Varsovia

Varsovia^[1] (polonieraz: Warszawa, [varˈʂava] ahoskatua) Poloniako hiriburu eta hiri nagusia da. Errepublikako presidentearen, parlamentuaren eta beste autoritate zentralen egoitza da. Poloniako erdialdean, Vistula ibaiaren ertzean dago, Itsaso Baltikotik 360 kilometrora eta Karpatoetatik 300 kilometrora. 2009ko ekainan 1.711.466 biztanle zituen. Varsovia Europar Batasunako 9. hiririk jendetsuena da.

Varsovia Warszawa
barruti-hiria
Irudi gehiago
Administrazioa
Herrialdea	Polonia
Probintzia	Mazovia
Konterria	Varsovia
Alkatea	Hanna Gronkiewicz-Waltz
Izen ofiziala	Warszawaⓘ
Jatorrizko izena	Warszawa
Posta kodea	00-000
Geografia
Koordenatuak	52°13′48″N 21°00′40″E
Azalera	517,24 km²
Altitudea	97
Mugakideak	Varsovia Mendebaldea barrutia, Pruszków barrutia, Piaseczno barrutia, Otwock barrutia, Mińsk barrutia, Wołomin barrutia eta Legionowo barrutia
Demografia
Biztanleria	1.862.402 (2024ko uztailaren 1)
1.002.277 (%53,8)   (%46,1) 858.004
Dentsitatea	3.317 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	XIII. mendea
Telefono aurrizkia	22
Ordu eremua	UTC+01:00 eta UTC+02:00
Hiri senidetuak	Berlin, Haga, Taipei, Düsseldorf, Hamamatsu, Île-de-France, Toronto, Istanbul, Tel Aviv, Harbin, Kiev, Saint-Étienne, Chicago, Seul, Rio de Janeiro, Grozny, Vilnius, Hanoi, Viena, Astana, Riga, Budapest, Oslo, Kharkiv, Zagreb, Sofia, Buenos Aires, Atenas, Madril, San Diego, Lviv, Solna, Odesa, Coventry eta Tbilisi
Matrikula	WA, WB, WD, WE, WF, WH, WI, WJ, WK, WN, WT, WU, WW...A/C/E/X/Y, WW...F/G/H/J/W, WW...K/L/M/N/P/R/S/U/V, WX...Y, WX, WY
Hizkuntza ofiziala	poloniera
http://um.warszawa.pl

Historia

• 1596an Sigismundo III.a Vasa erregeak Poloniako erresumaren hiriburua, eta Polonia-Lituania Mankomunitatearena, Krakoviatik Varsoviara aldatu zuen.
• Bigarren Mundu Gerra baino lehen Varsoviako komunitate judua Europako handiena zen: 350.000 lagun, hiriko populazio osoaren %30. Naziak 1939ko irailaren 29an sartu ziren Varsovian. 1940 urrian Varsoviako ghettoa eratu zuten eta bertan hiriko eta inguruko herrietako judu guztiak sarrarazi zituzten, 400.000 lagun 3,5 km²an. 1942ko uztailerako, gosez eta eritasunez, 83.000 judu hil ziren^[2]. Beste asko, 265.000 inguru, Treblinkako sarraski-esparrura eraman zituzten hiltzera^[3].
• 1945eko urtarrilaren 17an Sobietarrek hiria askatu zuten naziengandik.

Klima

Datu klimatikoak (Varsovia)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	12.5	15.9	23.3	29.1	32.7	34.8	36.0	36.4	33.0	26.1	19.3	16.1	36.4
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	0.1	0.9	4.7	12.2	19.4	21.7	23.8	23.0	18.3	12.9	5.0	2.1	12.0
Batez besteko tenperatura (ºC)	−3.0	−2.3	1.7	8.2	14.0	17.6	19.3	18.3	14.0	8.2	2.9	−0.5	8.2
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	−6.1	−5.5	−1.3	4.2	8.6	13.5	14.8	13.6	9.7	3.5	0.8	−3.1	4.4
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	−30.7	−30.4	−23.5	−10.1	−3.6	0.3	4.2	2.0	−4.7	−9.0	−18.2	−27.4	−30.7
Pilatutako prezipitazioa (mm)	21	25	24	33	44	62	73	63	42	37	38	33	495
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	15	14	13	12	12	13	13	12	12	13	14	16	159
Eguzki orduak	43	59	115	150	211	237	226	214	153	99	39	25	1571
Hezetasuna (%)	81	82	78	71	67	68	72	74	75	77	80	86	76
Iturria: [4]

