ورود ذرات، زیستمولکولها و یا سایر مواد مضر به جو زمین از ویکیپدیا، دانشنامه آزاد
آلودگی هوا زمانی اتفاق میافتد که حجم زیادی از ذرات یا مواد زیانآور از قبیل گازها، ذرات و زیستمولکولها وارد اتمسفر کرهٔ زمین شود. آلودگی هوا مخلوطی از ذرات معلق و گازهایی است که غلظت آن به محدوده مضر برای انسان رسیدهاست که میتواند هم در داخل ساختمان و هم در خارج ساختمان باشد.[۱] آلودگی هوای درون ساختمان به دلیل سوزاندن منابع سوخت جامد - مانند هیزم، ضایعات محصولات کشاورزی و سرگین - برای پختوپز و گرمایش ایجاد میشود. سوزاندن چنین سوختهایی، به ویژه در خانوارهای فقیر، میتواند سبب آلودگی هوا و در نتیجه بیماریهای تنفسی گردد که میتواند باعث مرگ زودرس افراد شود. سازمان جهانی بهداشت آلودگی هوای داخل ساختمان را «بزرگترین خطر بهداشت محیطی در جهان» نامیدهاست.[۲] آلودگی هوای بیرون ساختمان عامل افزایش چندین علت اصلی مرگومیر در جهان، از جمله سکته مغزی، بیماریهای قلبی، سرطان ریه و بیماریهای تنفسی، مانند آسم است.[۳]
آلودگی هوا میتواند باعث افزایش بیماریها در انسان یا گرمایش کرهٔ زمین گردد.[۱] بر اساس گزارشی از سازمان جهانی بهداشت، آلودگی هوا در سال ۲۰۱۲ باعث مرگ هفت میلیون انسان در سراسر جهان شدهاست.[۴] مقداری از آلودگی هوا از منابع طبیعی مانند فعالیت آتشفشانها، و بیشتر آن ناشی از فعالیتهای انسانی مانند سوزاندن سوختهای فسیلی یا فعالیتهای کشاورزی میباشد.[۱]
برآورد میشود که کاهش بهرهوری و کاهش کیفیت زندگی ناشی از آلودگی هوا سالانه ۵ تریلیون دلار برای اقتصاد جهان هزینه دربردارد،[۵][۶][۷] و در کنار تأثیرات منفی بر روی سلامتی و افزایش مرگ و میر، یکی از عوارض جانبی نظام اقتصادی معاصر و بیشتر فعالیتهای انسانی محسوب میشود، اگرچه گاهی بهطور نسبی کنترل و نظارت میشود.[۸][۹] فناوریها و استراتژیهای مختلفی برای کاهش آلودگی هوا وجود دارد.[۱۰][۱۱] برای کاهش اثرات آلودگی هوا، قوانین و مقررات بینالمللی و ملی اجرا میشود. قوانین محلی، در مواردی که به خوبی اجرا میشوند، سبب بهبود سلامت عمومی شدهاند. در سطح بینالمللی، برخی از این تلاشها موفقیتآمیز بودهاند - برای مثال پیمان مونترال در کاهش انتشار مواد شیمیایی مخرب لایه اوزون یا پیمان ۱۹۸۵ هلسینکی در کاهش انتشار گوگرد موفقیتآمیز بودهاند، در حالی که تلاشهای دیگری مانند اقدام بینالمللی در مورد تغییرات آب و هوا تاکنون موفقیت کمی کسب کردهاند.
آلاینده مادهای در هوا است که میتواند بر روی انسان و اکوسیستم اثرات منفی بگذارد. این ماده میتواند ذرات جامد، قطرههای مایع، یا گاز باشد. آلاینده میتواند منبع طبیعی داشته یا ساخته دست انسان باشد. آلایندهها به دستههای اولیه و ثانویه تقسیم میشوند. آلایندههای اولیه معمولاً توسط فرایندها ساخته میشوند، مانند خاکستر تولید شده توسط آتشفشان. گاز کربن مونواکسید (CO) خارج شده از اگزوز موتورهای وسایل نقلیه یا گوگرد دیاکسید (SO2) خارج شده از دودکش کارخانهها، مثالهایی دیگر از آلایندههای اولیه هستند.
