سد دوکان

سد دوکان (به زبان کردی سورانی: به‌نداوی دووکان فارسی: سد دوکان) یک سد قوس بتنی چند منظوره در استان سلیمانیه، اقلیم کردستان عراق است. این سد بر روی رودخانه زاب کوچک ایجاد شده‌است، که در نتیجه ان دریاچه دوکان ایجاد شده‌است. سد دوکان بین سالهای ۱۹۵۴ تا ۱۹۵۹ ساخته شده‌است و نیروگاه آن در سال ۱۹۷۹ کاملاً به بهره‌برداری رسیده‌است. این سد ۳۶۰ متر (۱۱۸۰ فوت) طول و ۱۱۶٫۵ متر (۳۸۲ فوت) بلند و نیروگاه برق آبی آن دارای حداکثر گنجایش ۴۰۰ مگاوات است.^[3][4]

سد دوکان
موقعیت سد دوکان در عراق
محل	استان سلیمانیه، عراق
مختصات	۳۵°۵۷′۱۵″ شمالی ۴۴°۵۷′۱۰″ شرقی
وضعیت	عملیاتی
آغاز ساخت	۱۹۵۴
گشایش	۱۹۵۹
گرداننده(گان)	همکاری مهندسان کشورهای آلمان ،فرانسه ،امریکا و مهندسان کرد عراقی
سد و سرریزها
گونه سد	Cylindrical arch
بر روی رود	زاب کوچک
بلندی	۱۱۶٫۵ متر (۳۸۲ فوت)
طول تاج	۳۶۰ متر (۱٬۱۸۰ فوت)
اارتفاع در تاج	۵۱۶ متر (۱٬۶۹۳ فوت)
عرض تاج	۶٫۲ متر (۲۰ فوت)
عرض در پی	۳۴٫۳ متر (۱۱۳ فوت)
حجم سد	۳۷۰٬۰۰۰ متر مکعب (۴۸۰٬۰۰۰ یارد مکعب)
سرریز(ها)	۲
گونه سرریز	Service: Tunnel Emergency: Bell-mouth
گنجایش سرریز	Service: ۲٬۴۵۰ متر مکعب بر ثانیه (۸۶٬۵۲۱ فوت مکعب بر ثانیه) Emergency: ۱٬۸۶۰ متر مکعب بر ثانیه (۶۵٬۶۸۵ فوت مکعب بر ثانیه)
مخزن
نام مخزن	دریاچه دوکان
حجم کل مخزن	۶٬۹۷۰٬۰۰۰٬۰۰۰ متر مکعب (۵٬۶۵۰٬۶۷۱ جریب فوت)[1]
گنجایش فعال	۶٬۱۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ متر مکعب (۴٬۹۴۵٬۳۵۰ جریب فوت)
گنجایش غیرفعال	۷۹۰٬۰۰۰٬۰۰۰ متر مکعب (۶۴۰٬۴۶۳ جریب فوت)
حوضه آبریز	۱۱٬۶۹۰ کیلومتر مربع (۴٬۵۱۴ مایل مربع)
مساحت مخزن	۲۷۰ کیلومتر مربع (۱۰۴ مایل مربع)
فرازای مخزن	۵۱۱ متر (۱٬۶۷۷ فوت)
گونه سد	Cylindrical arch
نیروگاه
تاریخ راه‌اندازی	۱۹۷۹
هد هیدروالکتریک	۹۵ متر (۳۱۲ فوت) (rated)
توربین‌ها	5 x 80 MW توربین فرانسیس[2]
گنجایش اسمی	۴۰۰ وات

پیشینه

سرریز اضطراری سد دوکان

سد دوکان بین سالهای ۱۹۵۴ و ۱۹۵۹ به عنوان یک سد چند منظوره برای تأمین آب، آبیاری و برق آبی ساخته شد. طراحی سد توسط شرکت مهندسی بریتانیا Binnie & Partners (با مشارکت شرکت Geoffrey Binnie انجام شد.^[5]

مشخصات سد

سد دوکان سد بتنی چند منظوره است که به صورت مولتی گرانشی است. طول آن ۳۶۰ متر (۱۱۸۰ فوت) و ۱۱۶٫۵ متر (۳۸۲ فوت) ارتفاع دارد. در پایه آن ۳۲٫۵ متر (۱۰۷ فوت) پهنا دارد و در بالای آن تا ۶٫۲ متر (۲۰ فوت) کاهش می‌یابد. حداکثر دبی ترکیبی سد ۴٬۳۰۰ مترمکعب در ثانیه است. این تقسیم بر روی یک تونل سرریز با سه دروازه شعاعی با حداکثر تخلیه ترکیبی ۲۴۴۰ متر مکعب در ثانیه و یک سرریز راه اضطراری با گنجایش ۱۸۶۰ متر مکعب در ثانیه است. دو دهانه آبیاری با تخلیه ترکیبی ۲۲۰ متر مکعب (۷ هزار و ۸۰۰ متر مکعب در ثانیه) در ده سال گذشته عملیاتی نشده‌است. نیروگاه پنج واحد با گنجایش ۸۰ مگاوات ساعت در هر ۱۱۰ بین ۱۱۰ تا ۵۵۰ متر مکعب در هر ثانیه ایجاد می‌کند. دریاچه دوکان، مخزنی که توسط سد دوکان ایجاد شده‌است، مساحت ۲۷۰ کیلومتر مربع (۱۰۰ مایل مربع) دارد. گنجایش پیش‌بینی شده آن ۶٫۸ کیلومتر مکعب با حداکثر ۸٫۳ کیلومتر مکعب است^[6][6][7][7]

منابع

1. "Dokan and Derbendikhan Dam Inspections". World Bank. 31 July 2006. Retrieved 27 February 2012.
2. "Iraqi Dam Assessments" (PDF). Iraq: United States Army, Corps of Engineers. 6 June 2003. Archived from the original (PDF) on 24 September 2015. Retrieved 27 February 2012.
3. Carlyle, Bill (2008). "The Binnie heritage in dam engineering". Dams and Reservoirs. 18: 121–134.
4. Al-Soof, Behnam Abu (1970). "Mounds in the Rania Plain and excavations at Tell Bazmusian (1956)". Sumer. 26: 65–104. ISSN 0081-9271.
5. "Dokan and Derbandikhan Emergency Hydro Power Project" (PDF). Implementation Status & Result. World Bank. Retrieved 27 February 2012.
7. Iraqi Ministries of Environment, Water Resources and Municipalities and Public Works (2006). "Annex III: Main water control structures (dams and water diversions) and reservoirs". New Eden Master Plan for integrated water resources management in the marshlands areas. New Eden Group.