UNESCO

Hezkuntza, Zientzia eta Kulturarako Nazio Batuen Erakundea edo UNESCO^[1][2] (ingelesez: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) hezkuntza, zientzia eta kulturarako Nazio Batuen erakundea espezializatua da. Helburua munduko bakea eta segurtasuna sustatzea da, hezkuntza, arte, zientzia eta kulturan nazioarteko lankidetzaren bidez^[3][4]. 194 estatu kide eta 12 kide elkartu ditu^[5], baita gobernuz kanpoko, gobernu arteko eta sektore pribatuko bazkideak ere^[6] Headquartered in Paris, France, UNESCO has 53 regional field offices^[7]. Egoitza nagusia Parisen du, Frantzian, eta UNESCOk 53 lurralde-bulego eta 199 batzorde nazional ditu^[8][9].

UNESCO
Datuak
Izen laburra	UNESCO, ONUÉSC eta UNESKO
Mota	Nazio Batuen agentzia espezializatua eta gobernu arteko erakundea
Herrialdea	Frantzia
Jarduera
Kidetza	Global Citizen Science Partnership (en) eta Global Academic Integrity Network
Kide kopurua	195 (2024)
Eskumendekoak	UNESCO Chair on Cyberspace and Culture (en) , Scientific Committee on Problems of the Environment (en) , UNESCO Institute for Statistics (en) , Iranian National Commission for UNESCO (en) eta Hylean Amazon Institute (en)
Negozio dibisioak	UNESCO office United States (en) , UNESCO office Qatar (en) , UNESCO office Netherlands (en) , UNESCO office Egypt (en) , UNESCO office Afghanistan (en) , UNESCO Bangkok (en) , UNESCO Jakarta (en) , Ethiopian National Office for UNESCO (en) , National Commission of Romania for UNESCO (en) , Austrian Commission for UNESCO (en) , UNESCO Regional Office for Education in Latin America and the Caribbean (en) eta UNESCO regional Office for Science and Technology for Europe (en)
Agintea
Lehendakaria	Audrey Azoulay
Egoitza nagusi (1958–)	«World Heritage Centre» place de Fontenoy - UNESCO , 7 Paris 48.8453°N 2.3072°E / 48.8453; 2.3072
Jabea	Nazio Batuen Erakundea
Zeren jabe	The Symbolic Globe (en) eta World Heritage Centre (en)
Historia
Sorrera	1945eko azaroaren 16a
Ordezkatzen du	International Committee on Intellectual Cooperation (en)
Jasotako sariak	Peabody Awards  (1958)
webgune ofiziala

1945eko azaroaren 16an sortu zuten Londresen. Munduko herrialde behartsuetan, ikastetxeak egiten laguntzen du, baita liburuak argitaratu eta literatura eta hizkuntza gutxituak sustatu ere. Egungo presidentea Audrey Azoulay frantziarra da.

UNESCO 1945ean sortu zen, Nazioen Ligako (NL) Lankidetza Intelektualeko Nazioarteko Batzordearen (LINB) ondorengo gisa^[10]. UNESCOren sortze-misioa, Bigarren Mundu Gerrako gertaerek markatu zuena, bakea, garapen iraunkorra eta giza eskubideak hobetzea eta bultzatzea da, nazioen arteko lankidetza eta elkarrizketa erraztuz^[11]. Helburu hori lortzeko, bost programa eremu handi jarraitzen ditu: hezkuntza, natur zientziak, gizarte/giza zientziak, kultura eta komunikazioa/informazioa. UNESCOk alfabetatzea hobetzen duten proiektuak babesten ditu, prestakuntza eta hezkuntza teknikoa ematen, zientzian aurrera egiten, komunikabide independenteak eta prentsa-askatasuna babesten, eskualde eta kulturaren historia zaintzen eta kultura-aniztasuna sustatzen dutenak^[12][13][14]. Erakundeak, modu nabarmenean, garrantzi kultural eta naturala duten gizateriaren ondare diren lekuak ezartzen eta ziurtatzen laguntzen du^[15].

UNESCOren helburu nagusiak, laburbilduta, hauek dira:

• Denentzat kalitateko hezkuntza lortzea eta etengabeko ikasketa.
• Zientzia bultzatzea garapen iraunkorra lortzeko.
• Gizarte- eta etika-erronka berriei, aurre egitea.
• Kultura askotariko bakea eta elkarrizketa sustatzea.
• Komunikazioa eta informazioa erabiltzea herri-jakintza eraikitzeko.

Lan handiena Afrikan egiten du.

UNESCO estatu kideek eta kide elkartuek osatutako Konferentzia orokorrak gobernatzen du, bi urtean behin biltzen dena erakundearen programak eta aurrekontua finkatzeko. Aldi berean, UNESCOren lana kudeatzen duen batzorde exekutiboko kideak aukeratzen ditu, eta, lau urtean behin, zuzendari nagusia izendatzen du, UNESCOren administratzaile nagusi gisa jarduten duena.

