میراث فرهنگی ناملموس در ایران
فهرست / From Wikipedia, the free encyclopedia
میراث فرهنگی ناملموس در ایران شامل ۲۴ اثر از آداب و آئین، هنرهای نمایشی، مهارتها، دانش و فرهنگ ایران است. ایران در سال ۲۰۰۶، به عنوان چهلمین عضو، به کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس پیوست. در ۲۸ آوریل ۲۰۱۰، توافقنامهای برای تأسیس مرکز مطالعات منطقهای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس در آسیای غربی و مرکزی تحت نظارت یونسکو، میان دولت ایران و یونسکو امضا شد.[1]
آیین باستانی نوروز هشتم مهرماه ۱۳۸۸ به عنوان نخستین اثر ناملموس فرهنگ ایرانی با عضویت هفت کشور و با عنوان یک پروندهٔ مشترک در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو به ثبت رسید. پروندهای مشترک با درخواست و مدیریت ایران و همکاری کشورهای جمهوری آذربایجان، هند، قرقیزستان، پاکستان، ترکیه و ازبکستان بهعنوان میراث فرهنگی ناملموس جهانی ثبت شد. سال ۲۰۱۶ در یازدهمین اجلاس کمیته جهانی میراث فرهنگی ناملموس به میزبانی اتیوپی، نوروز برای بار دوم ثبت گردید، چون پنج کشور افغانستان، عراق، قزاقستان، تاجیکستان و ترکمنستان تمایل داشتند تا این آیین را مشترک با کشورهای همسایه خود در سطحی گستردهتر بهعنوان یک آیین باستانی به ثبت جهانی برسانند. پرونده ثبت نوروز بزرگترین پرونده میراث ناملموس از نظر تعداد کشورهای عضو است.[2]
افزون بر نوروز، فرهنگ پخت نان لواش، هنر ساختن و نواختن کمانچه و هنر مینیاتور بهطور مشترک با دیگر کشورها به ثبت رسیدهاست و ۴ اثر نیز مرتبط با موسیقی ایرانی است. در پانزدهمین اجلاس مجازی کمیته جهانی میراث فرهنگی ناملموس به میزبانی جامائیکا ایران چهار پرونده مراسم زیارت کلیسای تادئوس به صورت مشترک با ارمنستان، جشن مهرگان به صورت مشترک با تاجیکستان، هنر مینیاتور به صورت مشترک با کشورهای ترکیه، جمهوری آذربایجان و ازبکستان و هنر ساختن و نواختن عود به صورت مشترک با سوریه را ارائه کرد. دو پرونده جشن مهرگان و عود نتوانست اعضای کمیته یونسکو را قانع کند و پیشنهاد این دو پرونده پس از تکمیل، برای بررسی بیشتر به سالهای بعد موکول شد. در نوروز ۹۹ نیز دو پرونده مهارت سنتی ساختن و نواختن رباب مشترک با تاجیکستان و ازبکستان و جشن سده با همکاری تاجیکستان به یونسکو ارسال شد.[3]
در هشتمین نشست کمیته میراث ناملموس یونسکو که در باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان برگزار شد، این کشور پرونده بازی چوگان را با نام چوگان بازی سنتی با اسب در قرهباغ ثبت کرد. این موضوع انتقاد ایران را برانگیخت و پس از مدتی یونسکو پذیرفت بدون حذف پرونده آذربایجان، بازی چوگان در ایران را با نام دیگری ثبت کند.[4] در سال ۲۰۱۴ کشور ارمنستان اقدام به ثبت نقش فرهنگی نان لواش شده بود. به جهت تقاضای سایر کشورهای منطقه که فرهنگ پخت نان لواش را به عنوان بخشی از هویت ناملموس خویش تلقی میکنند؛ و به پیشنهاد دبیرخانه یونسکو، ایران به عنوان کشور مورد وثوق و هماهنگکننده این پرونده چندملیتی همانند نوروز انتخاب شد و درنهایت پرونده فرهنگ پخت نان لواش با مشارکت سایر کشورهای مرتبط به ثبت رسید.[5]
پرونده هنر خوشنویسی و آیین شب یلدا به صورت مستقل و ملی برای ثبت جهانی تدوین و برای کمیته جهانی میراث ناملموس یونسکو به ترتیب در سالهای ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ یا ۲۰۲۳ ارسال شد که اواخر سال ۲۰۲۱ هنر خوشنویسی ثبت جهانی شد.[6] در هفدهمین نشست کمیته میراث ناملموس یونسکو در در شهر رباط مراکش برگزار شد «مهارت ساختن و نواختن ساز عود»، «شب چله»، «سوزندوزی ترکمن» و «نوغانداری و ابریشمبافی» به میراث فرهنگی ناملموس در ایران افزوده شد. در هجدهمین نشست (آذر ۱۴۰۲) که در کاسان، بوتسوانا برگزار شد، افطار، تذهیب و جشن سده هم مشترک با چند کشور دیگر ثبت جهانی شدند.[7]