Shanghai

From Wikipedia, the free encyclopedia

Shanghaimap
Remove ads

Shanghai[1] (txinera tradizionalez: 上海; pinyinez: Shànghăi) Txinako hiririk populatuena da eta bere metropolia Txinako bigarren populatuena da, Chongqing megalopoliaren atzetik. Iang-Tse ibaiaren deltaren hegoaldean dago, 6.340 km² azalera du eta 29,8 milioi biztanle zituen 2025ean.[2]

Datu azkarrak Administrazioa, Alkatea ...

Txinako Herri Errepublikaren barruan, herrialdeko gobernu zentralak zuzenean administratzen dituen lau udalerrietako bat da. Shangai Txinako hiriburu ekonomikoa da eta 4.800 etxe orratz baino gehiago ditu.

Hiria kokatzen den eremua, K.a. 960-1126 inguruan mongolengandik ihesi zihoazen errefuxiatuentzat kolonizatua eta finkatua izan zen. 1842an, Nankingo bakea ituna sinatu zenean, Shanghaiko portua mendebaldeko merkataritzari zabaldu zitzaion, britainiarrek Opioaren lehen gerran okupatu ondoren. Ekialdeko zein mendebaldeko herritarrak elkarrekin bizi izan ziren Shanghain, kultura truke aberatsa bultzatuz, nahiz eta mendebaldeko populazioa Pazifikoko gerraren hasieran hasi zen alde egiten, 1941ean. Mendebaldeko jende gehienak behin betiko ihes egin zuen komunistak boterera iritsi zirelarik, hauek tokiko ekonomia eta Txina osokoa desjabetu eta nazionalizatu zutenean. Mao Zedongen agintepean, gune neuralgikoa izan zen Shangai, eta 1990eko hamarkadan hazkunde ekonomiko eta turistiko ikusgarria izan zuen, zenbait enpresa multinazionalen egoitza izatera iritsi baitzen, etxe orratz abangoardistenak eraikita. Shangaiko Expoarekin, 2010ean nazioarteko arretaren gune bihurtu zen, eta, gaur egun, herrialdeko hiririk kosmopolitena eta modernoena da.

Shanghaik euskal etxe bat du 2004az geroztik.[3]

Remove ads

Izena

Thumb
Hanzin idatzitako Shangái
Thumb
Shanghairen ikuspegia (2006).

«Shangai» izena osatzen duten txinerazko bi karaktereek (上, shàng eta 海, hǎi) esan nahi dute «gainean» eta «itsasoa», hau da, «itsasoaren gainean», Shangai Ekialdeko Txinako itsasoaren ondoan baitago. Izen horren agerpen goiztiarrena Song dinastiaren garaikoa da, XI. mendean, ordurako ibaien elkargune bat eta izen hori zeraman hiri bat zegoelarik inguruan. Eztabaidak daude hiriaren izena interpretatzeko moduari buruz, baina historia lokaleko adituek diote «itsasoaren goiko aldea» esan nahi duela. Hala ere, beste irakurketa batek, batez ere mandarineraz, «itsasorantz joatea» zentzua iradokitzen du, hiriko itsas portuarekin koherentea dena.[4]

Shanghai txineraz laburtzen da Hu (沪) edo Shen (申) gisa. Lehenengo izen laburtua Wusong ibaiaren antzinako Hu Du (txinera tradizionalez: 沪渎; txinera sinplifikatuz: 沪) izenetik dator, eta bigarrena, berriz, Chunshen Jun (txinera tradizionalez: 春申君) K.a. III. mendeko Chu Erresumako heroi noblearen izenetik. Txinera sinplifikatuko 沪 karakterea daramate Shanghaiko ibilgailuek.[5] Gazteen artean, «Modu »deitzen diote hiriari (txinera sinplifikatuz: 魔都).[6]

Euskarazko izena

Euskaraz izen normalizatua Shanghai den arren,[1] historikoki Xangai egokitzapenaren bitartez aipatua izan da maiz, baita XXI. mendean ere, hedabideetan,[7][8] liburuetan,[9] itzulpenetan[10] edo literaturan.[11][12]

Remove ads

Historia

Thumb
Pudong barrutia (2024)

Shanghai garrantzia hartzen hasi zen Han dinastiaren garaian, gatzaren eta arrantzaren industriak garatzen hasi zirenean. XII. mendean, Shanghai kotoi industriaren gune garrantzitsu bat izan zen. 1553an, hiriko harresia eraiki zelarik, orduan esan daiteke sortu zela Shangai, gutxi gorabehera gaur ezagutzen dugun gisan.[13]

XIX. mendearen hasieran, Shanghai izan zen Txinako industria eta merkataritza gune nagusia, bere kokapen estrategikoari esker, Yang-tse ibaitik hurbil, mendebaldearekiko merkataritza errazten baitzuen. Opioaren lehen gerra amaitu zenean, 1842an, britainiarrek Shangai atzerritarrei zabaltzea ezarri zuten. Hiriko biztanleen eta britainiarren arteko harremanak adeitsuak izan ziren, oro har, elkarren arteko interesean oinarritzen baitziren.[14]

1920an, bertan sortu zen Txinako Alderdi Komunista jaio zen,[15] eta 1927an, Chiang Kai-sheken tropek okupatu zutenean, errepresio handia jasan zuen. 1930ean, Shangai Txinako Errepublikako udalerri bat bihurtu zen. 1932an eta 1937an, japoniarrek okupatu zuten, eta 1941ean atzerriko kontzesioak baliogabetu zituzten. 1945ean, Japoniako okupaziotik askatuta, Txinaren subiranotasunera itzuli zen. Bigarren Mundu Gerran europar askoren babesleku izan zen. Garai hartan juduei irekitako munduko hiri bakarra izan zen. 1949tik aurrera, hazkunde demografiko eta industrial izugarria izan zuen.[16]

1949an iraultza komunistaren garaipenarekin, atzerritar gehienek hiritik alde egin zuten. Txinatar enpresari batzuek ere alde egin zuten, izan ere, nahiago izan zuten negozioak Hong Kongera lekualdatzea. Urte luzez geldirik egon ondoren, Deng Xiaopingek bultzatutako irekierari esker, Shanghaik azkar berreskuratu zuen bere garrantzi ekonomikoa eta gaur egun Txinako motor industrialetako bat izateaz gain, Asiako finantza gune nagusietako bat da.[17]

Remove ads

Banaketa administratiboa

Sakontzeko, irakurri: «Shanghairen banaketa administratiboa»

Shanghai administrazio zuzeneko udalerria da, hau da, gobernu zentralak kudeatzen du, probintziak bezala. Shanghai 18 hiri barrutitan eta konderri batean banatuta dago, nahiz eta barruti bakoitzak bere hirigune propioa izan. Barrutiotako bederatzi Puxiko eremuan daude, hiriko alde zaharrean, Huangpu ibaiaren hegoaldean. Erdialdeko finantza gunea Hongqiao eta Bundeko guneetan biltzen da Huangpu barrutian eta Lujiazuiko gunea Pudongen. Hiriko gobernua eta unitate administratibo nagusiak Huangpu barrutian daude, hiriko merkataritza gune nagusia bera baita, Nanjing kalea barne. Shanghaiko unibertsitateen egoitza asko Yangpu eta Putuo barrutietan daude.

Erdialdeko barrutiak dira:

Thumb
Shanghaiko planoa

Horrez gain, kanpoaldeko barrutien artean, beste zortziok daude:

Pudong barrutia

Thumb
Pudong, Bundetik ikusia (2005).

Shangaiko alde berrian kokatua da. 1990eko hamarkada arte ez zen garatu. Gaur egun Txinako gune ekonomiko nagusia da eta dozenaka etxe orratz eta etorbide zabal eraiki dira bertan. 1992. urtera arte, Chuansha konderri izena izan zuen.

Chongming uhartea

Ibai Urdinaren erdian dauden hiru uharteren multzoa da. Gaur egun Shanghain geratzen den konderri bakarra da. Nekazaritza gunea da, baratze eta etxebizitza zahar ugari biltzen ditu oraindik ere. Chongmingeko Parke Naturala bertan dago.

Remove ads

Klima

Shanghai itsaso ondo-ondoan ez badago ere —itsasertza 40 kilometrora dago—, Ibai Urdinaren bokalea gertu dagoenez —20 bat kilometrora—, hiriak hezetasun indize handiak ditu urte osoan. Urtaro markatuak dituen klima du. Euriteak bereziki udako hilabteetan izaten dira, montzoiekin batera. Udan 40 °C gainditzera iritsi daitezke eta neguak gordinak izan ohi dira.

Informazio gehiago Datu klimatikoak (Shanghai, Txinako Herri Errepublika), Hila ...
Remove ads

Geografia

Thumb
Shangaiko hirigunea (2005).

