توافقنامه سایکس–پیکو
From Wikipedia, the free encyclopedia
موافقتنامه سایکس-پیکو (به انگلیسی: Sykes–Picot Agreement) یا موافقتنامه آسیای صغیر توافقی سری میان بریتانیا و فرانسه بود که در روز نهم ماه مه ۱۹۱۶ در خلال جنگ جهانی اول و با رضایت روسیه برای تقسیم امپراتوری عثمانی منعقد شد.[1] این توافقنامه به تقسیم سوریه، عراق، لبنان و فلسطین میان فرانسه و بریتانیا منجر شد. این مناطق قبل از آن تحت کنترل ترکهای عثمانی بودند.[2] این توافقنامه نامش را از سر مارک سایکس بریتانیایی و فرانسوا ژرژ پیکو از فرانسه گرفتهاست. مذاکرات اولیه این توافقنامه بین ۲۳ نوامبر ۱۹۱۵ تا ۳ ژانویه ۱۹۱۶ یعنی پیش از شکست امپراتوری عثمانی انجام پذیرفت و پیش شرط این توافق، شکست امپراتوری عثمانی در جنگ بود.[3][4]
توافقنامه سایکس-پیکو | |
---|---|
تاریخ ایجاد | ۳ ژانویه ۱۹۱۶ |
تاریخ تصویب | ۹ مه ۱۹۱۶ |
آرمان | تعیین حدود محدودههای تحت قیمومیت کشورهای انگلستان، روسیه و فرانسه، پس از شکست امپراتوری عثمانی |
براساس این توافق قرار بود استانهای خارج از شبه جزیره عربستان به مناطق تحت کنترل و نفوذ انگلیس و فرانسه تقسیم شود.[5] براین اساس قرار بود کنترل مناطقی که امروزه جنوب اسرائیل، فلسطین، اردن، جنوب عراق به اضافه منطقه کوچکی شامل بندر حیفا و عکا برای ایجاد دسترسی به دریا مدیترانه به انگلیس واگذار شود[6][7][8] و فرانسه کنترل جنوب شرقی ترکیه امروزی و بخشهای شمالی عراق و سوریه و لبنان را به دست بگیرد.[9] تفاهمنامه از طرفی براساس سازنوف-پالئولوگ قرار بود مناطق ارمنینشین در شرق ترکیه امروزی و استانبول و تنگه بسفور نیز به امپراتوری روسیه واگذار گردد.[9] در این بین براساس توافقنامه سنت ژان دو موریین نیز قرار بود آناتولی جنوبی تحت کنترل ایتالیا باشد.[9] منطقه محدودی در فلسطین نیز قرار بود به صورت مشترک و تحت کنترل بینالمللی باقی بماند.
ابتدا این تفاهم نامه در ۱۹۱۸ پس از شکست امپراتوری عثمانی، به عنوان چهارچوب اصلی توافق بین کشورهای اروپایی برای مدیریت و تقسیم اراضی اشغالی در خاورمیانه ملاک عمل قرار گرفت؛ ولی پس از پایان جنگ فرانسویها فلسطین و موصل را به انگلیسیها واگذار کردند. در ۱۹۲۰ در کنفرانس سن ریمو احکام قیمومیت سرزمینهای اشغالی براساس همین تفاهمنامه امضا شد. قیمومیت انگلستان بر فلسطین تا ۱۹۴۸ ادامه داشت و این موضوع برای سایر کشورهای جدید التاسیس سوریه، عراق، لبنان تا ۱۹۴۶(پس از جنگ جهانی دوم) ادامه داشت. در مورد مناطق باقی مانده از آناتولی که در پیمان ۱۹۲۰ مشخص شده بود تا جنگهای استقلال ترکیه یعنی بین بازه زمانی ۱۹۱۹ لغایت ۱۹۲۳ این پروسه طول کشید و کشور جدید ترکیه تعیین حدود شد.
بسیاری این تفاهمنامه را نقطه عطفی در روابط جهان غرب با عربها، ترکها و کُردها میدانند. براساس این تفاهم قرار بود عربها یک سرزمین ملی بزرگ با محوریت سوریه کنونی داشته باشند و در مقابل امپراتوری عثمانی از حمایت انگلستان برخوردار باشند[10]. مشابه همین توافق در مورد کُردها نیز مطرح شده بود ولی در نهایت با مشکلاتی که برای انجام این تعهدات رخ داد عملاً این توافق باعث و ریشه بیاعتمادی عربها و کُردها نسبت به انگلستان شد و به نقل از روزنامه گاردین در ۲۶ نوامبر ۱۹۱۷ «انگلیسیها خجالت زده شدند، عربها ناامید شدند و ترکها خوشحال».[11][12][13] بسیاری بر این باورند که ریشه بسیاری از درگیریهای امروز در منطقه از همین پیمان نشات گرفتهاست.[14][15]