Dubhghlas de hÍde

Scoláire agus polaiteoir Éireannach ab ea Dubhghlas de hÍde (Béarla: Douglas Hyde) nó an Craoibhín Aoibhinn (a ainm cleite): 17 Eanáir 1860 - 12 Iúil 1949).^[1][2] Duine de bunaitheoirí Chonradh na Gaeilge ba ea é agus béaloideasaí cáiliúil. Eisean an chéad duine a roghnaíodh mar Uachtarán na hÉireann, agus b'in é an post a bhí aige idir na blianta 1938 agus 1945.

le John Butler Yeats, 1906

1917 ?

Inseallbhú, 25 Meitheamh 1938

1940

Dubhghlas de hÍde

(1912)
Ainm sa teanga dhúchais	(en) Douglas Hyde (ga) Dubhghlas de hÍde
Beathaisnéis
Breith	(en) Douglas Ross Hyde 17 Eanáir 1860 An Caisleán Riabhach, Éire
Bás	12 Iúil 1949 89 bliana d'aois Baile Átha Cliath, Éire
Siocair bháis	Niúmóine
1 Uachtarán na hÉireann
25 Meitheamh 1938 – 24 Meitheamh 1945 – Seán Tomás Ó Ceallaigh →
Seanadóir na hÉireann
27 Aibreán 1938 – 4 Bealtaine 1938 Téarma parlaiminte: 2ú Seanad Éireann Toghcheantar: Baill ainmnithe de Sheanad Éireann
Seanadóir na hÉireann
4 Feabhra 1925 – 6 Nollaig 1925 Téarma parlaiminte: 1ú suí de Sheanad Éireann Toghadh i: fothoghchán
Uachtarán National Literary Society (en)
1894 – 1895
Uachtarán Conradh na Gaeilge
1893 – 1915 – Eoin Mac Néill →
Uachtarán Cumann na Scríbheann nGaedhilge
Bunaitheoir
Faisnéis phearsanta
Scoil a d'fhreastail sé/sí	Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath Ollscoil Ríoga na hÉireann
Céim acadúil	Baitsiléir Ealaíon Legum Doctor
Gníomhaíocht
Réimse oibre	Teangeolaíocht, an Ghaeilge, polaitíocht agus aistriú
Gairm	polaiteoir, múinteoir ollscoile, teangeolaí, scríbhneoir, file, aistritheoir, staraí
Ball de pháirtí polaitíochta	Sinn Féin
Ball de	Cumann na Scríbheann nGaedhilge National Literary Society (en)
Teangacha	Béarla agus an Ghaeilge
Saothar
Suíomh a chartlainne	Leabharlann Náisiúnta na Breataine Bige
Teaghlach
Céile	Lucy Cometina Kurtz (1893–1937)
Páiste	Nuala Hyde, Úna de hÍde
Athair	Arthur Hyde  agus Elizabeth Oldfield
Gradam a fuarthas (1909)  saoránacht oinigh Bronnta ag Contae Luimnigh (1906)  Doctor of Letters (en)  Bronnta ag Ollscoil Ríoga na hÉireann (1906)  saoránacht oinigh Bronnta ag Corcaigh (1906)  saoránach oinigh de Bhaile Átha Cliath (1906)  saoránacht oinigh Bronnta ag Cill Chainnigh
Síniú

Cúlra

Mac le ministir de chuid Eaglais na hÉireann Arthur Hyde ba ea Dubhghlas de hÍde. Rugadh sa Chaisleán Riabhach i gContae Ros Comáin é, áit ar chuala sé Gaeilge á labhairt ag cuid de mhuintir na tuaithe. Thosaigh sé ag bailiú scéalta agus amhrán uathu. Bhí an-suim aige i dteangacha, agus tar éis dó staidéar a dhéanamh i gColáiste na Tríonóide bhí Fraincis, Laidin, Gearmáinis, Gréigis agus Eabhrais aige.

Conradh na Gaeilge

Chuidigh sé le Conradh na Gaeilge a bhunú sa bhliain 1893 agus bhí sé tamall maith de bhlianta ina uachtarán air. B'fhearr leis an Conradh a choinneáil glan ar chúrsaí polaitíochta, agus d'éirigh sé as an gConradh ag Ard-Fheis an Chonartha i nDún Dealgan sa bhliain 1915 nuair a tháinig leithéidí Phádraig Mhic Piarais chun cinn. Bhí sé ina bhall de Choiste na Leabhar ó bunaíodh é sa bhliain 1928.

Sa bhliain 2008 agus Dáithí Mac Cárthaigh ina uachtarán, ghlac Conradh na Gaeilge le bunreacht nua a réitigh leis leagan amach neamhpholaitiúil roimh 1915 agus a d'fhág ar lár aon aon tagairt do shaoirse na hÉireann. Seo mar a fhoráiltear le Bunreacht an Chonartha: "Is í aidhm na hEagraíochta an Ghaeilge a athréimniú mar ghnáththeanga na hÉireann".

Ina Uachtarán

Ní raibh aon bhaint aige le Sinn Féin ná le gluaiseacht na saoirse, ach bhí sé sásta suíochán a ghlacadh i Seanad Éireann. Chaill sé a shuíochán sa bhliain 1925. Nuair a chuir Bunreacht Oifig an Uachtaráin ar bun sa bhliain 1937, ba é de hÍde an chéad duine a toghadh. Toghadh é d’aonghuth d’Uachtaránacht na hÉireann faoin mBunreacht nua ar an 4 Bealtaine 1938 agus insealbhaíodh é 25 Meitheamh.^[3]

Tháinig deireadh lena théarma uachtaránachta ar an 25 Meitheamh 1945 agus chuaigh sé chun cónaithe i Ráth Treá Beag i bPáirc an Fhionnuisce. D’éag sé ar an 12 Iúil 1949. Tharraing an tórramh in Ardeaglais Naomh Pádraig (Eaglais na hÉireann & Protastúnach) ar an 14 Iúil conspóid. Ba é de Noel de Brún an t-aon aire rialtais a bhí i láthair. D'fhan an Taoiseach John A. Costello , De Valera et al amuigh.^[4] Bhí an-smacht ag an Eaglais Caitliceach ar shochaí na linne.^[5][6] Shíl an file Austin Clarke go raibh an scéal scannalach agus scríobh sé dán faoin eachtra.^[7]

Adhlacadh De hÍde sa reilig sa Phortach Ard i nDún Gar, Co. Ros Comáin.