آلایندههای ثانویه مستقیماً منتشر نمیشوند، بلکه این آلایندهها زمانی شکل میگیرند که آلایندههای اولیه در هوا با دیگر ترکیبها واکنش نشان دهند. اُزُن سطح زمین نمونهٔ مهمی از آلایندههای ثانویه است.
برخی آلایندهها هم آلاینده اولیه و هم آلاینده ثانویه محسوب میشوند. این آلایندهها علاوه بر اینکه مستقیماً منتشر میشوند، بعدها با دیگر ترکیبها نیز واکنش میدهند و باعث نوعی آلودگی دیگر میشوند.
مهمترین آلایندههایی که از طریق فعالیتهای انسانی تولید میشوند، شامل این موارد میشود:
در جهان سالیانه ۷ میلیون نفر در اثر آلودگی هوا جان خود را از دست میدهند[۴] که ۹۰ درصد آنها در کشورهای درحال توسعه هستند. در برخی کشورها تعداد افرادی که در اثر همین عامل جان خود را از دست میدهند بیشتر از قربانیان سوانح رانندگی است. این مرگ و میر بهطور خاص مربوط به آسم، برونشیت، تنگی نفس، سکته قلبی، و آلرژیهای مختلف تنفسی است.[۱۹]
آلودگی هوا به روشهای گوناگونی میتواند آثار زیانبار درازمدت و کوتاه مدتی بر سلامت انسانها بگذارد. تأثیر آلودگی هوا بر افراد مختلف متفاوت است. آسیبپذیری برخی افراد در برابر آلودگی هوا بسیار بیشتر از دیگران است. کودکان کم سن و سال و سالمندان بیشتر از دیگران از آلودگی هوا آسیب میبینند.
معمولاً میزان آسیب بستگی به میزان قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی زیانبار مانند تماس با آلایندهها و غلظت مواد شیمیایی دارد. صدمات ریوی ناشی از هوای آلوده به اوزون، خطری است که هر ۳ نفر از ۵ نفر با آن روبرو هستند.
متخصصان معتقدند که موادی که از طریق هوای آلوده وارد محیط میشوند دارای ترکیباتی هستند که باعث نابودی بافتهای مختلف بدن خواهد شد. این مواد از طریق ریه، پوست، مخاط بدن، مخاط چشم، گوش، بینی و دستگاه گوارش، وارد بدن شده و باعث تخریب سلولهای بدن میشود. در واقع تجمع این مواد در بدن هنگام آلوده بودن هوا به دلیل داشتن اکسیژن ناپایدار و واکنش با یک سلول، آن را اکسید میکند.[۲۱]
ویتامین ای از ویتامینهای محلول در چربی است که همچون ویتامین ث خاصیت آنتیاکسیدان دارد و اثر شیمیایی مخربی را که آلودگی هوا بر بافتهای بدن وارد میکند را از بین میبرد.[۲۲]
آلودگی هوا یکی از مهمترین عوامل مرگومیر در جهان است که سالانه ۵ میلیون مرگ به آن ارتباط داده میشود. آلودگی هوا به ۹٪ مرگ و میر در سراسر جهان نسبت داده میشود. همچنین یکی از عوامل خطرزا برای افزایش بیماری است. بیشترین میزان مرگومیر ناشی از آلودگی هوا در کشورهای کم درآمد-تا-متوسط اتفاق میافتد و تا بیش از ۱۰۰ برابر اختلاف در سراسر جهان متغیر است. در سطح جهانی، میزان مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در حال کاهش است. این امر عمدتاً نتیجه پیشرفت در زمینه مقابله با آلودگی محیط داخل ساختمان بودهاست. ۶٪ از مرگ و میرها در کشورهای کم درآمد به آلودگی هوای داخل خانه نسبت داده میشود.[۲۳]
در سال ۲۰۱۵، ۹ میلیون نفر در جهان به دلیل بیماریهای غیرعفونی ناشی از آلودگی هوا مثل بیماریهای قلبی، سکته مغزی و سرطان ریه جان خود را از دست دادهاند که تقریباً تمام (۹۲ درصد) این مرگها در کشورهای کم درآمد یا با درآمد متوسط و کشورهایی که دارای جهش اقتصادی بودهاند (مانند هند) رخ دادهاست.[۲۴]
در میان کشورهای جهان، برونئی، سوئد و فنلاند کمترین میزان مرگ ناشی از آلودگی و بنگلادش، سومالی و چاد بالاترین میزان را آلودگی دارند. در آمریکا ۱۵۵ هزار مورد (۵٫۸ درصد)، در بریتانیا پنجاه هزار مورد (هشت درصد) و در ایران ۴۸ هزار مورد مرگ (۱۲٫۵ درصد) ناشی از آلودگی است.[۲۴]
در سال ۹۵ بیش از ۴۸۰۰ نفر در تهران بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست دادهاند.[۲۵]
۱۰ شهر آلوده جهان در سال ۲۰۱۸:[۲۶]
یکی از آثار و نتایج آلودگی هوا باران اسیدی است. باران اسیدی به پدیدههایی مانند مه اسیدی و برف اسیدی که با مقادیر قابل توجهی اسید از آسمان همراه هستند، گفته میشود. باران هنگامی اسیدی میشود که میزان پیاچ آب آن کمتر از ۵٫۶ باشد. این مقدار پیاچ بیانگر تعادل شیمیایی به وجود آمده میان کربن دیاکسید و حالت محلول آن یعنی بیکربنات (HCO3) در آب خالص است. باران اسیدی دارای نتایج زیانبار اکولوژیکی بر سلامتی انسان، حیوانات و پوشش گیاهی دارد.
بارانهای اسیدی از گازهای گوگرد دیاکسید و از خانواده اکسید نیتروژن خروجی از دود اگزوز اتومبیلها و کارخانهها ایجاد میشود. این گازها در اتمسفر زمین با بخار آب واکنش داده و اسیدهایی مانند سولفوریک اسید و نیتریک اسید را تشکیل میدهند.
در مهدود بزرگ سال ۱۹۵۲ میلادی شهر لندن، تعداد ۴۰۰۰ نفر در مدت چند روز در اثر غلظت بالای آلایندههای هوا جان باختند.
در سال ۱۹۴۸ میلادی در اثر وارونگی هوا در شهر دونورا در ایالت پنسیلوانیا مه دود غلیظی باعث مرگ ۲۰ نفر شد. تا ۱۰ سال بعد از این حادثه آمار مرگ و میر در این شهر بسیار بالاتر از شهرهای اطراف بودهاست.[۲۷]
براساس گزارش سال ۲۰۱۴ سازمان جهانی بهداشت حدود ۷ میلیون نفر به علت آلودگی هوا در سال ۲۰۱۴ جان خود را از دست دادهاند[۴] که این رقم دو برابر پیشبینیها است. از این هفت میلیون نفر، ۴٫۳ میلیون نفر به علت آلودگی هوای خانهها در اثر دود و آلودگی ناشی از سوخت و اجاقهای خوراکپزی نامناسب جان باختهاند. این آمار همچنین نشان میدهد که بیش از سه میلیون و ۷۰۰ هزار نفر بر اثر آلودگی هوا در فضای بیرونی در شهرها و روستاها در سراسر جهان جان خود را از دست دادهاند.
