خواف (ولایت)

خواف؛ یکی از ولایت‌های دوازده‌گانه ربع نیشابور در خراسان بزرگ؛ چند تن از اهالی علم ادب از این ولایت برخاسته‌اند. سلومک، سیراوند، سنگان و خرگرد از آبادی‌های معروف این ولایتند که از آنها در منابع تاریخی و جغرافیایی قدیم، یاد شده است. این ولایت را در جغرافیای امروز، بر شهرستان خواف در استان خراسان رضوی ایران و حدی از مناطق پیرامونی آن، مطابقت داده‌اند.

ولایت خواف در میان ولایت‌های ربع نیشابور در صفحه‌ای از نسخه خطی کتاب تاریخ نیشابور الحاکم.

ولایت خواف

نام	ولایت خواف
کشور	ایران
استان	خراسان رضوی
شهرستان	شهرستان خواف

ولایت خواف

خواف، در کتاب تاریخ الحاکم و احسن‌التقاسیم مقدسی، در شمار ولایت‌های دوازده‌گانه نیشابور آمده است^[۱][۲] همچنین ابن‌رسته و احمد یعقوبی، خواف را از ولایت‌ها یا رستاق‌های نیشابور ضبط کرده‌اند.^[۳] ابوعبدالله الحاکم، دربارهٔ خواف نوشته است: متصل به زوزن است و سلومد یکی از روستاهای آن است و در شمار هفت روستایی است که با قهندز (کهندژ) بنا نهاده‌اند.^[۱] یاقوت حموی؛ خواف را قصبه بزرگی از توابع نیشابور در خراسان دانسته که از یک سوی به پوشنگ هرات پیوسته و از سوی دیگر به زوزن. شامل صد قریه، و در آن سه شهر است: سنجان، سیراوند و خرجرد.^[۴] حمدالله مستوفی؛ از محصولات خواف، علاوه بر انگور و انار، به خربزه، انجیر و معدن آهن و روناس و ابریشم اشاره کرده است.^[۵] از نوشته‌های حافظ ابرو چنین مشخص است که در این زمان (قرن نهم هجری)، مدت‌هاست که ولایت خواف، از اعمال نیشابور نبوده و در توابع دیوان هرات قرار گرفته است.^[۶]

شهر سلومد

ابوعبدالله حاکم، سلومد را از توابع ولایت خواف ذکر کرده و نوشته است: ابوقابوس، که مدت‌ها مَلِکِ شام بود، از سلومد خواف است.^[۱] دهخدا، به نقل از حدود العالم، دربارهٔ این شهر، نوشته است: شهرکی است به خراسان، در حدود نیشابور، با کشت و برز و و از وی کرباس خیزد.^[۷] امروزه سلامه و سلامی، خوانده می‌شود و از روستاهای آباد ناحیه خواف است. کوشکی قدیمی، حدود نیم قرن قبل از این، در آنجا از زیر خاک بیرون آموردند که به همت مالک آن، بازسازی و تکمیل شد.^[۸]

مشاهیر

در کتاب معجم البلدان، از دو تن از اهالی علم و ادب ولایت خواف، یاد شده است که از این جمله‌اند: ابومظفر احمد بن مظفر خوافی (فقیه شافعی؛ وفات به سال ۵۰۰ هجری در طوس) و ابوالحسن علی بن قاسم بن علی خوافی (ادیب و شاعر).^[۴] همچنین در کتاب تاریخ الحاکم از ابوالحسن خوافی (علی بن قاسم بن علی نیشابوری؛ ادیب و شاعر) از بزرگان و عالمان منسوب به ولایت خواف یاد شده و محمدرضا شفیعی کدکنی در یادداشت‌هایش بر تاریخ نیشابور الحاکم، به نقل از تذکره دولتشاه سمرقندی؛ محمد مظفر، حاکم مقتدر فارس را، از مردم سلومد معرفی نموده است.^[۹]