زبان‌های کچوا

کِچوآ (Qhichwa, Qiĉwa, Quechua) نام خانواده‌ای از زبان‌های بومی سرخ‌پوستان آمریکای جنوبی است که بیشتر در رشته‌کوه‌های آند رواج دارد. کچوآ، پرگویشورترین زبان سرخ‌پوستی در قاره آمریکا است و شمار گویشوران آن از ۶ تا ۱۳ میلیون نفر برآورد می‌شود.^[۲][۳]

کچوا
Kechua / Runa Simi
اقوام:	کچوا
پراکنش:	مرکز کوه‌های آند شامل آرژانتین، بولیوی، کلمبیا، اکوادور، پرو و شیلی.
تبار:	یکی از خانواده‌های زبانی جهان
زیرگروه‌ها:	کچوا ۱ کچوا ۲
ایزو ۱–۶۳۹	qu
ایزو ۵–۶۳۹	qwe
گلاتولوگ	quec1387[۱]
نقشه پراکندگی کنونی زبان‌های کچوا

برخی از کچوآ-زبانان به این گروه زبانی اصطلاحاً «رونا سمی» (زبان مردم) می‌گویند. زبان‌های کچوآ از جنوب کلمبیا تا آرژانتین رواج دارند اما بیشتر گویشوران آن در پرو (۷/۷ میلیون نفر)، بولیوی (۲٫۹ میلیون) و اکوادور (۱٫۵ میلیون) هستند و کچوا در این سه کشور از وضعیت رسمی برخوردار است. تقریباً ۲۵٪ پرویی‌ها به یک زبان کچوآ صحبت می‌کنند.^[۴][۵]

کچوآ در سده‌های ۱۵ و ۱۶ میلادی زبان اصلی امپراتوری اینکا بود و هم‌اینک نیز زبان میانجی آند مرکزی به‌شمار می‌آید. کچوآ با خط لاتین نوشته می‌شود. به خاطر نفوذ روزافزون زبان‌های اسپانیایی و پرتغالی، همواره از گستره و کاربرد کچوآ کاسته شده و می‌شود.

طبقه‌بندی

نیاکچوا

زبان کچوا Central Huaylay   Huaylas     Conchucos      Huánuco    Alto Pativilca     Alto Marañón     Alto Huallaga     Huancay   Yaru     Jauja–Huanca     Huangáscar–Topará         Pacaraos[نیازمند منبع]     زبان کچوا Yungay<br />(Quechua II‑A) Central   Laraos     Lincha     Apurí     Chocos     Madean      Northern Peruvian    Inkawasi–Kañaris     Cajamarca       Chinchay زبان کچوا<br />(Quechua II‑B)   Ecuador–Colombia     Chachapoyas (Amazonas)     Lamas (San Martín)     Classical[نیازمند منبع]   † quechua   Southern Quechua<br />(Quechua II-C)   Ayacucho   Cuzco–Collao   Cuzco     Northern Bolivia     Southern Bolivia       Santiago del Estero

نمونه زبان

فارسی	گویش آیاکوچو	گویش کوزکو	گویش جنوبی کجوآ
آشامیدن	upyay	uhyay	upyay
سریع	utqa	usqha	utqha
کار کردن	llamkay	llank'ay	llamk'ay
ما	ñuqanchik	nuqanchis	ñuqanchik
(پسوند افزاینده)	-chka-	-sha-	-chka-
روز	punchaw	p'unchay	p'unchaw