بالاترین سوالات
زمانبندی
چت
دیدگاه
بیگلربیگی
از ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد
Remove ads
بیگلربیگی (ترکی عثمانی: بکلربکی، ترکی استانبولی: Beylerbeyi) عنوانی ترکی[۱] و به معنای امیرِ امیران،[۲] یکی از منصب‌های لشکری در ایران از قرن هفتم تا دوازدهم هجری، به‌معنی حاکم و فرمانده نظامی ایالات بزرگ و سرحدها و گاه فرمانده کل قوا بود. بیگلربیگی (= بیگِ بیگ‌ها) گاه با «امیرالامرا» (امیرِ امیران یا میرِ میران) و گاه با سردار، امیرِ اولوس (= قبیله) به گونه‌ای مترادف به کار رفته‌است. برخی یکی از معانیِ بیگ را امیر دانسته‌اند و برخی دیگر برآن‌اند که واژهٔ «بیگ» به کسی گفته می‌شد که قرار بوده در آینده امیر شود. بر پایهٔ شواهدِ موجود، سابقهٔ کاربرد این واژه به دورهٔ سلطنت علاءالدین کیقباد (۶۱۶–۶۳۴ ه.ق)، از سلجوقیان روم، بازمی‌گردد. این واژه در زمان عثمانیان و صفویان و ایلخانان هم به کار می‌رفت.
Remove ads
ریشه‌شناسی
دربارهٔ خاستگاه این واژه هنوز اختلاف نظر است و در این راستا دو نظر وجود دارند، یکی آنکه ریشه آن را از زبانهای ایرانی می‌دانند و برخی می‌گویند که ریشه در زبان چینی دارد.[۳] مطابق نظر نخست، واژه بیگ داری ریشه در زبانهای ایرانی (سغدی) است و همانند واژه بغ فارسی به جای مانده از واژه اوستایی baga/bağa می‌باشد.[۴] [۵] گرهارد دورفر، زبان‌شناس آلمانی نیز بر احتمال تُرکی بودن این واژه تأکید دارد.[۶]
تاریخچه
خلاصه
دیدگاه
این عنوان از امپراتوری سلجوقیان سرچشمه گرفته‌است، و در ابتدا در سلطنت سلجوقیان روم به عنوان گزینه ای برای عنوان عربی ملک الامرا (رئیس فرماندهان) و با عنوان فرمانده ارشد ارتش مورد استفاده قرار گرفت.[۷] در بین ایلخانان مغول، از این عنوان برای تعیین رئیس امیر اُلُوس (امیر دولت) استفاده شده‌است. همچنین با عنوان تُرکی اولوس بیگ و عربی امیرالامرا نیز در سلطنت اردوی زرین استفاده می‌شد. ممالیک مصر احتمالاً از آن به عنوان لقب جایگزین برای اتابک اکبر، فرمانده کل ارتش استفاده می‌کردند.[۸]
در امپراتوری عثمانی
در امپراتوری عثمانی از اواخر قرن چهاردهم تا اواسط قرن نوزدهم با معنی و مراتب مختلفی از عنوان «بیگلربیگی»(با خوانشِ «بِیلَربِیلێ»[پاورقی ۱]) استفاده می‌شده‌است. در اوایل حکومت عثمانی همچنان از این اصطلاح به معنای فرمانده کل، که توسط شاهزادگان سلسله عثمانی استفاده می‌شد، یاد شده‌است. بنیانگذار امپراتوری عثمانی، عثمان اول (حکومت ۱۲۹۹–۱۳۲۶)، پسرش اورخان(اورهان) در زمان سلطنت اورخان (۱۳۲۴–۱۳۳۶)، برادرش علاء الدین پاشا و فرزند اورخان یعنی سلیمان پاشا، این مقام را نگه داشتند.[۹][۱۰]
عثمانی‌ها شخصِ «فرمان‌دارِ» ایالت را بیگلربیگ(با خوانشِ بِیلَربِی) می‌نامیدند و «فرمان‌داری» و «ایالت‌داری» را بیگلربیلیک(با خوانشِ بِیلَربِیلیک) می‌خواندند.[۱۱]
از مهم‌ترین فرمان‌داری‌های امپراتوری عثمانی که با عنوان بیگلربیگی شناخته شده‌اند می‌توان به بیگربیگی‌های ایالت‌های آناطولی، روم‌ایلی و روم اشاره کرد.[۱۲]
از قرن هجدهم میلادی به بعد، عبارت‌های عربیِ «امیرالعماره» و «والی» و همچنین عبارت فارسی «میرمیران»، کاربرد فزون‌تری نسبت به بیگلربیگی یافتند و به جای بیگلربیگی به کار رفتند مگر درباره‌ی دو بیگلربیلیگِ دو ایالتِ آناطولی و روم‌ایلی.[۱۳]
در دوران صفویه
در دوره صفوی، از این عنوان برای والیان استان‌های مهم استفاده می‌شد. این عنوان به این ترتیب برای فرمانداران هرات، آذربایجان، گنجه، قره‌باغ، شیروان، فارس، عراق و استرآباد استفاده شده‌است. صفویان از عنوانِ والی برای مناطقِ مهم‌تر از بیگلرها استفاده می‌کردند.[۱۴]
بیگربیگ‌ها در زمانِ صفویان با لقب «خان» هم شناخته می‌شدند. ایشان قدرت اداری داشتند و می‌توانستند نیروهای محلی را کنترل کنند. در قرن هفدهم، قلمرو صفویان به ۱۳ بیگلربیگی تقسیم شده‌بود و شاهان صفوی می‌کوشیدند که قدرت بیگلربیگ‌ها را بکاهند اما نتوانستند.
Remove ads
منابع
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads