الحمد لله

ٱلْحَمْدُ لِلَّٰه عبارتی عربی به معنای «سپاس ویژهٔ خداست» می‌باشد.^[۱] این عبارت به تَحْمِید ' ستایش '^[۲] یا حَمْدَلَة نیز معروف است.^[۳] نوع طولانی‌تر این عبارت ٱلْحَمْدُ لله رَبِّ ٱلْعَالَمِینَ، به معنی «همهٔ ستایش‌ها از آنِ خدا، پروردگار جهان‌هاست» می‌باشد (برگرفته از آیهٔ دوم سورهٔ فاتحه).

الحمدلله

به‌کارگیری آن میان مسلمانان و همچنین عرب‌زبانان مسیحی و یهودی مرسوم است هرچند غالباً مسلمانان به دلیل مرکزیت این عبارت خاص درون متون قرآن و احادیث محمّد پیامبر اسلام معمول است. روایتی از پیامبر است با این مضمون که هر امر مهمی که با الحمدلله آغاز نشود، به سرانجام نمی‌رسد و نامبارک است.^[۴] از همین رو، کتاب‌ها و نامه‌ها و خطبه‌ها و خطابه‌ها را با الحمدلله آغاز می‌کرده‌اند.^[۵] این امر به حدّی رواج داشت که خطبه معروف ابن زیاد را در بصره به سبب نداشتن الحمدلله در آغاز، «خطبة بَتراء» (به معنای خطبه ناقص) خوانده‌اند.^[۶]

این عبارت سه بخش دارد:

• «الـ»: الف و لام جنس برای شناس‌سازی (معرفه کردن) آن دسته از اسم‌ها به کار می‌رود که بر افراد بی‌شماری دلالت می‌کنند.
• «حمدُ»: به معنای «احساس سپاسگزاری» در برابر شکر، «واژگان سپاسگزاری».
• «لـِلله»: حرف اضافه + اسم الله. لـِ حرف اضافه‌ای به معنای «برای» است.

یشتر نحویان و مفسران، کلمه «الحمد» را در جمله «الحمدللّه» مبتدا، و «ال» را در الحمد به (ال جنس) می‌دانند. بر این اساس، این عبارت اینگونه معنا می‌شود: هر ستایشی از آنِ خداست.^[۷]

کاربرد

اولین عبارت اولین سوره قرآن الحمد لله است که خدا در این سوره ادب عبودیت را می‌آموزد، و تعلیم می‌دهد که بنده او لایق آن نبود که او را حمد گوید، و فعلاً که می‌گوید، به تعلیم و اجازه خود او است، او دستور داده که بنده‌اش بگوید.^[۸]

این عبارت شبیه واژهٔ عبری هله‌لویا است. (سپاس خدا را) הַלְלוּיָהּ.

جستارهای وابسته

• درگاه اسلام

• ذکر
• صلوات
• سلام علیکم
• لعنت
• شهادتین
• اذان