Barrutiak

Varsoviako ikuspegia

Barrutia	Biztanleria	Azalera (km2)
Mokotów	220.682	35,4
Praga Południe	178.665	22,4
Ursynów	145.938	km2
Wola	137.519	19,26
Bielany	132.683	32,3
Targówek	123.278	24,37
Śródmieście	122.646	15,57
Bemowo	115.873	24,95
Białołęka	96.588	73,04
Ochota	84.990	9,7
Wawer	69.896	79,71
Praga Północ	69.510	11,4
Ursus	53.755	9,35
Żoliborz	48.342	8,5
Włochy	38.075	28,63
Wilanów	23.960	36,73
Rembertów	23.280	19,30
Wesoła	22.811	22,6
Guztira	1.708.491	521,81

Musika

• Varsoviako Orkestra Filarmonikoa.

Varsoviar ezagunak

• Hugo Kołłątaj (1750-1812), politikari eta filosofoa.
• Stanisław Staszic (1755-1826), idazlea.
• Fryderyk Chopin (1810-1849), musikagilea.
• Bolesław Prus (1847-1912), idazlea.
• Władysław Reymont (1867-1925), idazlea.
• Maria Skłodowska-Curie (1867-1934), fisikari eta kimikaria.
• Kazimierz Funk (1884-1967), biokimikaria.
• Stanisław Ignacy Witkiewicz (1885-1939), idazlea.
• Władysław Tatarkiewicz (1886-1980), filosofoa.
• Tadeusz Kotarbiński (1886-1981), filosofoa.
• Julian Tuwim (1894-1953), poeta.
• Witold Gombrowicz (1904-1969), idazlea.
• Maria Krüger (1904-1999), idazle eta kazetaria.
• Lidia Zamenhof (1904-1942), idazle eta itzultzailea.
• Konstanty Ildefons Gałczyński (1905-1953), poeta.
• Stanisława Angel-Engelówna (1908-1958), aktorea.
• Stefan Kisielewski (1911-1991), idazlea.
• Władysław Szpilman (1911-2000), piano jolea.
• Ryszard Kukliński (1930-2004), espioi eta militarra.
• Rena Rolska (1932-2024), abeslari, dantzari eta aktorea.
• Jacek Kaczmarski (1957-2004), abeslaria.

Herri eta hiri senidetuak

Varsovia ondorengo herri eta hiriekin senidetuta dago:

Astana (Kazakhstan) (2002)[5] Atenas (Grezia) Berlin (Alemania) (1991)[5] Budapest (Hungaria) (2005)[5] Buenos Aires (Argentina) Chicago (Illinois) (Ameriketako Estatu Batuak) (1995)[5][6] Düsseldorf (Alemania) (1989)[5]

Grozny (Errusia) (1997)[5] Haga (Herbehereak) (1991)[5] Hamamatsu (Japonia) (1990)[5] Hanoi (Vietnam) (2000)[5] Harbin (Txina) (1993)[5] Île-de-France (Frantzia) (1990)[5] Istanbul (Turkia) (1991)[5]

Kharkiv (Ukraina) Kiev (Ukraina) (1994)[5] Lviv (Ukraina) Madril (Espainia)[7] Mosku (Errusia) (1993)[5] Oslo (Norvegia) (2006)[5] Riga (Letonia) (2002)[5]

Rio de Janeiro (Brasil) (1997)[5] Saarbrücken (Alemania) Saint-Étienne (Frantzia) (1995)[5] San Diego (Kalifornia) (Ameriketako Estatu Batuak) San Petersburgo (Errusia) (1997)[5][8] Seul (Hego Korea) (1996)[5] Sofia (Bulgaria)

Solna (Suedia) Taipei (Taiwan) (1995)[5][9] Tel Aviv (Israel) (1992)[5] Toronto (Kanada) (1990)[5] Viena (Austria) (2001)[5] Vilnius (Lituania) (1998)[5] Zagreb (Kroazia)