Hindi

Hindia edo hindiera (मानक हिन्दी) Indiako ipar eta erdialdean erabiltzen den hizkuntza da, India osoan estatus ofiziala duena. Hizkuntza indoeuroparra da, indoariar taldekoa. Sanskritotik beretik ez, baizik eta hizkuntza prakritetatik garatu zen. Goi mailako hitz gehienek, ordea, jatorria sanskritoan dute.

Hindi
हिन्दी — मानक हिन्दी‎
Datu orokorrak
Lurralde eremua	India
Hiztunak	480 milioi
Rankinga	6
Ofizialtasuna	India
Eskualdea	Hegoaldeko Asia
Araugilea	Central Hindi Directorate
Hizkuntza sailkapena
Indoeuroparra
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	SOV hizkuntza, silabadun hizkuntza, hizkuntza malgukaria, pro-drop hizkuntza, adjective-noun (en) , hizkuntza sintetikoa eta postposizioa
Genero gramatikalak	genero maskulinoa eta genero femeninoa
Kasu gramatikalak	direct case (en) , oblique case (en) eta bokatiboa
Alfabetoa	Devanagaria
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1	hi
ISO 639-2	hin
ISO 639-3	hin
Ethnologue	hin
Glottolog	hind1269
Wikipedia	hi
Linguasphere	59-AAF-qf
ASCL	5203
IETF	hi

Historia

Ganges haraneko eta India Iparraldeko indo-ariar hizkuntza desberdinen artean, hindierak lortutako nagusitasuna arrazoi politikoengatik da, neurri handi batean. Indiako inbasio musulmanen garaian, erresuma islamiko nagusiek Delhi aukeratu zutelarik hiriburutzat, eta XII. mendeko testuetan bertako dehlavi mintzaira edo dialektoa ageri da, gaurko hindieraren oso antzekoa, arbaso zuzena esateagatik^[1].

Mendeetan, ez zen kulturako hizkuntza izan, Mogol Inperioan persiera baitzen nagusi, eta elite hinduetan, aldiz, prakritoa eta sanskritoa kontsideratzen ziren hizkuntza kultuak. Era berean, lehenago finkatutako braj eta awadhi hizkuntzei ere nagusitu zitzaien, nahiz eta hauek literatura ere bazeukaten, hiriburuaren pisuagatik. Azkenean, India Iparraldeko hizkuntza aldaera asko hindieraren dialektotzat hartu izan dira bilakaera honen ondorioz.

Britainiarrek hindiera heziketako hizkuntza nagusi bihurtu zutelarik, horixe izan zen haren nagusitasunaren eta hedapenaren arrazoia XIX. mendean^[1]. Lingua franca estatusa hartzen joan zelarik, kategoria hori zuen Indiako beste hizkuntzarekin, urduerarekin, gertutasun bat areagotuz joan zen, ez idazkeran baina bai, oro har, lexikoan eta mintzakeran. Hindustanera terminoa erabili ohi da hizkuntza hedatu handi hori izendatzeko.

1925ean, Indiako Kongresu Nazionalak hindustani hizkuntza Indiako independenteko lingua franca izango zela erabaki zuen, hindiaren eta urdueraren artean aukeratu beharrik gabe. Gero, Kongresua zatitu zen erlijio-lerroen arabera, eta azkenean Independentziarekin, baita lurraldea ere, Pakistan eta Indiaren artean. Bi estatuetan hindustanera hizkuntza mintzatuena dela esan daiteke XXI. mendean, baina urduera Pakistanen ofiziala da, eta Indian hindiera administrazioaren hizkuntza ofiziala, ezen ez nazionala^[2].

India independentean, hasieran, 16 hizkuntza nazional izendatu ziren (hindia barne), eta administrazio osorako bi hizkuntza ofizial, ingelesa eta hindia (kasu horretan nazional adjektiboa gehitu gabe). Suposatzen zen urte batzuen buruan, 1965ean, ingelesak ofiziala izateari utziko ziola, hindiera bakarrik utzita: baina erabaki horrek protestak eragin zituen hegoalde drabidiko ez indo-ariarrean. 2010eko hamarkadan ere, Bengaluruko metroan edo Tamil Naduko errepideetan seinaleak hindieraz agertzeak protestak eragin ditu^[2]. Hegoaldeko hizkuntza nazionalak dituzten estatuetan (Kerala eta malabarera, Tamil Nadu eta tamilera, Karnataka eta kannada, Telangana eta Andra Pradesh eta teluguera), hindia lingua franca gisa erabiltzea ez da ondo ikusia oro har, eta nahiago dute ingelesa erabili.

Aldi berean, XXI. mendean, BJP alderdi hhinduakinda handi bilakatu da: iparraldean oinarri sendoenak ditu, eta hindieraren aldeko politikak bultzatzen ditu nagusiki.

Idazkera

Hindia devanagari alfabetoaz idazten da, baina haren garapen mendeetan, kaithi alfabetoa erabili izan zen India iparraldean eta modi izenekoa Rajasthan eta Gujaraten, devanagaria sanskrito jasoarentzat gordeta baitzegoen. Britainiarren aroan hasi zen devanagaria nagusitzen hindiera idazteko^[1]. Kaithi idazkera Kayasth eskribauen kastak sortua zen, eta inguru musulman zein hinduetan erabiltzen zen, brahmin kasta nagusikoek gorrotatzen zutelarik erlijioz gaindiko izaera horregatik. Britainiar Inperioak aldaketa ezarri nahi zuen aurreko mogol garaiarekiko, eta alfabeto perso-arabiarraren ordezkapena izan zen neurrietako bat: zerekin ordezkatu? Brahmin eliteek presio egin zuten devanagariaren alde, kaithiaren kontra.

Devanagaria ezkerretik eskuinera idazten da, alfabeto latinoa bezala^[3]. Abugida alfabeto bat da, hau da, kontsonante eta bokalak bereizten ditu, baina konbinazio bereziak osatzen dituzte silabak osatzean. Letra guztiek dute goialdean marra horizontal bat, letra batuketan luzatzen den, shirorekhā deritzona: itxura berezia ematen dio horrek devaganariz idatzitako hitzei, marra zuzen horizontal luze batetik zintzilik daudela ematen baitu.

Devanagariz idatzitako hitz batean, shirorekhā lerro zuzena nabari, bertatik letrak zintzilik baleude bezala.

Hala ere, horrela idatzitako testu guztiak ez daude hindieraz, marathera hizkuntza handia ere eta beste batzuk ere devanagariz idazten baitira.

Hindia zein urduera ofizialtzat dauzkaten lurraldeak.