Matxinada

Matxinada esanekotasuna edo ordena ukatzea^[1] edo agintaritzaren aurkako herri-altxamendu edo jazarraldia da.^[2] Barnean, mota askotako ekintzak izan ditzake, desobedientzia zibiletik hasi eta gobernua botatzeko eraso bortitz antolaturaino. Matxinadetan parte hartzen dutenak matxinoak dira. Euskarazko bi izen hauek, matxinada eta matxino, XVII - XIX. mendeen bitartean Euskal Herrian izandako errebolta batzuetan dute jatorria, matxinada esaten baitzaie.

Amsterdamen 1917an Patataren matxinadan parte hartzen duten emakumeak

Motak

Matxinadaren baliokideak diren hainbat hitza daude, batzuk gutxiesgarriak eta besteak positiboak. Hona hemen adibide batzuk:

• Altxatzea, bere nagusien aurka militarrek edo
• Desobedientzia zibila, indarkeria erabiltzen ez duena
• Erresistentzia, freedom fighterrek beste herrialdearen okupazioaren aurka egina.
• Errebolta, orokorra baino mugatua denean
• Iraultza, gobernua akabatzeko egina.
• Subertsioa, sabotaje erabiltzen duena
• Terrorismoa, estremista politiko edo erlijiosoek egina.

Hitzaren jatorria Euskal Herrian

Bilboko 17. mendeko gatzaren matxinadaren oroigarria.

Matxinada, matxinatu eta matxino hitzak erabiltzen dira euskaraz zenbait erreboltak matxinada izena hartu izan zutelako 17. eta 19. mendeen artean. Errebolta haietan olagizon eta eskulangileak izaten ziren protagonista, eta termino hori, matxino, erabiltzen zen eskulangile horientzat euskaraz^[3].

Matxinada literaturan landua izan da, baita euskal literaturan ere. Iñigo Aranbarri idazle azkoitiarraren Apirila eleberrian 1766ko matxinada landu zuen. ^[4]