka:
Finlandiako hezkuntza sistemaren ifrentzu bezala Hego Koreako hezkuntza sistema aurkezten da. Hego Korean ere oso emaitza onak atera izan dituzte urtetan PISA txostenetan. Hezkuntza sistema, ordea, Finlandiakoarekin konparatuta, oso bestelakoa da.
Koreako ikasleek denbora luze-luzea ematen dute jarduera akademikoekin. Eskola ordutegi luzea dute eta ikasle gehienek, berez nahiko luzea den ordutegi hori oraindik ere gehiago luzatzen dute akademia pribatuetan, etxeko lanak behar bezala egiteko, azterketak prestatzeko, etab.
Lehiakortasun handiko sistema dela esaten da, lehia handia egoten da ikastetxe eta unibertsitate ustez onenetan sartzeko, eta ikasleek, batez ere ziklo amaieretan, estres maila handia jasan behar izaten dute.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
