زبان راجی
زبان فارسی .طبری تفرشی / From Wikipedia, the free encyclopedia
زبان راجی یا راژی یا رازی یا رایجی، زبانی است با گویشهای گوناگون که در مناطق مرکزی ایران و در شهرهایی چون ابوزیداباد نطنز، نشلج، چیمه، میمه، دلیجان، نیمور، خوانسار، اَزان، جوشقان قالی، کامو، وزوان، زیادآباد، ازران، ونداده، ابیانه، ویدوج، ویدوجا، تفرش ،ازوار، تجره، آرنجن، گز، نایین، پنداس، ورکان، هنجن ولوجرد و … صحبت میشده و اکنون به گونهای پراکنده صحبت میشود.[نیازمند منبع]
راژی | |
---|---|
زبان بومی در | برخی مناطق استان مرکزی، شمال استان اصفهان |
منطقه | مرکز ایران |
شمار گویشوران | نامشخص (بدون تاریخ) |
کدهای زبان | |
ایزو ۳–۶۳۹ | – |
این زبان، گویش مناطق وسیعی از سرزمینهای ری، همدان، آران و بیدگل، کاشان، اراک و چند منطقه دیگر بودهاست. و با گویشهای مردم دلیجان، زر، واران، گویش یهودیان کاشان، همدان، اصفهان، نایین، نطنز، ده آباد، خالدآباد، بادرود، کهک تفرش، آشتیان، خوانسار و وَزوان اصفهان همبستگی داشتهاست. در منابع ادبی مثل ریاضالشعرا (۱۱۶۱ هجری قمری) و آتشکده آذر (۱۱۹۳ ه.ق) از این گویش نام برده شدهاست. نام راژی را برخی محققان[1] برگرفته از راگا میدانند. راگا که رِیِ امروز در جنوب تهران است، پایتخت فرمانروایی ماد در سههزار سال پیش شناخته شدهاست. از این رو گویش راگی که به تدریج با تأثیر زبان عربی به شکل رازی و رایجی درآمده است، زبان پایتختنشینان ماد است. امروزه در گویش راژی شهر ابوزیدآباد در جنوبخاوری آران و بیدگل و روستاهای منظومه آن واژههای مادی و پارسی باستان بر سر زبان است.[2]
- برخی نمونههای مادی: اِسبَا به معنای سگ، هرَا به معنای بخشی از ساختمان شبیه بالکن سقفدار، شَالوال به معنای شلوار.
- برخی نمونههای پارسی باستان: هُشگَا به معنای خشک، وَافر به معنای برف، لوباکِه به معنای روباه.
در کتاب تاریخ کاشان تصریح شده که منظور از زبان رایجی، ظاهراً لهجه محلی است. در این کتاب گفته شده که در بعضی از دهات و قرا آران و بیدگل وکاشان به لهجه مخصوصی تکلم میشود از جمله در آران و نطنز. کریستن سن قسمتی از لهجههای آران و بیدگل و کاشان را مطالعه کرده و کتابی در باب آن نوشتهاست. در همین کتاب تاریخ کاشان نیز بعضی اصطلاحات محلی علیالخصوص اصطلاحات زراعتی بکار رفتهاست و نویسنده برای استفاده اهل تحقیق آنها را در فهرستی در پایان کتاب جمعآوری نمودهاست. اصطلاح زبان راجی را سید محمدعلی جمال زاده از اهل دلیجان شنیده و در مقاله زبان راجی یا راژی مندرج در نشریه دانشکده ادبیات تبریز (۹: ۲۱۷–۲۱۸) از آن سخن داشته و ممکن است این دو رایجی و راجی یکی باشد.[3]
در سلسله تحقیقات زبانشناسی جدید، گویش راجی برای نخستین بار در سال ۱۸۸۰ میلادی به وسیله والنتین ژوکوفسکی (Zukovskiy) و سپس در سال ۱۹۰۷ توسط اسکار مان (Oskar Mann) مورد بررسی قرار گرفت. اسکارمان گویش راجی و نیز گویشهای مرکزی ایران را دنباله زبان مادی دانسته و واژه راجی را برگرفته از نام پایتخت ماد باستان تصور کردهاست. آرتور کریستسن سن نیز به برابری سرزمینهای گویشهای مرکزی با کشور ماد باستان اشاره کردهاست. گویش راجی دارای گونههای مختلف است.[4] یارشاطر نیز گویشهای مرکزی ایران از جمله ابوزیدآبادی را به گروه گویشهای مرکزی یا مادی مربوط میداند.[5]
یکی از ویژگیهای برجسته در گویش راژی اهالی بخش کویرات شهرستان آران و بیدگل به مرکزیت ابوزیدآباد فراوانی واکهها است. در تحقیق براتی،[6] شمار این واکهها، ۱۹ مورد یاد شدهاست. امروز در فارسی دری ۶ واکه شامل سه واکه بلند و سه واکه کوتاه وجود دارد. اشتراک واکهها میان راژی و گویشهای دیگر ایران مانند کردی و زبانهای زنده دنیا مانند انگلیسی و آلمانی با استفاده از الفبای استاندارد جهانی به نام آیپیاِی قابل نمایش است. تنوع واکهها در گویش راژی از جمله به لحاظ میزان انسداد چاکنای گویشور است.