From Wikipedia, the free encyclopedia
در دستور زبان حشو به کلمه یا عبارت زایدی گفته میشود که جمله از جهت معنی به آن نیازی ندارد و تعادل لفظ و معنی را در جمله به هم میزند و گاه میتواند باعث فساد معنی شود.[1]
هرچند در مباحث درسی دورهٔ متوسطه ایران حشو به عنوان تکرار زائد معرفی شدهاست ولی از نگاه زبانشناسانه حشو دارای دستهبندیهایی است که از میان آنها تنها حشو قبیح تکرار زاید است و از شیوایی و رسایی متن میکاهد. دو نوع دیگر حشو، حشوهای متوسط و ملیح هستند.[2]
حشو در لغت به معنایی «لایی» است که میان آستر و پارچه قرار میگیرد تا لباس را استوار نگهدارد.[3] به آنچه مانند پنبه و پشم و پر در میان بالش و لحاف و جامه پر میکنند نیز حشو گفته میشود.[4][5] سعدی میگوید:
قبا گر حریر است و گر پرنیان | به ناچار حشوش بود در میان[6] |
این واژه با گسترش معنی به هر چیزی که با آن درون چیزی را پر کنند، و با گسترش بیشتر به درون هرچیزی گفته میشود. چنانکه ناصر خسرو گفتهاست:
گر بدین مال رغبت است تو را | کیسه ت از حشوها بدو پرداز[7] |
معانی دیگر حشو عبارت است از: زاید، بیمصرف، بیهوده، شتران خرد و مردم فرومایه. معادل این واژه در فارسی آگنه، آکنه، آگنش و آکنش، جغبت، چغبت، جغپوت، چغبوت است.[6] همان گونه که سوزنی میگوید:
شد زمستان و زجودت بنهای میخواهم | ابره و آستر و آکنهای میخواهم |
از آنجا که با حشو درون چیزی را پُر میکنند (و اساساً با هرچیز نامرغوبی میتوان درون چیزی را پُر کرد) و معمولاً حشو را چیز ارزشمندی میپوشاند، بار معنایی آن منفی و اصولاً قبیح است. چنانکه سعدی در بیت ذیل حشو را به معنی جامه کم بها آوردهاست:
ور آوازه خواهی در اقلیم فاش | برون حلّه کن گو درون حشو باش |
تنها هنگامی که برای حشو قید ملیح و متوسط آورده شود، بار معنایی مثبت یا خنثی پیدا میکند؛ بنابراین اصل و اساس این است که حشو، قبیح است و اگر قبیح نبود حشو نامیده نمیشد.[8]
حشو ملیح، حشو لوزینج یا لوزینه، حشوی است که در آن نکتهای لطیف باشد، و بر زیبایی سخن بیفزاید، مانندِ عبارتِ «که از کار برده دست و دلم»، در این بیت از صائب تبریزی:
به غیرِ عشق که از کار برده دست و دلم | نمیرود دل و دستم به هیچ کارِ دگر |
و فقط همین گونه از حشو را در شمارِ صنایعِ علم بدیع میتوان آورد.
حشوی است که بر زیبایی سخن چیزی نیفزاید، امّا آوردنِ آن عیب محسوب نشود، مانندِ عبارتِ «ای سروِ گلاندام» در این بیت:
با چنین شکل و شمایل که تو داری باشد | همه کس را به تو ای سروِ گلاندام طمع |
حشوی است که به کلّی زاید باشد، و از زیبایی سخن بکاهد؛ بنابراین حشوِ قبیح از عیوبِ سخن بهشمار میآید. مانندِ کلمهٔ «مُسَتَّر» در این بیت از کمالی:
از بس که بارِ منّتِ تو برتنم نشست | در زیرِ منّتِ تو نهان و مُسَتَّرم[9] |
که با وجودِ کلمهٔ «نهان»، ذکرِ «مستّر» زاید و خالی از فایده است.[10] نوعی از حشو قبیح آن است که دو واژهٔ هممعنی را در یک عبارت آورند، چنانکه ذکرِ یکی زاید باشد، مانند «نهان» و «مُسَتَّر» در بیتِ مذکور. نوع دیگر حشو قبیح آن است که دو واژه در کلام آید، که هممعنی نباشد، امّا معنی یکی از دیگری گرفته شود، مانند:
گفتم هوسِ ساعدِ دستش نکنم | اکنون که به گردنم درآمد چه کنم |
در این بیت، از ذکرِ «ساعد»، مفهومِ «دست» فهمیده میشود، زیرا «ساعد» به «دست» اختصاص دارد، و در عضوی دیگر متصوّر نیست. در اعتراض ممکن است مقاصد بسیاری، همچون تنزیه، دعا، تنبیه، تأکید، مطابقه و استعطاف، بیانِ سبب، و مدح منظور باشد.
نظریه حشو زائد یکی از نظریههای فلسفهٔ زبان است. فلسفهٔ زبان از مهمترین جریانهای فلسفه تحلیلی است که عبارت است از این تفکر که معنا و محتوای الفاظ فلسفی با عمل زبانی تبیین میشوند و فیلسوف باید به استعمالات حقیقی واژههایی که ملازم با مفاهیم فلسفی اند، توجه نماید.
توضیح واضحات، یا همان حشو، منجر به مبهم شدن متون خبری میشود و خواننده را گمراه میکند. مانند این است که خودمان روی نوشتهمان اشکال پدید آوریم.[12]
ننویسیم: این فیزیکدان آلمانی، در طول حیات خود، علم فیزیک را دچار تحولی عمیق کرد.
بنویسیم: این فیزیکدان آلمانی علم فیزیک را متحول کرد.
ننویسیم:یک فروند هلیکوپتر متعلق به نیروی انتظامی
بنویسیم:یک بالگرد نیروی انتظامی
ننویسیم:تانکر حامل مواد سوختی
بنویسیم:تانکر سوخت
سیر گردش کار
سنگ حجرالاسود
سال عام الفیل
شب لیلةالقدر
فرشتهٔ ملک الموت
فینال آخر
بر علیه
استارت شروع
نیم رخ صورت
سوابق گذشته
حسن خوب
درخت نخل خرما
دستبند دست
ریسک خطرناک
مدخل ورودی
پس در این صورت
پارسال گذشته
مسلح به سلاح
بازنویسی دوباره
اوج قلهٔ کوه
سن … سالگی (مثل: سن پنج سالگی)
از قبل پیشبینی کردن
نزول به پایین
عروج به بالا
سقوط به پایین
شواهد مشهود
علائم معلوم
ابر هوا
مرغک کوچک
عسل شیرین
تخم مرغ کبوتر
رایحهٔ بوی خوش
روغن چرب
مفید فایده
مثمر ثمر
روزنامههای روزانه
متحد شدن با هم
دوباره بازگشتن
احاطه از هر طرف
دیشب گذشته
فلذا
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.