Shanghai Iang-Tse edo Ibai Urdinaren deltan dago, Txinako ekialdeko itsasertzean, Pekin eta Hong Kong arteko erdibide kilometrikoan. Udalerriak hartzen ditu Ibai Urdinaren eta Hangzhou badiaren arteko penintsula, Chongming uhartea (Txinako hirugarren handiena) eta uharte txiki ugari. Iparraldean eta mendebaldean Jiangsu probintzia du mugakide, hegoaldean Zhejiang probintzia, eta ekialdean Ekialdeko Txinako itsasoa. Ibai Urdinaren adar den Huangpu ibaiak bitan banatzen du hiria. Puxi erdigune historikoa Huangpu ibaiaren mendebaldean dago, eta finantza auzoa, berriz, ekialdean eraiki zen.

Shangaik hartzen dituen 6.218 km² gehienak eraikinez estalita daude, hego-mendebaldeko muino txiki batzuk izan ezik, batez beste 4 metroko garaieraz itsaso mailaren gainetik. Punturik garaiena Dajinshan uhartean dago, 103 m. Hiriak zenbait ibai, ubide, erreka eta aintzira ditu, eta ezaguna da Taihu aintziraren eremutik ateratzen den uraren kalitateagatik.[19]

1950eko hamarkadan, Herriko plaza eratu zuten agintari komunistek, britainiar hipodromoak hartzen zuen lekuan. Plaza horretan, hiriko eraikin enblematikoak ezarri ziren, hala nola udaletxea, Shanghaiko Museoa edo Shanghaiko Antzoki Nagusia. Bestalde, Lujiazuiko finantza zentroan 160 bat etxe orratz eraiki izan dira, asko estilo futurista batean. Bertan dago Shanghai Tower, Txinako eraikin garaiena, 632 metrorekin, 2014an zabaldua.[20]

Ingurumenaren aldeko kontzientzia gero eta handiagoa denez hirian, ingurumena babesteko proiektuetan inbertsio handiak egiten ari dira. Horietako bat da hirigunea gurutzatzen duen Suzhou ibaiaren garbiketa, 2008an amaitu zena.[21] Gobernua ibilgailu elektrikoak bultzatzen ari da garraio publikoaren sarean, baina hiriak hamarkada gutxitan izan duen garapen azkarraren ondorioz, kutsadura maila handiak pairatzen ditu batzuetan.[19]

Remove ads

Demografia

Informazio gehiago urtea, biztanleak ...

Shanghairen arrakasta ekonomikoak erakarpen handia sortzen du milioika txinatarrengan. Biztanleriaren hazkuntza kontrolatzeko, hiriko gobernuak erregistro sistema bat sortu zuen Shanghain bizileku baimena zuten egoiliarrentzat. Biztanleria aski egonkor mantendu zen XX. mendearen azkan hamarkadatan, baina XXI. mendearen lehen hamarkadatan bizkor hazi zen.

Shanghaiko biztanleen % 98,8 han etnia txinatarrekoak dira, eta % 1,2, berriz, beste talde txikiagoetakoak. Hala ere, gutxiengoen biztanleria oso bizkor hazi zen XX. mendearen lehen bi hamarkadatan, biztanleria orokorraren hazkundea baino askoz azkarrago.[19]

Remove ads

Ekonomia

Thumb
Shangaiko burtsa.

Txina kontinentaleko finantza eta merkataritzaren erdigunetzat hartzen da Shanghai. Garapen modernoa erreforma ekonomikoekin hasi zen 1992an, Txina hegoaldeko probintzia asko baino hamarkada bat geroago, baina ordutik Shangaik azkar gainditu zituen probintziak eta Txina kontinentalean duen negozio gune nagusi izateari eusten dio. Txina kontinentaleko merkatu kuota handiena du Shanghaik.

Shangai eta Hong Kong Txinaren erdigune ekonomikoa izateko lehiatu izan dira, azken hori Txinako Herri Errepublikaren esku guztiz gertatu zenez geroztik, 1997an. Hong Kongek bere alde du sistema juridiko indartsuagoa, nazioarteko goi mailako merkatuan integratzea, askatasun ekonomikoa, banka eta zerbitzuen espezializazio handiagoa, zerga apalagoak eta moneta bihurgarria. Shangaik, aldiz, lotura sendoagoak ditu Txinako barnealdearekin eta gobernu zentralarekin, eta oinarri sendoagoa manufaktura industrian eta teknologian. Shangaik bere jokabidea asko garatu du finantzetan, banku sisteman eta korporazio handien egoitza izateko eskaintzan, goi mailako hezkuntzaren eskakizuna eta lan modernizatuaren eskaintza areagotu baititu.[23]

Thumb
Pudong barrutia eta Huangpu ibaia (2007)
Remove ads

Garraioa

Garraio publikoa

Sakontzeko, irakurri: «Shanghaiko metroa»

Shanghaiko metroa 1995ean zabaldu zen. Hedapen bizkor batez, 2024an 18 linea zituen, guztira 800 km inguruko sare batekin, eta urtean 10.280 milioi bidaiari eramaten zituen hiriko eta metropoliko bazter guztietara.

