هاکین

هاکیِن (چینی ساده‌شده: 闽南语، چینی سنتی: 閩南語، پین‌یین: Fújiànhuà) گروهی از گوش‌های مین جنوبی است که در سراسر جنوب شرق چین، تایوان و جوامع دور از وطن چینی در مالزی، سنگاپور، اندونزی و فیلیپین در جنوب شرق آسیا و میان چینی‌های فرادریا در سرتاسر دنیا تکلم می‌شود. هاکین از جنوب فوجیان ریشه گرفته‌است.

هاکین
Quanzhang
福建话/閩南語(泉漳片) Hō-ló-oē/Hô-ló-uē
زبان بومی در	جمهوری خلق چین، تایوان، هنگ کنگ، کامبوج، تایلند، سنگاپور، برونئی، مالزی، اندونزی، فیلیپین، ایالات متحده آمریکا، ماداگاسکار، و دیگر مناطق هوکلو
منطقه	جنوب فوجیان، تایوان، آسیای جنوب شرقی
قومیت	هوکلو (زیرگروه قوم هان)
تبار	چینی تبتی چینی مین مین ساحلی مین جنوبی هاکین
گویش‌ها	Quanzhou (Chinchew) Xiamen (Amoy) Zhangzhou (Changchew) تایوانی Longyan Min Zhenan (مورد مناقشه) Singaporean Penang Medan Philippine
سامانه نوشتاری	خط چینی (هاکین نوشتاری) خط لاتین (Pe̍h-ōe-jī)
وضعیت رسمی
زبان رسمی در	تایوان[۱][۲][۳]
تنظیم‌شده توسط	وزارت آموزش جمهوری چین، برخی از سمن‌ها نیز در تایوان اثرگذارند
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	–
گلاتولوگ	hokk1242[۴] fuki1235[۵]
توزیع زبان‌های مین
توزیع گویش‌های هاکین
این نوشتار شامل نمادهای آوایی آی‌پی‌ای است. بدون پشتیبانی مناسب تفسیر، ممکن است علامت‌های سوال، جعبه یا دیگر نمادها را جای نویسه‌های یونی‌کد ببینید.

هاکین به‌طور تاریخی به عنوان زبان میانجی در بین جوامع چینی جنوب شرق آسیا خارج از هر گویش و زیرگروه عمل کرده و امروزه پرگویش‌ترین گونهٔ چینی در منطقه، از جمله در سنگاپور، مالزی، اندونزی، فیلیپین و بخش‌هایی از هندوچین (به‌ویژه تایلند، ویتنام، لائوس و کامبوج) است.

زبان مالایی بتاوی که توسط پنج میلیون نفر درون و پیرامون جاکارتا، پایتخت اندونزی سخن گفته می‌شود، دارای وام‌واژگان بسیاری از هاکین است که این وضعیت به دلیل تأثیر بسیار اندونزیایی‌های چینی در این منطقه، که عمدتاً از ریشه و تبار هاکین هستند، می‌باشد.

پراکندگی جغرافیایی

هاکین از مناطق جنوبی استان فوجیان ریشه گرفته‌است. این منطقه از ابتدا یک مرکز مهم برای تجارت و مهاجرت بود و از این رو هاکین به یکی از رایج‌ترین گونه‌های چینی در خارج از کشور تبدیل شده‌است. قطب عمده گونه‌های هاکین در خارج از فوجیان در تایوان است، جایی که مهاجرانی در دوره‌های مختلف از فوجیان به آنجا رفتند. گویش تایوانی بیشتر از گویش‌های کوانژویی و جانگجاوی ریشه گرفته‌است، اما از آن زمان به بعد، گویش آموی، که به گویش شیامن نیز معروف است، در حال تبدیل شدن به گویش معیار این زبان در سرزمین اصلی چین است.

هاکین‌زبان‌های بسیاری در میان چینی‌های فرادریا در جنوب شرق آسیا و ایالات متحده آمریکا وجود دارند. مردم هان بسیاری در طول تاریخ از مناطق هاکین‌زبان در جنوب فوجیان به برمه نو (میانمار امروزی)، ویتنام، اندونزی (هند شرقی هلند سابق) و مالزی و سنگاپور (مالایای بریتانیا و British Straits Settlements سابق) مهاجرت کردند و زبانشان را در این مناطق گستردند. این گویش‌ها به جز در وام‌واژه‌ها، بیشتر شبیه به گویش آموی و هاکین تایوانی هستند. طبق گزارش‌ها هاکین زبان ۸۰٪ مردم چینی در فیلیپین است.

واج‌شناسی

هاکین یکی از بیشترین تعدادهای واج‌های موجود را در بین گونه‌های چینی دارد و شمار همخوان‌های آن از ماندارین معیار، کانتونی و شانگهایی نیز بیشتر است. واکه‌ها کمابیش شبیه ماندارین معیار هستند. گونه‌های هاکین تلفظ‌های بسیاری را حفظ کرده‌اند که دیگر در سایر گونه‌های چینی یافت نمی‌شوند.

آغاز واژگان

مین جنوبی دارای واک‌های آغازین حلقی، غیرحلقی و صدادار است. برای مثال، واژه خوی (開؛ «باز») و کوی (關؛ «بسته») دارای واکه یکسان است و تفاوت در نحوه ادای آغازین و خیشومی‌شدگی واکه است. مین جنوبیهمچنین دارای همخوان‌های آغازین لبی همچون م در م-سی (毋是؛ «نیست») است.

مثال دیگری دائو-پو-کیا (查埔囝؛ «پسر») و چائو-بو-کیا (查某囝؛ «دختر») است که در هجای دوم در صداهای همخوان و در نواخت متفاوت هستند.

		لبی	لثوی	کامی	نرم‌کامی	چاکنایی
بی‌صدای انسدادی	کام	p	t		k	ʔ
	حلقی	pʰ	tʰ		kʰ
صدادار انسدادی	دهانی یا کناری	b (m)	d~l (n)		ɡ (ŋ)
	(خیشومی)
انسایشی	کام		ts
	حلقی		tsʰ
	صدادار		dz~l~ɡl
سایشی			s			h
نیمه-وکه‌ها		w		j

پایان واژگان

برخلاف ماندارین، هاکین تمام همخوان‌های پایانی متناظر با چینی میانه را حفظ کرده‌است. در حالی که ماندارین فقط n و ŋ را حفظ کرده‌است، مین جنوبی m , p، t و k را نیز حفظ کرده و توسعه داده‌است.

واکه‌های هاکین در زیر فهرست شده‌اند:

واکه‌ها/ترکیب‌های هاکین

			دهانی					بینی						انسدادی
میانی			∅	e	i	o	u	∅	m	n	ŋ	i	u	p	t	k	ʔ
هسته‌ای	واکه	a	a		ai		au	ã	ãm	ãn	ãŋ	ãĩ	ãũ	ap	at	ak	aʔ
		i	i			io	iu	ĩ	ĩm	ĩn	ĩŋ		ĩũ	ip	it	ik	iʔ
		e	e					ẽ			eŋ*					ek*	eʔ
		ə	ə						əm*	ən*	ə̃ŋ*			əp*	ət*	ək*	əʔ*
		o	o								oŋ*				ot*	ok*	oʔ
		ɔ	ɔ					ɔ̃	ɔm*	ɔn*	ɔ̃ŋ			ɔp*	ɔt*	ɔk	ɔʔ
		u	u	ue	ui					ũn		ũĩ			ut		uʔ
		ɯ	ɯ*								ɯŋ
واکه‌های مرکب		ia	ia				iau	ĩã	ĩãm	ĩãn	ĩãŋ		ĩãũ	iap	iat	iak	iaʔ
		iɔ						ĩɔ̃*			ĩɔ̃ŋ					iɔk
		iə	iə						iəm*	iən*	iəŋ*			iəp*	iət*
		ua	ua		uai			ũã		ũãn	ũãŋ*	ũãĩ			uat		uaʔ
سایر		∅							m̩		ŋ̍

در جدول زیر برخی از تغییرهای واکه معمولی دیده می‌شود. نویسه‌هایی با همان واکه در پرانتز نشان داده می‌شوند.

فارسی	نویسه‌های چینی	لهجه	آوانگاری هاکین	IPA	آوانگاری تئوچیو
دو	二	کوانژو، تایپه	lī	li˧	jĭ (zi˧˥)[۶]
		شیامن، جانگجاو، تاینان	jī	dʑi˧
بیمار	病 (生)	کوانژو، شیامن، تایپه	pīⁿ	pĩ˧	pēⁿ (pẽ˩)
		جانگجاو، تاینان	pēⁿ	pẽ˧
تخم مرغ	卵 (遠)	کوانژو، شیامن، تایوان	nn̄g	nŋ˧	nn̆g (nŋ˧˥)
		جانگجاو	nūi	nui˧
چوب غذاخوری	箸 (豬)	کوانژو	tīr	tɯ˧	tēu (tɤ˩)
		شیامن، تایپه	tū	tu˧
		جانگجاو، تاینان	tī	ti˧
کفش	鞋 (街)
		کوانژو، شیامن، تایپه	oê	ue˧˥	ôi
جانگجاو، تاینان	ê	e˧˥
چرم	皮 (未)	کوانژو	phêr	pʰə˨˩	phuê (pʰue˩)
		شیامن، تایپه	phê	pʰe˨˩
		جانگجاو، تاینان	phôe	pʰue˧
مرغ	雞 (細)	کوانژو، شیامن، تایپه	koe	kue˥	koi
		جانگجاو، تاینان	ke	ke˥
مو	毛 (兩)	کوانژو، تایوان، شیامن	mn̂g	mŋ	mo
		جانگجاو، تایوان	mo͘	mɔ̃
بازگشت	還	کوانژو	hoan	huaⁿ	huêng
		شیامن	hâiⁿ	hãɪ˨˦
		جانگجاو، تایوان	hêng	hîŋ
سخن	話 (花)	کوانژو، تایوان	oe	ue
		جانگجاو	oa	ua

نواخت‌ها

عموماً هاکین ۵ تا ۸ نواخت واجی دارد. چهار نواخت می‌توانند به صورت /v́ v̀ v̂ v̄/ معرفی شوند. با توجه به سیستم سنتی چینی، اگر دو نواخت ورودی اضافی نیز به‌شمار رود، ۷ تا ۹ نواخت در این زبان وجود دارد. تفاوت‌های کمی بین سامانه‌های نواختی کوانژو و جانگجاو وجود دارد. نواخت‌های تایوانی بسته به منطقه از الگوهای آموی یا کوانژو پیروی می‌کنند. بسیاری از گویش‌ها دارای صدای واجی اضافی هستند («نواخت ۹» مطابق با حساب سنتی) که فقط در وام‌واژه‌ها یا خارجی استفاده می‌شود.

نواخت‌ها		平		上		去		入
		陰平	陽平	陰上	陽上	陰去	陽去	陰入	陽入
شماره نواخت		۱	۵	۲	۶	۳	۷	۴	۸
調值	شیامن، فوجیان	۴۴	۲۴	۵۳	-	۲۱	۲۲	۳۲	۴
		東 taŋ1	銅 taŋ5	董 taŋ2	-	凍 taŋ3	動 taŋ7	觸 tak4	逐 tak8
	تایپه، تایوان	۴۴	۲۴	۵۳	-	۱۱	۳۳	۳۲	۴
					-
	تاینان، تایوان	۴۴	۲۳	۴۱	-	۲۱	۳۳	۳۲	۴۴
					-
	جانگجاو، فوجیان	۳۴	۱۳	۵۳	-	۲۱	۲۲	۳۲	۱۲۱
					-
	کوانژو، فوجیان	۳۳	۲۴	۵۵	۲۲	۴۱		۵	۲۴
					-
	پنانگ، مالزی[۷]	۳۳	۲۳	۴۴۵	-	۲۱		۳	۴
					-

سامانه‌های نوشتاری

مقالهٔ اصلی: هاکین نوشتاری

(در)، ضمیر شخصی «شما» در گویش‌های هوکین (مثلاً تایوانی، آموی) و غیره. اکنون به CJK Unified Ideographs Extension C در U+2A736 اضافه شده است ( )

هاکین در اصل با نویسه‌های چینی (漢字, Hàn-jī) نوشته می‌شود. چینی نوشتاری با گونه‌های محلی و محاوره‌ای چینی همچون هاکین برخلاف گونهٔ ادبی چینی، سازگار نیست. علاوه بر این، برخی از نویسه‌های مورد استفاده برای ماندارین (چینی نوشتاری معیار) با کلمات هاکین مطابقت ندارند و بنابراین، شمار زیادی نویسهٔ غیررسمی (替字، thòe-jī؛ «نویسهٔ جایگزین») منحصراً در هاکین نوشتاری وجود دارند. به عنوان مثال، در حدود ۲۰ تا ۲۵٪ مفاهیم هاکین تایوانی فاقد نویسه‌های چینی مناسب یا استاندارد هستند.^[۸]

هاکین، به ویژه هاکین تایوانی، گاه به خط لاتین نوشته می‌شود. رایج‌ترین گونهٔ لاتین Pe̍h-ōe-jī است که ابتدا توسط مبلغان مذهبی پرسبیترینیسم در چین ایجاد شد. این خط از اواخر قرن نوزدهم بیشتر به کار می‌رود. استفاده از یک خط مخلوط از نویسه‌های هان و حروف لاتین نیز اگرچه غیرمعمول است، دیده می‌شود. برای هاکین الفباهای لاتین دیگری نیز وجود دارند.

جستارهای وابسته

• زبان‌های چین
• هاکین تایوانی