استان بوشهر
یکی از استانهای ایران / From Wikipedia, the free encyclopedia
استان بوشهر از استانهای جنوبی ایران و هفدهمین استان بزرگ کشور به لحاظ مساحت است که در حاشیه خلیج فارس قرار دارد. مرکز این استان بندر بوشهر است و شامل ۱۰ شهرستان، ۲۶ بخش، ۲۹ دهستان، ۴۰ شهر و حدود ۹۱۰ آبادی است. همچنین این استان دارای ۲۲ جزیره و شبهجزیره است و از دو بخش جلگهای و کوهستانی تشکیل شده که دارای پوشش گیاهی ضعیفی است. جانوران موجود در این استان به دو قسمت خشکی زیست و دریایی زیست تقسیم میشود. آبوهوای این استان گرم و خشک است اما در نوار ساحلی به دلیل مجاورت با خلیج فارس، گرم و مرطوب است و به دلیل بالا رفتن رطوبت موجود در هوا، پدیده شرجی از ویژگیهای آبوهوایی این استان است. در برخی نواحی، گاهی اوقات بارش برف نیز رخ دادهاست.
بوشهر | |
---|---|
مختصات: استان بوشهر در نقشه ایران | |
مرکز | بوشهر |
شمار شهرستانها | ۱۰ |
مدیریت | |
• نوع | مرکز |
• استاندار | احمد محمدیزاده |
• نماینده ولی فقیه | غلامعلی صفایی بوشهری |
• نمایندگان در مجلس شورای اسلامی | ۴ نماینده |
• نمایندگان در مجلس خبرگان رهبری | ۱ نماینده |
مساحت | |
• کل | ۲۷٬۶۵۳ کیلومتر مربع (۱۰۶۷۷ مایل مربع) |
جمعیت (۱۳۹۵) | ۱٬۱۶۳٬۴۰۰[1] |
• تراکم | ۴۲/کیلومتر مربع (۱۱۰/مایل مربع) |
منطقه زمانی | +۳:۳۰ |
پیششماره(های) تلفن | ۰۷۷[2] [3] |
وبگاه |
وجود معابد و کاخهای سلسلههای بزرگ و مشهور گذشته در نقاط مختلف این استان نشان از تاریخ کهن این استان (عیلامیها و تمدن بینالنهرین) دارد. معبد ریشهر در کنار بندر بوشهر، کاخ بردک سیاه بین درودگاه و آبپخش نمونههایی ازاین آثار کهن است. به علاوه، مردم استان بوشهر بهعنوان نماد مبارزه با استعمار شناخته میشوند بهطوری که روز ۱۲ شهریور، که سالروز کشته شدن رئیسعلی دلواری است، را به افتخار او در تقویم بهعنوان روز ملی مبارزه با استعمار نام نهادهاند.
مردم این استان اکثراً با زبان فارسی و گویش بوشهری صحبت میکنند، اما در شمال استان (شهرستانهای گناوه، دشتستان[4] و دیلم) به زبان لری و در نقاطی دیگر مانند جزیره شیف، کنگان و عسلویه به زبان عربی صحبت میکنند. استان بوشهر از لحاظ قومیتی استانی اکثراً فارس با اقلیتهای قومیتی لر و عرب است. ۹۹ درصد مردم استان بوشهر شیعه هستند. طبق آمار سال ۱۴۰۰، ۹۷٪ از مردم استان بوشهر باسواد هستند و در جایگاهی بالاتر از میانگین کشوری قرار دارند. از مراکز مهم آموزشی در استان بوشهر میتوان به دانشگاه خلیج فارس و دانشگاه علوم پزشکی بوشهر اشاره کرد.
استان بوشهر سومین اقتصاد بزرگ کشور است و رتبه اول درآمد سرانه را در کشور دارا است. ترکیبی از اقتصادهای بزرگ و متنوع مانند نفت و گاز و پتروشیمی، نیروگاهها، کشاورزی و شیلات، معادن، تأسیسات هستهای، صنایع دریایی، فعالیتهای تجاری و موقعیت استراتژیک آن در خلیج فارس باعث شده تا این استان همیشه برای دیگر حکومتها و قدرتهای دنیا از اهمیت خاصی برخوردار باشد. این استان میدانها نفتی و گازی بزرگ و نیروگاههای متعددی دارد. از ظرفیتهای گردشگری این استان میتوان به سواحل خلیج فارس، طبیعت بکر و نخلستانها، مانند آبپخش، و بازارهای تجاری عرضه اجناس اشاره کرد. از جاذبههای تاریخی این استان با توجه به قدمتشان میتوان به کاخ بردک سیاه، آرامگاه گورستان صخرهای سیراف، گورستان شغاب و مسجد و گورستان پالمیریان اشاره کرد.