Historia

Sorrera

UNESCOren jatorria 1921eko irailaren 19ra jarraitu daiteke, non Nazioen Ligaren Batzarrak nazioarteko kooperazio intelektuala garatuko zuen komisio baten aukeraketa eskatu zuen. Kooperazio intelektual horren barnean hezkuntza hitza azaltzen ez den arren, alor garrantzitsuenetakoa da; garapen kultural eta zientifikoaz gain^[16][17].

Eskakizunaren erantzun gisa, 1922ko urtarrilaren 4an, Kooperazio Intelektualaren Nazioarteko Batzordea (International Committee on Intellectual Cooperation, ICIC) eratu zen^[18]. Kontsulta-erakunde hori Nazioen Ligaren komisioa zen, Mendebaldeko Europa inguruan garatua. Erakundearen zuzendarietako batzuk Henri Bergson (1922-1925), H. A. Lorentz (1925-1928) eta Gilbert Murray (1928-1939) izan ziren; beste partaide aipagarri batzuk Albert Einstein, Marie Curie, Robert A. Millikan, eta Gonzague de Reynold izan ziren^[19][20]. Hurrenez, ICICaren erakunde betearazle gisa, Kooperazio Intelektualerako Nazioarteko Institutua (International Institute for Intellectual Cooperation, IIIC) eratu zen 1924ko irailean, Parisen^[21]. Halaber, II. Mundu Gerrak erakundeen lana eten zuen^[22].

1925eko abenduan, organizazio pribatu eta garaileen artean, Nazioarteko Hezkuntza Bulegoa (International Bureau of Education, IBE) sortu zen. Gonernuz kanpoko erakunde (GKE) gisa jardun dute nazioarteko hezkuntza ahaleginak bultzatzen beren sorkuntzatik, 1952an, komisio bateratua eratu, eta, 2021. urtean, UNESCOren parte bilakatu ziren^[16][23].

XXI. mendea

2011n, UNESCOk Palestina kidetzat onartu zuen^[24][25].

1989ko apirilean, Palestinak UNESCOn eta MOEn atxikimendua eskatu ondoren^[26][27], Estatu Batuetan onartutako legeek diote Estatu Batuek ezin diotela diruz lagundu Palestina eskubide osoko kide gisa onartzen duen NBEko erakunderen bati^[28][29]. Horren ondorioz, Estatu Batuek finantzazioa kendu zioten, UNESCOren aurrekontuaren % 22 inguru zena^[30]. Palestinak UNESCOri egindako eskaeraren onarpenaren aurrean Israelek ere erreakzionatu zuen UNESCOri egindako ordainketak izoztuz, Palestinako Aginte Nazionalari zigorrak ezarriz^[31] eta Palestinaren onarpenak «balizko bake elkarrizketei» kalte egingo liekeela adieraziz^[32]. 2013an, UNESCOri bere kuotak ordaintzeari utzi eta bi urtera, Estatu Batuek eta Israelek UNESCOren boto-eskubideak galdu zituzten, hautatuak izateko eskubidea galdu gabe; Horrela, Estatu Batuak 2016–2019 eperako kontseilu exekutiboko kide aukeratu zituzten^[33]. 2019an, Israelek UNESCO utzi zuen 69 urtez kide izan ondoren, Israelek NBEn duen enbaxadore Danny Danonek hau idatzi zuelarik: «UNESCO da historia etengabe berridazten duen erakundea, baita Jerusalemekin duen lotura judua ezabatuz ere... Israelen etsaiek usteldu eta manipulatu egiten dute... ez gara gure aurka nahita jarduten duen erakunde bateko kide izango»^[34].

2023an, Errusia batzorde exekutibotik kanpo geratu zen lehen aldiz, behar adina boto ez lortzeagatik^[35]. Estatu Batuek UNESCOn berriro sartzeko asmoa adierazi zuten 2023an, irten eta 5 urtera eta atzeratutako kuotak, 600 milioi dolar, ordaindu ondoren^[36]. Uztail hartan, UNESCOren konferentzia orokorrak berriz onartu zituen AEBk^[37].

Erakundearen egitura

Idazkaritza

Idazkaritza UNESCO erakundearen arlo betearazlea da. Zuzendari orokorrak eta hark hautaturiko Staff edo pertsonak osatzen dute. Pertsonala, zerbitzu profesional eta zerbitzu orokorren kategoriatan sailkatzen da; oro har, 700 langile izatera heltzen delarik, erakundearen mundu osoko 53 bulegotan banatuak^[38].

Zuzendari orokorrak

UNESCOko zuzendariak, gaur egun lau urteko epealdi baten ostean, hautatze bidez bozkatzen dira konferentzia orokorrean. Hasiera batean, aldiak 6 urtekoak ziren. UNESCOren zuzendari orokorren zerrenda:

Izenak	Jatorria	Datak
Julian Huxley[39]	( Erresuma Batua)	1946-1948
Jaimes Torres Bodet[39]	( Mexiko)	1948-1952
John W. Taylor[39]	( AEB)	1952-1953
Luther H. Evans[39]	( AEB)	1953-1958
Vittorino Veronese[39]	( Italia)	1958-1961
René Maheu[39]	( Frantzia)	1961-1974
Amadou-Mahtar M'Bow[39]	( Senegal)	1974-1987
Federico Mayor Zaragoza[39]	( Espainia)	1987-1999
Koichiro Matsuura[39]	( Japonia)	1999-2009
Irina Bokova[39]	( Bulgaria)	2009-2017
Audrey Azoulay[40]	( Frantzia)	2017-

Batzorde eragilea^[41]

Aldia	I. taldea (9 leku)	II. taldea (7 leku)	III. taldea (10 leku)	IV. taldea (12 leku)	V. taldea (13 leku)	V. b. taldea (7 leku)
2012–2015	Austria  Frantzia  Italia  India  Espainia  Erresuma Batua  Ameriketako Estatu Batuak	Txekia  Montenegro  Ipar Mazedonia  Errusia	Brasil  Kuba  Ekuador  Mexiko	Afganistan Indonesia  Pakistan  Papua Ginea Berria  Hego Korea  Thailandia	Angola  Etiopia  Gabon  Gambia  Malawi  Mali  Namibia  Nigeria	Jordania  Tunisia  Arabiar Emirerri Batuak
2014–2017	Alemania  Herbehereak  Suedia	Albania  Estonia  Ukraina	Argentina  Belize  El Salvador  Dominikar Errepublika  Saint Kitts eta Nevis  Trinidad eta Tobago	Bangladesh  India  Txina  Nepal  Japonia  Turkmenistan	Txad  Ginea  Maurizio  Mozambike  Togo  Uganda	Aljeria  Egipto  Kuwait  Maroko
2017–2019	Frantzia  Italia  Grezia  Espainia  Erresuma Batua	Lituania  Errusia  Serbia  Eslovenia	Brasil  Haiti  Nikaragua  Mexiko  Paraguai	India  Iran  Malaysia  Pakistan  Hego Korea  Sri Lanka  Vietnam	Kamerun  Boli Kosta  Ghana  Kenya  Nigeria  Senegal  Hego Afrika	Libano  Oman  Qatar  Sudan
2019–2023	Frantzia  Italia  Suitza  Espainia  Alemania  Herbehereak	Hungaria  Polonia  Errusia  Serbia	Argentina  Uruguai  Brasil  Dominikar Errepublika	Afganistan  Kirgizistan  Filipinak  Pakistan  Hego Korea  Thailandia	Benin  Kongo  Ginea  Ghana  Kenya  Namibia  Senegal  Togo	Saudi Arabia  Arabiar Emirerri Batuak  Tunisia

UNESCOren estatu parte-hartzaileak

Azken datuen arabera, 2022ko ekainean, UNESCOk 193 estatu parte-hartzaile eta 11 estatu erlazionatu ditu^[42][43].

UNESCOko GKE ofizialak

UNESCO 322 nazioarteko gobernuz kanpoko erakunderekin (GKE) erlazionaturik dago^[44]:

• Co-ordinating Committee for International Voluntary Service (CCIVS).

• Education International (EI)^[45].
• International Association of Universities (IAU)^[46].
• International Baccalaureate (IB)^[47].
• International Council for Film, Television and Audiovisual Communication (IFTC)^[48].
• International Council for Philosophy and Humanistic Studies (Conseil International de Philosophie et des Sciences Humaines; publishes Diogenes (CIPSH)^[49].
• International Council of Museums (ICOM).
• International Council of Organizations of Folklore Festivals and Folk Arts (Conseil International des Organisations de Festivals de Folklore et d'Arts Traditionnels) (CIOFF).
• International Council of Sport Science and Physical Education (ICSSPE).
• International Council on Archives (ICA).
• International Council on Monuments and Sites (ICOMOS).
• International Federation of Journalists (IFJ).
• Liburutegien Elkarte eta Erakundeen Nazioarteko Federazioa (IFLA).
• International Federation of Poetry Associations (IFPA).
• International Music Council (IMC).
• International Police Association (IPA).
• International Science Council (formerly ICSU and ISSC) (ISC).
• International Scientific Council for Island Development (INSULA).
• International Theatre Institute (ITI).
• International Union for Conservation of Nature and Natural Resources (IUCN).
• International Union of Technical Associations and Organizations (IUTAO).
• Union of International Associations (UIA).
• World Association of Newspapers (WAN).
• World Federation of Engineering Organizations (WFEO).
• World Federation of UNESCO Clubs, Centres and Associations (WFUCA).

Izendapen eta Zerrendak

• Gizateriaren Ondare^[50]
• Biosferaren Erreserba^[51]
• Geoparke Globalak^[52]
• Hiri kreatiboak^[53]
• Mugikortasun Akademikoen Sarea
• Ondare Kultural Intangiblea^[54]
• Galtzear dauden Hizkuntzen Atlasa^[55]