From Wikipedia, the free encyclopedia
Lumak, halaber hegatsak, hegaztien azaleko egitura keratinotsuak dira. Bere egitura beste ornodunek dituzten apendize integumentarioak baino korapilotsuagoa da (ezkatak, ilea, adarrak...). Hegaztiek duten hegan egiteko gaitasunan garrantzitsuak dira, hegoaren gainazala osatzen baitute. Hegazti batek dituen luma guztien multzoa lumajea da eta geruza dentso, isolagarri eta babesgarria osatzen dute.
Lumek nerbio-akaberak dituzte eta mina sortzen dute hauek moztean. Lumek, euren kolore eta ikusgarritasunarekin lotutako beste funtzio batzuk ere badituzte, adibidez, kamuflajea, espezie bereko kideen arteko ezagutza eta euren arteko komunikazioa, sexuen desberdintzea eta segizioan zehar erakarpen sexualeko elementu bezala.
Lumaren egitura hainbat elementutan banatzen den xafla batean oinarritzen dela esan genezake.
Ohiko luma bat, "raquis" deitzen den erdiko lurmutur batez osatuta dago, hau da, lumaren ardatza. Raquisa pisuzko egitura arina da, baina zurruntasun handia ematen dio lumari. Bere behealdea, azalean txertatzen dena, zabala da eta kalamu edo kanoi deitzen da.
Luma, azazkalak eta ilea bezala, egitura hila da, eta hazten amaitzen denean, ez du elikatzeko beste odol-hodirik.
Kalamua, hutsa da eta beheragoko zulo bat du. Honen bidez, hazten ari den bitartean elikatu egiten da.
Goialdean zilborra du, hau da, lumaren gorputz laminarra hazten hasteko atera zen lekua.
Raquisa, bere garapenean zehar bertan geratu ziren substantzia hilez beteta egongo da, proteinak eta pigmentuak kasu.
Rakisaren alboetan, bi zatitan banatutako lamina gisa hazten da vexiloa. Hau, lumaren gorputza dela esan dezakegu.[1]
Lumak ornodunetan aurkitzen diren eranskin tegumentario konplexuenak dira, epidermisaren edo azalaren kanpoko geruzaren papila txikietan edo folikulu txikietan sortzen direnak eta keratina proteinak sortzen dituztenak. Hegaztien luma, moko eta atzaparren beta-keratinak osatuta daude —narrastiaren atzaparrak, ezkatak eta maskorrak bezalakoak— β xaflak eratzeko hidrogeno-loturen bidez loturiko proteina-kateez, zeinak, aldi berean, oraindik bihurrituagoak diren disulfurozko zubien bidez eta elkarren artean konektaturik dauden; berez, ugaztunen ile, adar eta apatxaren alfa-keratina baino indartsuago dira[3][4].
Lumak arinak izan arren, hegazti baten lumaje osoak bere hezurduraren pisuaren bikoitza edo hirukoitza izan ohi da, hezur gehienak hutsak baitira, eta aire-poltsak dituzte.
Luma-ardatza bi zatitan banatzen da: kalamua eta arrakia. Kalamua edo kanoia gorputzean sartzen den beheko zati eta hutsa da. Kanoiak zilborra izeneko bi zulo ditu. Beheko zilborra kanoiaren oinarri-muturrean dago; bertan sartzen da lumaren papila bere garapenean elikatzeko, eta goiko zilborra hasieran lumaren zati laminarra ateratzen zen zuloa da. Hori arrakiaren bi aldeetan antolatuta dago, eta estandarte edo bexilo deitzen zaio, eta bizar izeneko adar paraleloek osatzen dute. Bizarrak, berriz, perpendikularki adarkatzen dira kokots edo bizartxotan, horiek ere amuetan adarkatuta daudenak eta ondoko bizartxoen kakoekin lotzeaz arduratzen direnak. Estandartearen goiko aldeari (amuak elkarrekin lotzean ezin hobeto elkartuta eta ordenatuta geratzen dena) alde lumatsua deitzen zaio, eta lumaren beheko zatiari, berriz (bizartxoak bereizita eta desordenatuta daudenak amu gutxi edo bat ere ez dutelako), zati lumatsua deitzen zaio[2].
Hegaztien hegaletan hegan egiteko lumak oso gogorrak eta zurrunak dira.
Luma-erdiak bezalako luma sedosoak egokiak dira aire-poltsak hegaztiaren gorputzetik gertu atxikitzeko eta bero mantentzeko. Emakumeek mantentzen duten gorputz-beroaren kantitatea beren lumak konponduz doitu daiteke, aire gehiago edo gutxiago harrapatzeko. Hegazti bat bere lumak hotzean biratzen ikusten baduzu, aire gehigarria gehitzen ari dela da, gorputzaren beroa harrapatu eta bero mantentzeko.
Tenperatura egonkorra mantentzeko, hegaztiek buru eta oinak hotzean jar ditzakete, edo lumetan sartu, bero mantentzeko.
Lumen inguru sendoak hegaztiak haizetik babesten ditu. Material gogorra da eta beta-keratina, urarekiko eta higadurarekiko erresistentea da. Kolore ilunagoko lumek, gainera, eguzkitik babesten dute. Horrez gain, euritan lehor mantenduz, lumak ura uxatzeko lanean ari dira. Bizar formako luma elkarlotuek urak sartu ezin duen ezkutu bat sortzen dute.
Hegazti batzuk, euren kanpoko lumak uretan igeri egiteko erabiltzen dituzte. Pinguinoek beren lumak hegal gogor eta lau gisa erabiltzen dituzte, igerilari handiak bihurtuz.
Lumek ez dute nerbiorik, baina hegaztiaren gorputzari itsasten zaion zatia inguratzen duten nerbioak estimulatzen dituzte. Hegaztiek beren lumak eta jarrera egokitu ditzakete, nerbioen estimulazioaren arabera.
Lumak hainbat mota desberdinetan sailkatuta daude eta luma mota desberdinak aurki ditzakegu:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.