استراتژیها و تکنولوژیهای مختلفی برای کاهش آلودگی هوا وجود دارد.[۲۹][۳۰] ابتداییترین مرحله، استفاده صحیح از زمین و برنامهریزی کاربری آن و تعیین و طراحی زیرساختهای حمل و نقل میباشد.[۳۱] در اکثر کشورهای توسعه یافته، برنامهریزی کاربری اراضی بخش مهمی از سیاستهای اجتماعی است که تضمین میکند از زمین با بهرهوری مناسب، به نفع اقتصاد و جمعیت گستردهتر استفاده میشود و همچنین حفاظت از محیط زیست در نظر گرفته شدهاست. یک مطالعه در منچستر انگلستان نشان داد که فرمهای مختلف شهری میزان تهویه در محیط خیابان را تغییر میدهند و این خود بر میزان آلودگی در ارتفاع انسانی و عابر پیاده تأثیر میگذارد.[۳۲]
از آنجا که بخش زیادی از آلودگی هوا در اثر احتراق سوختهای فسیلی مانند زغال سنگ و نفت ایجاد میشود، کاهش استفاده از این سوختها میتواند باعث کاهش شدید آلودگی هوا شود. مؤثرترین این روشها استفاده از منابع انرژی تمیز مانند نیروگاههای بادی، انرژی خورشیدی و نیروگاه آبی است که باعث آلودگی هوا نمیشوند.[۳۳] جایگزینی خودروهای بنزینی با خودروهایی با سوختهای با آلایندگی کمتر مانند خودروهای گازسوز[۳۴] یا استفاده از خودروهای تمام-برقی، میتواند به کاهش آلودگی هوا کمک کند.[۳۵]
طبق تحقیقی در سال ۲۰۱۵، استفاده ۱۰۰ درصدی از سوختهای تجدیدپذیر میتواند از مرگ زودرس ۶۲۰۰۰ نفر در سال، فقط در ایالت متحده آمریکا جلوگیری کند.[۳۳]
بسیاری از کشورها برای میزان انتشار آلایندههای خودروها و صنایع، محدودیتهایی را اعمال کردهاند.[نیازمند منبع] این کار از طریق سازمانهای هماهنگکننده که وظیفه نظارت بر محیط زیست و هوا را به عهده دارند انجام میشود. در سازمان ملل متحد برنامه مدیریت جو طرحهای زیستمحیطی را در سراسر جهان اجرا میکند.
به صورت خلاصه، می توان تجارب جهانی برای راه حل های آلودگی هوا برای محیط های شهری را در این موارد خلاصه نمود:
برای مقابله با آلودگی هوا، همکاری یکپارچه بین دستگاههای مختلف دولتی و خصوصی در سطوح مختلف منطقه ای، شهری و کشوری الزامی است.[۳۶] سیاست و سرمایهگذاری در زمینههای مختلفی از قبیل سیستمهای حمل و نقل و نیروگاههای تمیز، خانههای با مصرف انرژی بهینه و مدیریت پسماند شهری از اصلیترین عوامل کاهش آلودگی خارج از خانه هستند.[۳۶] برخی راهکارهای سازمان جهانی بهداشت یا WHO برای کاهش آلودگی هوا به شرح زیر میباشد:[۳۶]
اهمیت و عملیاتی کردن پشت بام سبز و دیوار سبز در ساختمانها که امروزه در دنیا مد نظر است میتواند درصد زیادی به کاهش آلودگی هوا کمک کند.[۳۷][۳۸] گیاهان سبز پشت بامها میتوانند به عنوان فیلتری برای ذرات معلق عمل کرده و برگهای چسبنده میتوانند ذرات معلق در هوا (PM) را کاهش دهند.[۳۹] همچنین درختان و مخصوصاً شمشادها میتوانند محدودهٔ پخش شدن آلودگی ناشی از اگزوز خودروها را محدود نمایند.[۴۰]
در روزهای بحرانی آلودگی هوا تا جای ممکن رفتوآمد در محدودههای مرکزی و پرترافیک شهر اجتناب کنید. استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی در سفرهای روزانه درونشهری خود را جایگزین خودروهای شخصی نمائید. فعالیت یا بازی کودکان در محیطهای باز را محدود نمائید؛ و افراد مسن یا افراد با بیماریهای قلبی، ریوی نظیر آسم، برونشیت مزمن و نارسائی قلبی از خروج از خانه اجتناب نمایند.
آلودگی هوا در بینی و سینوس رسوب میکند و با تأثیر بر مخاطهای بینی باعث ایجاد مشکلات زیادی برای افراد میشود. در این روزها که افراد در شهرها با آلودگی هوا سر و کار دارند بهتر است که بینی و سینوس خود را چندین بار در روز شستشو دهند. مخصوصاً کسانی که عمل جراحی بینی انجام دادهاند یا آلرژی دارند، این شستشو برای جلوگیری از تشدید مشکلات نقش کلیدی و اساسی دارد. سرمهای شستشو، بهترین شستشو دهنده میباشد که در تمام داروخانهها در دسترس است.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.