Maglev trena

Sakontzeko, irakurri: «Shanghai Maglev trena»

2003az geroztik, Maglev lebitazio magnetikoko tren batek lotzen ditu Shangai eta Shanghai Hongqiao nazioarteko aireportua. 30 kilometroko ibilbidea egiten du 7 minutu eta 21 segundotan, 431 kilometro orduko abiaduraz.[24]

Aireportuak

Thumb
Shanghaiko portuko Yangshan gunea.
Kokapena NAZE NAGE Aireportuaren izena
SHANGHAI
Shanghai ZSSS SHA Shanghai Hongqiao Nazioarteko Aireportua
Shanghai ZSPD PVG Shanghai Pudong Nazioarteko Aireportua

Portua

Sakontzeko, irakurri: «Shanghaiko portua»

Shanghaiko portua Shanghai inguruko eta Yangshanen itsasoaren erdian eraikitako ur sakoneko kaiek osatzen dute. Munduko porturik aktiboenetako bat da. Shanghaiko portua munduko lehena izan zen 2023an, bai bideratutako zama kopuruari dagokionez, bai edukiontzi kopuruari dagokionez.[25]

Remove ads

Kultura

Thumb
Shanghaiko Museoa (2010).

Shanghaiko kulturaren oinarria eratu zen han kulturaren eta haipai (txinera tradizionalez: 海派; pinyinez: hepha, Shanghaiko estiloa) edo «ekialdeak mendebaldea aurkitu du»[26] kulturaren konbinazioz. Han kultura nagusiaren eragina shainghaiera hizkuntzan agertzen da —gertuko Jiaxing, Suzhou eta Ningbo hizkeren ezaugarriak biltzen ditu— eta Shanghaiko sukaldaritzan.[27] Haipai kultura Shanghai portu oparoa bihurtu ondoren sortu zen XX mendearen hasieran, Europako, Amerikako, Japoniako eta Indiako atzerritar ugari hirira iritsi zirelarik.[28] Mendebaldeko kulturen elementuak han kulturarekin fusionatzen ditu, eta bere eragina hiriko literaturara, modara, arkitekturara, musikara eta sukaldaritzara hedatzen da.[28]

Museoen atalean, nabarmentzen dira Shanghaiko Museoa, bilduma zabal bat duena brontze, zeramika, kaligrafia, altzari, txanpon, margolan eta eskultura esparruetan; Shanghaiko Arte Garaikideko Museoa, Txinako eta nazioarteko artista garaikideen lanetan espezializatua; eta Shanghaiko Hirigintza Erakusketen Museoa, hiriaren garapen urbanistikoa xehetasunez azaltzen duena. Museoen zerrenda luzea da, bereziki ireki baitziren museo espezializatu ugari Shanghairen egitasmo estrategikoen harira.[29]

Shangaik eskaintza kultural zabal bat du, besteak beste Shangaiko Ballet Konpainia, Shangaiko Orkestra Sinfonikoa, Shangaiko Orkestra Filarmonikoa eta Shanghaiko Udal Antzerki Taldea. Eraikin kultural nabarmenenen artean daude Shangaiko Auditorioa, Majestic Antzokia eta bereziki Shangaiko Antzoki Handia, hiriko musika, opera eta antzerki eszenaren epizentroa. Azken bi eraikin horietan opera tradizionalak zein modernoak antzeztu ohi dira.[30]

Arkitekturak estilo ugari eta askotarikoak ditu. Bund guneak, Huangpu ibaiaren ondoan, XX. mendearen hasierako eraikin bilduma aberatsa du. Beste eraikin neoklasiko batzuk ere badaude, hala nola HSBC Building, edo art déco estilokoak, besteak beste Sassoon House. Antzinako atzerriko emakida izandako zona batzuk oso ongi kontserbatuta daude eta, hiria azkar hazten ari den arren, hirigune historikoan estilo tradizionaleko eraikinak daude oraindik, Yuyuan lorategia kasu. XX. mendearen amaieraz geroztik, arkitektura estilo abangoardistaz egin izan dira, etxe orratz modernoak eta futuristak. Joera arkitektoniko berrien adibide batzuk izan daitezke Shangaiko Museoa eta Shangaiko Antzoki Handia.[31]

Thumb
Shikumen berritu bat, Shanghain (2006).