نام استان بوشهر برگرفته از نام شهر بوشهر است. گفته میشود که نام «بوشهر» برگرفته از «بوخت اردشیر» به معنی شهر رهایی و شهری است که اردشیر در آن رهایی یافت. اعراب آن را «البوشهر» مینامیدند که کوتاه شده آن «ابوشهر» است. همچنین اولین بار در کتاب معجمالبلدان یاقوت حموی و فارسنامهٔ ابن بلخی (تحریر شده در سالهای ۱۰۸۰–۱۰۹۰ میلادی) از بوشهر نام برده شدهاست.[5]
قدیمیترین نشانههای بهدستآمده از وجود حکومت در سرزمین بوشهر، به دوران عیلامی بر میگردد. به عقیده جرج کامرون، شهر لیان (در نزدیکی شهر بوشهر امروزی) در قلمرو شیلهاکاینشوشیناک، پادشاه عیلامی قرار داشتهاست زیرا او در این شهر عبادتگاهی را که توسط هوبان-نومنا برای کیرشیا ساخته شده بود، بازسازی کرد.[6] این منطقه در امپراتوری عیلامی در ایالتی موسوم به شیریهوم قرار داشتهاست.[7]
کاخهای هخامنشی کشف شده، مانند «بردک سیاه» که بین روستای درودگاه و شهر آبپخش قرار دارد، نشان میدهد که بعد از عیلامیان، این مناطق تحت تسلط امپراتورهای هخامنشی همچون داریوش بزرگ یا کوروش بزرگ قرار گرفتهاست.[8] شهر «انطاکیه» در پارس از آثار قدیمی دیگری است که نشان میدهد حاکمان بعدی که بر ناحیه بوشهر تسلط داشتهاند، سلوکیان بودهاند.[9] آثاری همچون شهر باستانی «ریشهر» نشان میدهد که این منطقه در قلمرو ساسانیان هم بودهاست(پارس (استان ساسانی)).[10] همچنین بندر باستانی سیراف مهمترین بندرگاه بازرگانی ایران در دوره ساسانی تا قرن چهارم بودهاست.[11]
طبق نقشهای که در کتاب جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی از دوره عباسی وجود دارد، منطقه بوشهر در این دوره جزو تقسیمبندی به نام «فارس» بودهاست.[12] در نقشه قدیمی دیگر از دوره صفویه، منطقه بوشهر در این دوره جزو تقسیمبندی به نام «فارسستان» بودهاست.[13][14] «پارس» یا «ایالات پارس» یا «فارس قدیم»، در تقسیمبندی جغرافیایی بعد از اسلام شامل محدوده جنوبی ایران منتهی به خلیج فارس بودهاست. این ایالت یا منطقه شامل استان فارس کنونی، استان بوشهر، غرب استان هرمزگان، استان کهگیلویه و بویراحمد و حتی استان یزد و شهرستان بهبهان از استان خوزستان بودهاست. ابن حوقل حدود این ایالت را از مشرق به کرمان، از مغرب به خوزستان و از شمال به بیابان منتهی به خراسان و قسمتی از اصفهان و از جنوب همجوار خلیج فارس دانستهاست.[15]
علیزاده مقدم و شکریان در تحقیق خود بوشهر را از دوره پس از تصرف توسط مسلمین تا دوره صفویه و حضور پرتغالیها در این منطقه جزو ملوک هرمز اعلام کردهاند.[16]
در سال ۱۳۰۴ (دوره قاجار)، بنادر و جزایر خلیج فارس به مرکزیت بوشهر تشکیل شد. محدوده حکمرانی این نهاد تقریباً تمام بنادر جنوب کشور یعنی تا حدوداً بندر جاسک را در بر میگرفتهاست (بعبارتی حتی بندرعباس هم تحت مدیریت و زیر مجموعه بوشهر قرار میگیرد).[17] در سال ۱۳۱۶، بوشهر بهعنوان یک شهرستان زیرنظر استان هفتم (فارس) قرار گرفت.[18] سال ۱۳۳۳، بوشهر دوباره مستقل شد و با مرکزیت شهر بوشهر، فرمانداری کل بنادر و جزایر خلیج فارس را تشکیل داد.[19] دوباره در آذر ۱۳۴۹ شهرستانهای بوشهر و دشتستان با نام فرمانداری کل بوشهر از استان ساحلی مستقل شدند و در نهایت استان بوشهر که شامل دو شهرستان بوشهر و دشتستان بود، در ۹ مهر ۱۳۵۲ تشکیل شد.[20]
رخدادهای تاریخی مهم
- اشغال ریشهر تا لولوتین: از سال ۹۲۰ ه.ق (۸۹۳ ه.ش - ۱۵۱۴ م) با حضور پدرو آلبوکرک، پرتغالیها در ریشهر تا لولتین حضور یافتند.[21] عملیات اخراج پرتغالیها از سال ۱۰۱۰ ه.ق توسط امامقلی خان برای آزادسازی بحرین از دست پرتغالیها، از استان بوشهر آغاز شد. در نهایت، درسال ۱۰۳۱ ه.ق با آزادسازی جزیره هرمز، پرتغالیها بهطور کامل از خلیج فارس اخراج شدند.[22]
- اشغال خارگ: در ۱۱۶۷ ه.ق (۱۱۳۳ ه.ش - ۱۷۵۳ میلادی)، بارون نیپ هاوزن هلندی جزیره خارگ را تصرف کرد.[23] در ۱۱۸۰ ه.ق (۱۱۴۵ ه.ش - ۱۷۶۶ میلادی) هلندیها با مبارزات میرمهنا از خارگ و ایران اخراج شدند.[24][25]
- اشغال بوشهر: در دوره قاجار و جنگ جهانی اول بوشهر سه بار توسط نیروهای انگلیس اشغال شد. اشغال اول در سال ۱۲۵۴ قمری (۱۲۱۷ خورشیدی - ۱۸۳۸ میلادی) و اشغال دوم در ۱۲۷۲ قمری (۱۲۳۴ خورشیدی - ۱۸۵۶ میلادی) رخ داد. سومین حمله نیز در ۶ رمضان ۱۳۳۳ (۲۶ تیر ۱۲۹۴–۱۸ ژوئیه ۱۹۱۵) روی داد.[26]
- جنگ خوشاب: در ۱۳ جمادی الثانی ۱۲۷۳ (۱۹ بهمن ۱۲۳۵ - هشتم فوریه ۱۸۵۷ م) بین سپاه ایران به فرماندهی شجاع الملک قشقایی، حاکم وقت ایالت فارس و سپاه بریتانیا به فرماندهی ژنرال اترام در نزدیکی روستای خوشاب جنگ بزرگی اتفاق افتاد که به جنگ خوشاب شهرت دارد.[27][28]
- جنگ ایران و عراق: در اولین روز جنگ، عراق علاوه بر فرودگاه مهرآباد به فرودگاه بوشهر نیز حمله کرد.[29] همچنین بعدها در طی جنگ چندبار نیز به نیروگاه اتمی بوشهر حملاتی انجام داد.[30] در طی جنگ، پایگاه هوایی شهید یاسینی بوشهر و پایگاه نیروی دریایی در بوشهر نقش بسیار پررنگی داشتند بهطوری که بعد از شروع تجاوز به ایران، اولین حمله بعد از دو ساعت از شروع حمله عراق، از پایگاه هوایی بوشهر به سمت عراق انجام شد (عملیات البرز یا انتقام) و همچنین در اول مهر ۱۳۵۹ عملیات کمان ۹۹ نیز با مشارکت این پایگاه انجام شد.[31] در ۷ آذر ۱۳۵۹، در عملیاتی به نام مروارید که توسط پایگاه دریایی ارتش در بوشهر و پایگاه هوایی بوشهر انجام شد تقریباً ۸۰٪ نیروی دریایی کشور عراق نابود شد.[32] جزیره خارگ بارها در این جنگ مورد حمله هوایی قرار گرفت.[33][34][35]
- اقدام ۵ ژوئن ۱۹۸۴: عنوان یک نبرد هوایی است که در نزدیکی جزیره عربی در خلیج فارس رخ داد.[36]
- جنگ نفتکشها: به مجموعه عملیات نظامی (هوا- دریا) بین سالهای ۱۹۸۵ تا ۱۹۸۸ در خلیج فارس و در طول جنگ ایران و عراق گویند که طرفین درگیر جنگ و نیروی دریایی آمریکا (۲۴ ژوئیه ۱۹۸۷ تا ۲۶ سپتامبر ۱۹۸۸)[37] علیه کشتیهای تجاری و نظامی یکدیگر به کار میبستند.[38] این جنگ با نقش مؤثر نادر مهدوی (فرمانده ناوگروه دریایی ذوالفقار) و بیژن گرد همراه بود.[39]
- زمینلرزهٔ ۱۳۹۲ ه. ش: در ۲۰ فروردین ۱۳۹۲ در شهرستان دشتی استان بوشهر زمینلرزهای به بزرگی ۶٫۱ ریشتر رخ داد که باعث کشته شدن ۳۹ نفر و مصدومیت ۸۵۰ نفر شد. همچنین ۷۵۰ خانه بهطور کامل تخریب شد.[40][41]
- دستگیری ملوانان آمریکایی: در ساعت ۱۷:۱۰ سه شنبه ۲۲ دی ۱۳۹۴ (۱۲ ژانویه ۲۰۱۶) دو فروند قایق جنگی آمریکایی حامل ۱۰ ملوان آمریکایی توسط نیروهای تیپ ۲۱۴ تکاوران منطقه دوم دریایی نوح نبی سپاه استان بوشهر در محدوده آبهای ایران در نزدیکی جزیره فارسی در خلیج فارس به دلیل ورود غیرقانونی به آبهای سرزمینی ایران دستگیر شدند.[42] روابطعمومی سپاه پاسداران در اطلاعیهای در روز چهارشنبه، ۲۳ دی (۱۳ ژانویه) خبر از آزادی تفنگداران دریایی آمریکا داد.[43]
موقعیت
استان بوشهر از شمال به استانهای خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد، از شرق به استان فارس، از جنوب و غرب به خلیج فارس و از جنوب شرق به استان هرمزگان مرتبط است.[44][45][46] این استان با مساحتی حدود ۲۷٬۶۵۳ کیلومتر مربّع، جمعیّتی برابر ۱٬۱۶۳٬۴۰۰ نفر دارد.[47] استان بوشهر با خلیج فارس بیش از ۷۰۷ کیلومتر مرز دریایی دارد.[48] استان بوشهر میان ۲۷ درجه و ۱۹ دقیقه تا ۳۰ درجه و ۱۶ دقیقه عرض شمالی و ۵۰ درجه و ۱ دقیقه تا ۵۲ درجه و ۵۹ دقیقه طول شرقی از نصفالنهار گرینویچ قرار دارد.[49]
استان بوشهر از جمله استانهایی است که به دلیل مجاورت با خلیج فارس دارای جزایر و شبه جزایر متعددی میباشد. این جزایر و شبه جزایر عبارتاند از: خارک (خارگ)، خارکو، شیف، امالگُرم، نخیلو، فارسی، جبرین (تهمادو)، خان، بیدو، عباسک و پیرزنگی، متاف، مرغی، چراغی،[50][51]جزیره نگین، جزیره صدرا، جزیره صدف، جزیره مولیات، جزیره میر مهنا، جزیره خرو، جزیره سهدندون و جزیره شیخ کرامه.
تقسیمات کشوری
براساس آمار سال ۱۳۹۸ استان بوشهر دارای ۱۰ شهرستان، ۲۷ بخش و ۵۲ دهستان و شامل ۴۱ شهر و حدود ۹۱۰ آبادی(۳۹۳ دهیاری طبق آمار سال ۱۴۰۲[52]) میباشد.[53] از سال ۱۳۸۱ که تحریف نام خلیج فارس ابعاد بیشتری گرفت، برای صیانت از نام خلیج فارس راهکارهایی از جمله تغییر نام استان بوشهر به استان خلیج فارس[54] یا تشکیل استان جدیدی متشکل از جزایر خلیج فارس بنام استان خلیج فارس به مرکزیت جزیرهٔ ابوموسی ارائه شد که تاکنون به نتیجه نرسیدهاست.[55][56]
آب و هوا
آبوهوای استان گرم و خشک و در نواحی ساحلی گرم و مرطوب است. حداکثر دمای مطلق آن ۵۲٫۵ درجهٔ سانتیگراد و حداقل آن ۱- درجه و دمای متوسط سالانهٔ استان ۲۵٫۷ درجه میباشد. هوای آن ۷ ماه گرم، ۲ ماه معتدل تا سرد و ۳ماه معتدل تا گرم میباشد.[57] بهصورت سالانه، متوسط دما بین ۲۴ تا ۲۸ درجه سانتیگراد است که بیشینه آن در تابستان به ۵۰ درجه سانتیگراد و کمترین تا حدود ۶ درجه سانتیگراد میرسد. متوسط بارش در استان ۲۱۷ میلیمتر است.[58] یکی از ویژگیهای مهم آبوهوای استان، پدیده «شرجی» میباشد که بهعلت بالا رفتن رطوبت موجود در هوا تا حد اشباع بهوجود میآید.[59] به دلیل پدیدههای آب و هوایی بارش برف در شهرستانهای جم، دشتی، تنگستان و دشتستان نیز مشاهده شدهاست.[60][61][62]
اقلیم
جغرافیای بوشهر از دو قسمت تشکیل شدهاست: یک قسمت جلگهای در حاشیه ساحلی (نوار غربی) و یک قسمت کوهستانی در منتهیالیه زاگرس جنوبی (نوار شرقی).[63] جلگه ساحلی استان، بهصورت نوار کم عرض در راستای ساحل خلیج فارس قرار دارد که در اثر رسوبگذاری رودهای استان بهوجود آمدهاست. جلگه ساحلی استان بوشهر به جز در مناطقی که رودها به دریا منتهی میشوند، عرض کم و باریکی دارند. بهعنوان نمونه، عرض جلگه در امتداد رود دالکی و دهانهٔ رود حله؛ ۷۰ کیلومتر و در امتداد رود مند ۱۲۰ کیلومتر میباشد. اغلب خاک منطقه شور و قلیایی است.[64]
به ارتفاعات استان بوشهر «گچ ترش» (رشته کوه) گفته میشود. این ارتفاعات ادامه زاگرس فارس است. به قسمتهای جنوبی این ارتفاعات که به دریا نزدیک میشوند «نوکند» گفته میشود. در سواحل تنگستان رشته کوههای «کوه کار» یا «کارتنگ» قرار دارد که در آنها قلههای درانگ-کلات بوریان مند و کجور واقع شدهاند.[65][66] مهمترین کوههای استان شامل: کوه بیرمی (با ارتفاع ۱٬۹۵۰ متر مرتفعترین قلهٔ استان بوشهر) در شهرستان دشتی،[67] کوههای گیسکان (۱٬۴۲۰ متر) و بزپر یا پشتپر (۱٬۴۲۰ متر) در شرق برازجان، کوه سیاه (۱٬۵۰۰ متر) در دشتپلنگ، کوه درنگ (۱٬۲۲۳ متر) در شهرستان دیر، کوه احمد سلمان(۱٬۳۴۲ متر) کجور (۱٬۶۰۳ متر) و بوریال (۷۳۰ متر) در تنگستان و ارتفاعات بوشکان و پازنان است.[68][69]
طبق گفتهها حدوداً ۱۰ استان مؤثر از تحرکات زمین ساختی زاگرس قرار دارند که بوشهر جزو موارد مهم در این فهرست است. بررسیها و اطلاعات لرزهای نشان دادهاند که تنشهای زمینلرزهای در حال حرکت به سمت مرزهای جنوبی زاگرسند که با فرض صحیح بودن این ادعا، باید انتظار زمینلرزههای بیشتر را داشت.[70] گسلهای مهم استان بوشهر عبارتند از:[71][70] پیش ژرفای زاگرس، جنبا و فعال برازجان و قطر-کازرون. عامل اصلی زمینلرزههای استان بوشهر گسل قطر-کازرون است.[71] بررسیهایی که روی گسل برازجان در گذشته انجام شدهاست، نشان میدهد که احتمال وقوع زمینلرزههای بین ۷ تا ۷٫۵ ریشتری هر ۵ هزار سال است.[72] در سال ۹۷۸ میلادی زلزلهای در بندر طاهری به وقوع پیوست که باعث ایجاد سونامی شد. این سونامی بهعنوان تنها سونامی در تاریخ خلیج فارس شناخته میشود.[73] با توجه به کم بودن حجم آب در خلیج فارس و شناسایی نشدن کانونهای بزرگ زلزله در این آبراهه، امکان وقوع سونامی در خلیج فارس بسیار کم است.[74] در این ناحیه از دریا پدیده سیش نیز رخ دادهاست. در تاریخ ۲۹ اسفند ۱۳۹۵ (۸:۲۰ صبح) پدیده سیش در بندر دیر رخ داد.[75]
طبق گفته کارشناسان در سال ۱۳۹۳، در استان بوشهر غارهای کوچک و بزرگ متعددی وجود دارد که باید کارهای مطالعاتی متعددی جهت شناسایی و تهیه اطلاعات آنها صورت پذیرد اما تا سال ۱۳۹۳ فقط ۳۴ غار در استان بوشهر شناسایی شده که ۲۰ تای آن با ارزش معرفی شدهاست و از این تعداد ۱۸ غار آن قابل پیمایش و مابقی به دلیل صعب العبور بودن غیرقابل پیمایش میباشند. در این بین ۴ غار به نام گوریک[76] در دشتستان وجود دارد که یکی از آنها با طول یک کیلومتر طولانیترین غار تونلی ایران است. ۱۵ غار دیگر در گنبد نمکی جاشک شناسایی شده و ۱۰ غار باستانی هم که تاریخچه آنها توسط باستان شناسان کشف شده، در شهرستان جم شناسایی شدهاند.[77][78]
سرچشمه هیچ رودخانه دائمی در این استان بوشهر قرار ندارد. دلایل این امر عبارتند از: گرمی هوا، کمی بارش، نبود ارتفاعات بلند، قرار نگرفتن در مسیر بادهای بارانآور و عدم جذب رطوبت کافی. همه رودخانههای استان از استانهای فارس و کهگیلویه و بویراحمد سرچشمه میگیرند. رودخانههای دائمی بوشهر عبارتند از: موند (مند)، دالکی، شاپور و حله. رودخانههای فصلی نیز عبارتند از: اهرم، شور گناوه، دره آبداری و درهٔ گپ.[79]
چشمههای آب معدنی استان بوشهر شامل آبهای کلردار، گوگردی و کلروسولفاته است که خواص درمانی دارند. چشمهها و آبهای معدنی استان عبارتند از: آب گرم دالکی، آب گرم برازجان، آب گرم خانیک، آب گرم اهرم، آب گرم میراحمد، آب گرم قوچارک، آب گرم نیکو، آب گرم گنویه (گنوی)، آب گرم میانلو،[80][81] چشمه فاریاب (سرد) و چشمه بنیان (سرد).[82]
از آبشارهای مشهور استان بوشهر میتوان به آبشار فاریاب و آبشار زیراه اشاره کرد.
پوشش گیاهی
استان بوشهر در برخی نواحی دارای پوشش گیاهی ضعیف و در بقیه نواحی فاقد پوشش گیاهی است. علت این موضوع مجاورت با خلیج فارس، کمی ارتفاع، کمبود بارندگی، درجه حرارت بالا و عدم حاصلخیزی خاک است. استان بوشهر فاقد جنگل صنعتی است اما قسمتی از آن دارای پوشش گیاهی است که بهعنوان «مراتع مشجر» شناخته میشوند. در سال ۱۳۸۱ جنگلهای این استان ۳۶۴٬۸۴۱ هکتار اعلام شد که ۳۴٬۸۴۱ هکتار آن (۹٫۵ درصد) جنگلهای دست کاشت و بقیه جزو جنگلهای حفاظتی بودهاست.[83] همچنین ۱۳۰۰۷۰۰ هکتار مرتع در استان وجود دارد که ۵۵/۵۶ درصد از سطح استان را میپوشاند.[84]عمدهترین گونههای درختی در استان بوشهر شامل کنار، گز، انواع کهور (ایرانی، فارسی، پاکستانی)، اکالیپتوس، بادام کوهی، بنه، بابل (اکاسیا)، بلوط ایرانی و مانگرو میباشد.[85] وسعت کل مراتع در این استان حدوداً ۱٫۱ میلیون هکتار است که شامل مناطق دشتی و کوهستانی میشود.[86]
پوشش گیاهی استان بوشهر بسته به موقعیت جغرافیایی منطقه فرق میکند. در مناطق گرم و خشکی چون مناطق حفاظتشده مند و حله و پارک ملی نایبند درختان غالب گونههای بومی آکاسیا، کهور ایرانی، کنار و گز است. در کنار رودخانهها نی و لوئی نیز میرویند.[87] جنگلهای حرا نیز از جمله جنگلهای معروف استان هستند که در مقیاس جهانی واپسین محدوده پراکنش جهانی آنها در کرانههای شمال غربی آسیا بهشمار میروند. بیشترین اجتماع این جنگلها در استان در خلیج نایبند است.[88]
پارکهای جنگلی و تالابها
پارکهای جنگلی در استان بوشهر عبارتند از چاه کوتاه، فضای سبز بنه گز، بندر ریگ، بردخون.[86] در استان بوشهر ۶ تالاب وجود دارد که از این تالابها میتوان به تالاب حله، نایبند[89] و دیر-نخیلو و بردستان[90] اشاره کرد. در این میان تالاب حله با ۲۰ هزار هکتار مساحت بزرگترین تالاب استان بوشهر است. طبق آمار سال ۱۳۹۶، مساحت کل تالابهای استان بوشهر ۵ هزار هکتار میباشد.[91]
طبق آمار سال ۱۴۰۲، حدود ۱۸۱ هزار و ۴۰۱ هکتار (حدود ۷٫۵درصد مساحت کل استان بوشهر) تحت مدیریت حفاظت محیط زیست است.[92] پارکهای ملی و مناطق حفاظت شده استان بوشهر عبارتند از: منطقه حفاظتشده مند، منطقه حفاظتشده نایبند، منطقه حفاظتشده حله، پناهگاه حیات وحش کوهسیاه،[93] پناهگاه حیات وحش خارگ، گنبد نمکی جاشک، پارک ملی دریایی نخیلو
مناطق بیابانی و دشتها
در استان بوشهر ۱۶ دشت وجود دارد.[94][95] در سال ۱۴۰۲ اراضی بیابانی استان بوشهر در حدود ۱۴ درصد استان اعلام شد که مساحت آن در حدود ۳۳۱ هزار و و ۶۸۲ هکتار است. همچنین ۱۶ کانون بحران فرسایش بادی در بیابانهای استان بوشهر شناسایی شده که مساحت آن در حدود ۴۵۴ هزار و ۶۴۱ هکتار است. بیشترین بیابانهای استان بوشهر در شهرستانهای دشتستان، تنگستان، گناوه و دیلم قرار دارد. عمده عملیات بیابان زدایی در استان بوشهر شامل اجرای نهال کاری و مدیریت روانآب ناشی از بارندگی است.[96] تا سال ۱۴۰۲، ۱۷ هزار و ۶۴۸ هکتار نهالکاری شامل گونههای کُنار، کهور پاکستانی، گزشاهی و انواع آکاسیا در مناطقی نظیر بردخون دیر، عیسوند و گندم ریز دشتستان، گناوه و دیلم انجام شدهاست. بیشترین سطح جنگلهای دست کاشت بیابانی این استان با پنج هزار و ۴۸۹ هکتار مساحت مربوط به شهرستان دشتی و کمترین میزان با یک هزار و ۵۲ هکتار مربوط به شهرستان گناوه میباشد. طبق آمار سال ۱۴۰۲، میزان متوسط فرسایش خاک در کشور ۱۶ تن در هکتار و در استان بوشهر ۲۲ تن در هکتار اعلام شدهاست که بیشتر از میزان کشوری است. از دیگر اقدامات جهت کاهش فرسایش خاک در این استان تا سال ۱۴۰۲ میتوان به پنج هزار هکتار مالچپاشی در مناطق بردخون دیر و چاهکوتاه شهرستان بوشهر و چهار هزار و ۳۱۵ هکتار پروژه ذخیره نزولات آسمانی و۳۷۰ کیلومتر بادشکن زنده اطراف جادهها نظیر جاده بوشهر- برازجان و گناوه به دیلم اشاره کرد.[97]
جانوران
استان بوشهر به دلیل قرار داشتن در کنار آب، دارای ماهیانی در فهرست زیاگان خود است که شامل هفده گونه در نه تیره مختلف میشوند. بیشتر اینگونهها از تیره کپورماهیان هستند و یک گونه از آنها (گربهماهیای با نام علمی Glyptothorax silviae) بومزاد این ناحیه است. در رودخانههای این استان همچنین میتوان گونههای اقتصادی باارزش همچون شیربت را نیز پیدا کرد.[98] از دیگر جانوران دریایی مهم میتوان به میگو، انواع کوسه (بمبک)، دلفین (پی سو)، لاکپشت، خرچنگ (گبگو)، انواع عروس دریایی (دول)، ماهی مرکب (خساک)، ماهی عقرب (فریاله) و سفره ماهی (لقمه) اشاره کرد.[64]
سه گونه دوزیست و سی و نه گونه خزنده در طبیعت این استان زندگی میکنند. دوزیستان شامل دو تیره وزغهای راستین (وزغ بیگوش و وزغ سبز) و قورباغههای راستین (قورباغه مانداب) میشوند. در میان خزندگان، دو گونه لاکپشت پوزهعقابی و سبز در آبهای خلیج فارس زندگی میکنند و برای تخمگذاری به جزایر و کرانههای این استان میآیند.[99] چندین گونه جکو، آگاما، اسکینگ، سوسمار خاردار و بزمجه نیز در کنار مارهایی چون مار قطیانی، قمچه مار، سرسیاه، سوسن و غیره در بوشهر یافت میشوند. چهار مار کبری، جعفری، گرزه مار و افعی شاخدار از جمله مارهای سمی استان است.[100]
این استان به دلیل داشتن جنگلهای حرا، میزبان تعداد بسیاری از پرندگان آبزی است. نوار ساحلی خلیج فارس و نیز جزیرههای این خلیج همچنین جایگاه تخمگذاری و پرورش پرندگان دریایی همچون پرستوی دریایی کاکلی بزرگ، پرستوی دریایی کاکلی کوچک و سلیم خرچنگخوار است. مناطق کوهستانی استان بوشهر نیز که پوشش گیاهی بنه و بادام کوهی دارند گونههای فراوانی را در خود جای میدهند. از آن جمله میتوان به سهره طلایی، سهره صورتی، گنجشک کوهی، سسکها و طرقه آبی و کوهی اشاره کرد.[101]
در مجموع سی و یک گونه پستاندار از شش راسته در پانزده تیره گوناگون در این استان یافت میشوند. اینها شامل سه گونه خفاش، ده گونهٔ گوشتخوار (از جمله کفتار، پلنگ، گربه جنگلی و خدنگ بزرگ) و پنج گونه جفتسم میشوند. بهتازگی همچنین موش سیاه به جنگلهای حرا هجوم آورده و حیات بسیاری از پرندگان تخمگذار در آن ناحیه را تهدید کردهاست.[102]
معضل کوخه نشینی و شکار پرندگان شکاری
هر ساله در استان بوشهر افرادی به دلیل کوخه نشینی و شکار غیرقانونی پرندگان شکاری اعم از شاهین، بحری و بالابان مورد تعقیب و پیگرد قانونی قرار میگیرند. این پرندگان توسط شکارچیکان شکار شده و با هزینه کم به قاچاقچیان فروخته میشود و قاچاقچیان نیز این پرندگان را در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس با قیمت هنگفت به فروش میرسانند. فرهنگ بازداری در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس همچون عربستان، قطر و امارات بازار مناسبی را برای این شکارچیان و قاچاقچیان فراهم کردهاست.[103][104][105]
آلودگی و مشکلات زیستمحیطی
در حال حاضر سه نوع آلودگی جزو مشکلات اصلی و عمده زیستمحیطی و انسانی این استان شدهاست. آلودگی اول مربوط به ریزگردها و گرد و غباری است که منشأ آن استان خوزستان، عربستان و عراق میباشد.[106][107]
نوع دوم آلودگی در استان بوشهر مربوط به صنایع نفت و گاز میباشد که در جزیره خارگ و شهرستانهای کنگان و عسلویه مستقرند. طبق تحقیقات پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی بوشهر، خطر شیوع انواع سرطان در این منطقه ۱٪ و سرطان حنجره ۲۳٪ است.[108] طبق گفته فرهاد قلینژاد، مدیر کل محیط زیست استان بوشهر، مهمترین محور کاهش آلودگیهای این شهرستان مشعلها، انبارهای گوگرد و ضایعات و پسماندها است. علی محمد صنعتی، عضو هیئت علمی گروه پژوهش محیط زیست دانشگاه خلیج فارس بوشهر و رئیس پژوهشکده خلیج فارس، در تحقیقات انجام شده خود از وجود فلزات سنگین و میکروپلاستیکها در این منطقه نیز پرده برداشتهاست. در این بین، مصطفی مؤذنی، رئیس حفاظت محیط زیست شهرستان عسلویه معتقد است که عامل اصلی آلودگیهای این منطقه پالایشگاهها هستند نه پتروشیمیها.[108] در تحقیقات دیگری که اثرات توسعه صنایع گاز و پتروشیمی در منطقه عسلویه بر سلامت انسان و اکوسیستم را بررسی کردهاست، معلوم شده که این صنایع بر روی کیفیت هوا، آب دریا، رسوبات و درختان منطقه اثرات منفی و قابل توجهای برجای گذاشتهاست.[109] طبق آمارهای بینالمللی و ایران در ۲۰۲۱ میلادی، ایران معادل ۱۲٪ کل دنیا مشعل سوزی (فلرینگ) داشتهاست و از این حیث در جایگاه دوم دنیا قرار دارد. این میزان مشعل سوزی از مصرف گاز یک سال جمعیت شهر تهران نیز بیشتر بودهاست.[110]
نوع سوم مشکلات زیستمحیطی و آلودگیها مربوط به خلیج فارس است. مریم قائمی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم جوی و اقیانوسشناسی کشور و نایبرئیس کمیته اقیانوسشناسی اقیانوس هند، در مصاحبه با ایسنا گفتهاست که علاوه بر آلودگیهای مربوط به تأسیسات نفتی و گازی در مناطق ساحلی استان بوشهر، مشکلات دیگری همچون کاهش اکسیژن، اسیدی شدن و بالا آمدن آب دریا از دیگر بحرانهایی است که در این قسمت از خلیج فارس به وجود آمدهاست. همچنین به گفته وی، چون دریای خلیج فارس یک محیط نیمهبستهاست و تبخیر و شوری آن بالا است، حدود سه تا پنج سال طول میکشد تا آب خلیج فارس از طریق تنگه هرمز با اقیانوس هند تبادل و تجدید شود؛ پس بروز آلودگی در این منطقه ماندگاری زیادتری نسبت به دیگر دریاها دارد.[111]
- وقوع پدیده گرد و غبار در استان بوشهر
- آلودگی نفتی در ساحل جزیره خارگ
طی یک بررسی میدانی به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۹ معلوم شدهاست که نزدیک به ۹۲ درصد از مردم استان بوشهر، فارس اند و ۸ درصد مابقی را افرادی از اقوام عرب، لر و ترک تشکیل میدهند.
اقوام استان بوشهر[112] | ||||
---|---|---|---|---|
قومیت | درصد | |||
فارسیزبان | ۹۱٫۸٪ | |||
عرب | ۴٫۱٪ | |||
لر | ۲٫۱٪ | |||
ترک | ۱٪ | |||
سایر و بدون جواب | ۱٪ |
زبان و گویشها
زبان مردم بوشهر در بیشتر مناطق فارسی است (یعنی دشتستان، تنگستان، دشتی، دیر، کنگان و جم).[113] مناطق شمال این استان (گناوه، دشتستان[114] و دیلم) به زبان لری تکلم میکنند.[115][116] برخی از اهالی جزیرهٔ شیف و بنادر کنگان و عسلویه نیز به زبان عربی خلیجی صحبت میکنند. به علاوه، زبان مردم بوشهر تحت تأثیر لهجههای بلوچی و شبانکارهای قدیم به زبان سغدی، ایجی بوده که از گویشهای فرعی عصر اتابکان فارس است و هر کدام با لهجههای گیلکی، کردی، خراسانی و دیگر لهجههای ایرانی همریشه است و ارتباط دارد. مردم سواحل خلیج فارس و جزایر آن به گویشی صحبت میکنند که رگههایی از گویشها و زبانهای شبانکارهای، زبان بلوچی، ترکمنی، کردی و برخی واژههای انگلیسی، هلندی، پرتغالی، هندی و عربی و ترکی را دارا است ولی استخوانبندی و ریشهٔ آن فارسی است.[117] لهجههای فارسی به گویش بردستانی، دشتی، تنگستانی، کازرونی در این استان رواج دارد و این لهجهها کاملاً با لهجههای شمال و شمال غربی استان فارس مانند لری، فارسی و سیوندی ارتباط دارد.[118]
در سال ۱۳۹۵ طبق اعلام مرکز آمار، جمعیت این استان ۱٬۱۶۳٬۴۰۰ نفر اعلام شد.[1] نرخ رشد جمعیت در سال ۱۳۸۵ حدود ۱٫۰۵ درصد و طی سالهای ۱۳۷۵–۱۳۸۵ حدود ۱٫۷۵ درصد محاسبه شد در حالی که این نرخ برای کل کشور ۱٫۶۱ درصد بودهاست. از دلایل بالا بودن نرخ رشد جمعیت استان بوشهر میتوان به مهاجرپذیری اشاره کرد.[119] طبق آمار سال ۱۳۸۵ بیشترین جمعیت در شهرستانهای استان بوشهر به ترتیب (بیشترین به کمترین) در دشتستان، بوشهر، کنگان، گناوه، دشتی، تنگستان، دیر، جم و دیلم قرار دارد (در این تاریخ شهرستان عسلویه هنوز از شهرستان کنگان منفک نشده بودهاست). در همین سال آمار نشان میداد که حدود ۶۵٫۱۶ درصد شهرنشین بودهاند. در بین شهرستانهای استان، بالاترین میزان شهرنشینی در شهرستان بوشهر با ۸۶٫۶۷ درصد و پایینترین میزان در شهرستان کنگان با ۲۴٫۴۷ درصد است.[120] همچنین متوسط بعد خانوار در کل کشور ۴٫۰۳ و در استان ۴٫۶۶ است که شهرستان کنگان با ۶٫۲۵ و شهرستان بوشهر با ۴٫۲۳ به ترتیب بیشترین و کمترین متوسط بعد خانوار را در بین شهرستانهای استان دارند.[121] آمار نسبت جنسی در همین سال نشان میدهد که نسبت جنسی در کل کشور ۱۰۴ و در استان بوشهر ۱۱۲ و در استان به ازای هر ۱۰۰ نفر زن، ۱۱۲ نفر مرد وجود دارد. کمترین مقدار این نسبت در دشتی و دشتستان با مقدار ۱۰۰ و بیشترین مربوط به شهرستان کنگان با مقدار ۱۹۳ بودهاست.[122]
مردان | سن | زنان |
---|---|---|
۲۳٬۱۹۷ | بیشتر از ۶۵ | ۲۵٬۸۱۴ |
۱۵٬۲۲۲ | ۶۰–۶۴ | ۱۵٬۳۵۳ |
۱۹٬۷۷۷ | ۵۵–۵۹ | ۱۷٬۷۸۸ |
۲۲٬۴۱۰ | ۵۰–۵۴ | ۲۰٬۷۳۹ |
۳۲٬۷۴۸ | ۴۵–۴۹ | ۲۷٬۶۶۱ |
۴۲٬۴۳۵ | ۴۰–۴۴ | ۳۴٬۳۱۸ |
۶۰٬۸۸۴ | ۳۵–۳۹ | ۴۷٬۷۳۶ |
۷۹٬۴۵۴ | ۳۰–۳۴ | ۶۲٬۸۷۹ |
۷۵٬۹۹۸ | ۲۵–۲۹ | ۶۱٬۶۶۸ |
۵۳٬۳۱۸ | ۲۰–۲۴ | ۴۴٬۳۶۵ |
۳۹٬۴۵۹ | ۱۵–۱۹ | ۳۴٬۸۶۲ |
۴۲٬۹۱۰ | ۱۰–۱۴ | ۴۱٬۴۳۷ |
۵۲٬۹۵۸ | ۵–۹ | ۵۰٬۷۷۰ |
۵۹٬۹۵۲ | ۰–۴ | ۵۷٬۲۸۸ |
منطقهٔ بوشهر به لحاظ موقعیت سوقالجیشی و وجود شرکتهای بزرگ نفتی و اجرای طرحهای صنعتی بزرگ مانند نیروگاه اتمی بوشهر و کشتیسازی، نیروی انسانی فعال استانهای مجاور و مناطق دیگر را به خود جذب کردهاست. در داخل منطقه نیز جابهجایی جمعیت افزایش یافتهاست، زیرا به علت کمبود امکانات کشاورزی بهویژه کمبود آب و زمینهای مورد نیاز و نبودن امکانات رفاهی و نیز پایین بودن سطح درآمد کشاورزان، مهاجرت روستاییان به شهرهای استان شدت گرفتهاست. به علت نزدیک بودن این استان به شیخنشینهای خلیج فارس، عدهای از اهالی منطقه، برای کار و امرار معاش به کشورهای واقع در کرانه خلیج فارس و دریای مکران مهاجرت کردهاند.[120]
بیشتر از ۹۹٪ از مردم این استان مسلمان شیعه هستند. همچنین، در بعضی از مناطق استان بوشهر مانند شهرستان کنگان، شهرستان عسلویه، جزیرهٔ شیف، شهرستان گناوه، جزیره شمالی بندر ریگ و شهر بوشهر اقلیتی از اهل سنت زندگی میکنند.[123]
آیینها
یکی از آیینهای محلی رایج در استان بوشهر که ثبت ملی شده و در جنوب رواج دارد، سینهزنی بوشهری است که در ماه محرم برگزار میشود. در این نحوه سینهزنی، یک نفر به عنوان «پیشخوان» (به محلی «پیشخون») در میان حلقههایی از مردم که به آنها «بر» میگویند، قرار میگیرد. در ابتدا، افراد در برها با دست چپ کمر فرد کناری را گرفته و با هر ضرب سینه، پای خود را حرکت داده و میچرخند. گاهی اوقات سینه زنان نیز در قسمتهایی به پیشخوان پاسخ میدهند و با افزایش چند برابری سینه زنی، پیشخوان اعلام «واحد» میکند که سینه زنان با پاسخ «الله واحد» ادامه سینهزنی را روی پای راست ادامه میدهند.[124] سنج و دمامزنی از دیگر آیینهایی است که در ماه محرم در کنار تعزیه و سینهزنی برگزار میشود.[125] یزلهخوانی بوشهری نیز به عنوان آیینی دیگر پس از مراسم سینهزنی اجرا میشود. در این مراسم عزاداران کمر فرد جلویی را میگیرند تا قطاری انسانی تشکیل شود و با آهنگ یزله رو به جلو حرکت میکنند. پس از طی مسافتی، ایستاده و دایره وار و خمیده به سمت مرکز با ریتم یزله سینهزنی میکنند.[126]
از سرودخوانیهای مشهور در استان بوشهر میتوان به شروهخوانی اشاره کرد که در مایه دشتی، شوشتری، ترک و نوا خوانده میشود. این نوع سرودخوانی بیشتر در قالب دوبیتیهای عاشقانه است که در مورد وصل و فراق و وصف معشوق سروده میشود.[127] از دیگر سرودخوانیهای استان میتوان به چاووشیخوانی اشاره کرد که برای بدرقه یا استقبال زائران مکانهای مقدس خوانده میشود. این آواز شباهت زیادی به نغمهها در دستگاه چهارگاه از موسیقی ردیف ایرانی دارد.[128] دو آوازخوانی شاد دیگری که در استان شهرت دارد و در همنشینیهای شبانه یا مراسمهای بزم و شادی اجرا میشود خیامخوانی و بیتخوانی است.[129][130] علت نام گذاری خیامخوانی، خواندن رباعیهای حکیم عمر خیام نیشابوری در این نوع موسیقی است. البته گاهی اوقات شعرهای شاعران بنام دیگر یا شعرها و ترانههای محلی نیز در این نوع موسیقی خوانده میشود اما این شعرها توسط خواننده بر وزن رباعیهای خیام خوانده میشود. به خیامخوانی «شکی» یا «شکی خوانی» نیز میگویند.[129] نِیمهخوانی بوشهری نمونه دیگر آوازخوانی در بوشهر است.[131]
دُم دُم سحری نیز از یکی از سنتهای قدیمی مردم بوشهر برای بیدار کردن روزهداران هنگام سحر است. افرادی که دُم دُم سحری را اجرا میکنند، معمولاً سه تا چهار نفر هستند و درحالی که یکی چراغ فانوسی به دست دارد و دیگری دَمامی را به دوش میکشد، همراه با صدای دمام بهصورت گروهی اشعاری میخوانند.[132]
موسیقی
موسیقی بوشهر به سه دسته بزم و شادی، عزا و سوگواری و موسیقی حماسی دستهبندی میشود.[133] ساز و آلات موسیقی که توسط بوشهریها استفاده میشود عبارتند از:[133]نیانبان، سنج، دمام (این ساز متعلق به بوشهر است) و ضرب و تیمپو.
لباس
استان بوشهر دارای لباس سنتی خاصی نیست و لباسهای متنوع زیادی در آن دیده میشود[134] اما پوشش مردم استان در نواحی کوهستانی نسبت به نواحی جلگه ای کمی متفاوت است. این تفاوتها در مدل، شکل لباس، رنگ و جنس پارچهها دیده میشود. در گذشته و در مناطق فارسیزبان استان، بانوان از پیراهن بلند دورچین با چادر رنگی، مقنعهٔ نازک مشکی و شلوار بلند پارچهای استفاده میکردهاند[135] اما در مناطق کوهستانی که بیشتر عشایر ساکن بودهاند لباس بانوان شامل کلاهک، آرخالق، تنبان و پاپوش میشود.[136] در مناطقی که اقوام عرب ساکن هستند، پوشش مردم شبیه به اهالی استان هرمزگان و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس است.[135] از لباسهای سنتی و مشهور استان بوشهر میتوان به «لنگوته» که بیشتر دریانوردان میپوشند،[137] «ناس» که شامل کت و شلوار و کفش و جوراب کاملاً سفید یا کرم بوده و بیشتر تجار میپوشیدهاند و «قبا» که بیشتر توسط افراد متشخص استفاده میشده، اشاره کرد.[134]
غذاها
غذاهای سنتی و محلی استان بوشهر را میتوان به سه دسته تقسیم کرد. غذاهای اصلی، دسرها و نانها. در بین غذاهای اصلی، که بهعنوان یک وعده غذایی سرو میشود، «میگوپلو»، که غذایی با اصالت بوشهری است، بهعنوان مشهورترین غذا شناخته میشود. عنصر اصلی این غذا خود میگو است که به دلیل داشتن امگا۳ و پروتئین بالا از ارزش غذایی بالایی برخوردار است. میگوپلو بوشهری با دیگر نقاط کشور مانند استان خوزستان تفاوتهایی دارد. به عنوان مثال میگوپلو طبخ شده در خوزستان هم ماش دارد و هم به جای گرد لیمو، یک قاشق سرکه به سس آن اضافه میکنند.[138] از دیگر غذاهای مشهور استان میتوان به قلیه میگو،[139] قلیه ماهی، گمنه،[140] دمی لخلاخ،[141] یتیمک بوشهری،[142] کبه،[143] قیمه بوشهری،[144] دوقوس ماهی،[145] شکرپلو،[144] دال عدس بوشهری،[146] ته انداز بوشهری، ماهی شکم پر، میگو سوخاری، مجبوس، ماهی شور اشاره کرد.
در بین دسرها، «رنگینک» مشهورترین دسر و میانوعده شناخته میشود که البته در دیگر نقاط کشور نیز تهیه و سرو میشود. جزء اصلی این دسر، خرما و گردو است و به همین دلیل به عنوان یک دسر و میانوعده مغذی و پرانرژی شناخته میشود.[147] دیگر دسرها و حلوهای مشهور در استان عبارتند از حلوا خرمایی بوشهری، حلوای انگشتپیچ، لگیمات، حلوای مسقطی، حلوای سردبندو، نشا، حلواپسکی، حلوا سنگک.[148]
در میان نانها، «مُشتَک» مشهورترین و محبوبترین شناخته میشود که فلسفه ای مانند فلسفه ایجاد پیتزا دارد و مانند پیتزا با نوعهای مختلف کراتی (تره)، جیکایی، سرموکی، ساده و زرشکی تولید میشود. به جز نمونه ساده که مانند یک نان ساده پخته میشود و کره و شکر روی آن ریخته شده و سرو میشود، در دیگر نمونهها مواد خوراکی پخته یا تفت داده شده بین دو لایه خمیر قرار گرفته و بعد پخته میشود.[149] دیگر نانهای پخته شده در استان بوشهر که شهرت دارند عبارتند از گرده، کماچ، بل بل، نان شیرین و نان زرد، نان تیری.[148]
سوغات و صنایع دستی
سوغاتیها و صنایع دستی استان بوشهر عبارتند از:
- رهآورد خوراکی: خرما، ارده، پنیر نخل (در آبپخش)،[150][151] خارک، خارک پخته، ماهی، میگو و مسقطی
- صنایع دستی: گبه(گبه استان بوشهر)، گلیم، نمد، حصیر، سوزن دوزی،[152] زنبیل و سبد، جارو، سفال، مشک،[153] تور، تونیرهبافی و دولچه[154]
لازم است ذکر شود که شهر آبپخش به عنوان شهر ملی حصیربافی ایران معرفی شدهاست.[155]