سفر پیدایش
کتاب / From Wikipedia, the free encyclopedia
سِفر پیدایش (سِفر در عبری بهمعنی کتاب بزرگ) یا برشیت (به عبری: בראשית)، نخستین بخش از کتاب مقدس عبری مشتمل بر پنجاه فصل و نخستین کتاب از «اسفار پنجگانه» یا تورات است. در این کتاب روایت آفرینش عالم هستی توسط خداوند و برخی از معروفترین داستانهای عهد عتیق، همچون آدم و حوا، هابیل و قابیل، کشتی نوح، برج بابل، یوسف, شهپدران و چهار مادران گفته شدهاست.
هر چند دیدگاهی که خدا گیتی را از هیچ آفرید، امروزه از اصول مرکزی در هر سه دینِ یهودیت، مسیحیت و اسلام است اما در کتاب پیدایش، و نه در تمام کتاب مقدس عبری، بهطور مستقیم به موضوعِ آفرینش از هیچ اشارهای نشدهاست.
در این کتاب همچنین روایت میشود که خدا چگونه انسان را میآفریند و او را در محیطی کامل و زیبا قرار میدهد. چگونه «گناه» وارد جهان میشود و سرانجام چگونه خدا برای نجات انسانی که از نظر خدا گناهکار است چارهای میاندیشد. مطالبی که در این کتاب آمده عبارتند از: آغاز تاریخ بشر، آغاز هنر و صنایع دستی، چگونگی پیدایش زبانها و قومهای گوناگون. از فصل دوازده به بعد، مسیر کتاب متوجه قوم اسرائیل، رابطهٔ این قوم و خداوند، مفهوم قومِ برگزیده و همچنین سرزمین موعود میشود. از اینجا به بعد داستان زندگی ابراهیم، اسحاق، یعقوب و پسرانش در کتاب ثبت شده که در پایان با شرح زندگی یوسف در مصر پایان میپذیرد.
هرچند نویسندهٔ سفر پیدایش (همچون سفر خروج، سفر لاویان، سفر اعداد و بخش بزرگی از سفر تثنیه) را موسی دانستهاند، اما در نوشتارهای دانشگاهی نوین این کتاب را به سده ششم پیشا دوران مشترک نسبت میدهند.
نویسندگان کتاب مقدس به شیوههای گوناگون، سنتهای ادبی خاور نزدیک، بینالنهرینی، مصری، هیتی و کنعانی را به کار بردهاند. درباره فرهنگ کنعانی که نزدیکترین ارتباط را با نویسندگان کتاب مقدس داشت، تا پیش از کشف متنهای اوگاریتی اطلاعات کمی در اختیار بود. اشارههای کتاب مقدس به آنها از دیدگاهی منفی بیان میشد. تشخیص حضور پارادایم آفرینش-طوفان در سفر پیدایش ۱ تا ۱۱ منجر به درک بهتر صورتِ درونمایهای آن میشود. این حضور، با توجه به تمرکز سنت مسیحی بر باغ عدن کمشناخته باقی ماند. مرکزیت داستان طوفان، نتیجهٔ مهمی در درک کلیت پیدایش ۲ تا ۱۱ در بر دارد. تفاوتهای سبکی، ساختاری و درونمایهای پیدایش ۱ تا ۱۱ با آترا-هاسیس نتیجهٔ تغییر در روایتِ برخواسته از یکتاپرستی است.
از دیدگاه آلتر، روایت استاندارد محققان امروزی در تورات، چهار رشته اثر ادبی عمده را تشخیص میدهد: منبع جی، منبع ای، منبع پی و منبع دی. محصول نهاییِ ترکیب آثار ادبی جی، ای، پی و دی، طبیعتا در خود، تکرار، تناقض و ناسازگاری دارد. اما در همان حال، در مقام یک کتاب، منسجم است و نقد تاریخی یا متنی آن به خوانش ادبی آن آسیب چندانی وارد نمیکند. شواهد بسیاری در کتاب مقدس عبری وجود دارد که آن را همانند کلاژی ادبی میکند. در این پنج کتاب، دستهای بسیاری دیده میشوند که نماینده دیدگاههای گوناگون هستند، اما ویراست نهایی گونهای از حس تداوم و پیشرفت را با خود به همراه دارد.
در آغاز سفر پیدایش، دو داستان آفرینش قرار گرفته است. بسیاری از محققان جدید، پایان روایت اول را در نیمه ابتدایی آیه ۴ باب ۲ در نظر میگیرند. از اینجا به بعد، سبک به شدت تغییر میکند. تمرکز بر انسان قرار میگیرد و نام خداوند تبدیل به یهوه-الوهیم میشود. منشا تاریخی متفاوت هر دو متن هر چه باشد، ویرایشگر نهایی متن در روایت اول از دیدگاهی کیهانی به موضوع میپردازد و در روایت دوم وارد جزئیات تکنیکی میشود. به عقیده گری آ. رندزبورگ، اگر داستان آفرینش در سفر پیدایش به طور عینی بررسی شود، روایت «سقوط انسان» نیست بلکه بیشتر روایت صعود ناتمام انسان به خدایی است.