Shanghaiko elementu kultural berezi bat dira shikumen (txinera tradizionalez: 石庫門; txinera sinplifikatuz: 石库门; pinyinez: shíkùmén) izeneko etxe tradizionalak. Etxe guztiak kalexka guztiz zuzenetan konektatuta eta antolatuta daude, lngtang (txinera tradizionalez: 弄堂) izenekoak. Eraikin mota hau, herrialde anglosaxoietako «terraced houses» etxeen antzekoa da, etxe bakoitzaren aitzindegia adreiluzko horma garai eta astun batek bereizten dituelarik. «Shikumen» izenak, hitzez hitz, «harrizko arkudun ataria» esan nahi du.[32]

Shangái World Financial Center zentroa etxe orratz garai bat da, 492 m dituena. Sortaldeko Perla Dorrea, Shangaiko ikurretako bat, 468 m garai da eta hiriaren erdigunean dago. Hala ere, Shanghai Tower da hiriko etxe orratz garaiena, 632 m.[33]

Remove ads

Gastronomia

Shanghaiko gastronomia (txinera tradizionalez: 上海菜) edo hu cai (txinera tradizionalez: 沪菜; pinyinez: hù cài) txinatar sukaldaritzaren aldaera bat da, ez bakarrik Shangaiko hirian zabaldua, baizik eta Txinako biztanleen artean ere oso ezaguna. Esan daiteke ez dela nortasun berezi bat duen sukaldaritza, baizik aldaera bat dela, inguruko Jiangsu eta Zhejiang probintzietako gastronomien fintze edo aldaketa bat.[34]

Remove ads

Turismoa

Thumb
Nanjing kalea, oinezkoen zatian.

Turismoa Txinako ekonomiaren sektore garrantzitsu bat da, eta Shanghai da turistek Txinara bidaiatzeko puntu erakargarrienetako bat. Turista ugari biltzen dituzten Shanghaiko barruti eta eraikinen artean daude, besteak beste, Bund, Jin Mao dorrea, 2010eko nazioarteko erakusketa, Nanjing kalea, Sortaldeko Perla dorrea, Pudong barrutia, Shanghai Disney Resort, Shanghai Tower, Shanghai World Financial Center edo Xintiandi.

Hiriaren alde erakargarrietako bat kale historikoak dira, Bund inguruan, non britainiar botere kolonialaren aztarnak agerian uzten dituzten 24 eraikin baitaude, estilo arkitektonikoen sorta oso bat osatzen dutenak, hala nola erromanikoa, gotikoa, errenazentista, barrokoa, neoklasikoa edo Art Déco. Horien artean nabarmentzen dira aduana, Hong Kong eta Shanghaiko Banku zaharra, Peace Hotela eta Txinako Bankua.[35]

Eraikin klasikoz inguratutako inguru horren aurrean, Pudong barruti moderno eta futuristaren kontrastea altxatzen da. Bundetik begiratuta, Huangpu ibaiaren beste ertzean ageri dira Sortaldeko Perla dorre ikusgarria, Jin Mao dorrearen 88 solairuak eta, guztien gainetik, Shanghai dorrearen 632 metroko garaiera . Yuyuan lorategiak eta bazarra 1559an sortu zituen Pan Yunduan funtzionarioak. Hiriaren erdigune historikoan daude, eta behin baino gehiagotan zaharberritu dituzte, besteak beste, XIX. mendean mendebaldeko kolonialistek arpilatu zituztelako. Txinako Alderdi Komunistaren lehen kongresu nazionalaren egoitza museo bihurtu zuten 1998an, eta lekukotza ogrdetzen du 1921eko uztailaren 23an Li Hanjunek eta Mao Zedongek eraikineko areto batean egin zuten bileraz.[36]

Herriaren Plaza hiriko hipodromo zaharra izandakoaren lekuan eraiki zen, ilargi erdi baten formaz. Bertan daude Shanghaiko Antzoki Handia, Shanghaiko Hirigintza Erakusketen Museoa, gobernuaren eraikina eta Shanghaiko Museoa. Historian zehar gertakari garrantzitsuak izan dira plazan, hala nola Guardia Gorriak 1960ko hamarkadan egindako manifestazioak eta 1989ko herri protestak. Plazara iristen den kaleetako bat da Nanjing kalea, denda eta saltoki ugari biltzen dituena, erakargarri turistiko nagusienetako bat da.[37]

Remove ads

Nazioarteko harremanak

Shanghaik senidetza hitzarmenak ditu 68 hirirekin, munduko 57 herrialdetakoak:

Erreferentziak

Bibliografia

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads