Gaibhne

I Miotaseolaíocht na nGael, gabha na dTuath Dé Danann ab ea Gaibhne (Sean-Ghaeilge Goibniu). Samhlaítear é chomh maith le haíocht/fáilteachas. Tá sé gaolta mhar sin le Gofannon na Breataine Bige agus Gobannus na nGallach.

Gaibhne

Cineál	dia de chuid na gCeilteach carachtar i miotaseolaíocht na nGael
Comhthéacs
Miotaseolaíocht	miotaseolaíocht na nGael
Dáta
Inscne	fireann
Muintir
Siblíní	Creidhne
Eile
Cuid de	Tuatha Dé Danann
Comhionann	Bolcán, Gofannon (en) agus Gobannus (en)

Seanscéalta

Feictear ainm a athar sna téacsanna mar Esarg, agus mar Tuirbe Trágmar ('teilgeoir tuanna').^[1]

Cuireadh Gaibhne go minic i dteannta le Creidhne, gabha airgid, agus Luchtaine, siúinéir, mar na Trí Dé Dána. Ghaibhnigh siad airm na dTuath Dé, a bheartaigh siad ina gcathanna in éadan na bhFomhórach. Mar mhalairt ar sin, cuirtear é i dteannta le Creidhne agus Dian Cécht, lia.^[2] Mhúnlaigh sé lámh nua airgid do Nuada, tar éis a baineadh a lámh de i rith catha.^[3] Rinne sé airm ar son na ndéithe freisin; sa Leabhar Gabhála na hÉireann, luaitear é mar "ní gan tairbhe i mbruithniú",^[4] Deirtear go bhfuair seisean agus Dian Ceacht beirt bás de phlá nimhneach.^[4]

Ba spidiléir na ndéithe é Gaibhne chomh maith. De réir Agallamh na Seanórach agus Altram Tige Dá Medar, chosnaíodh a chuid bia na Tuatha Dé ar thinneas agus ar sheanaois. Deirtear gurbh leis Glas Ghaibhneann, bó draíochta na nirt.

Sna hOrtha Naomh Gall,^[5] d'impíodh Gaibhne agus Dian Ceacht beirt in éadan na deilge.

D'fhéadfadh é gurbh ionann Gaibhne agus Culann na Rúraíochta.

Sanasaíocht

Is amhlaidh go bhfuil an t-ainm Goibniu fréamhaithe ón tSean-Ghaeilge gobae^[6] (gin. gobann) ‘gabha’, Breatnais gof (iol. gofein) ‘gabha’, Gaillis gobedbi ‘leis na gaibhne’, atá go léir gaolta leis an Liotuáinis gabija ‘tinteán beannaithe’, gabus ‘féithiúil, glic’.^[7]

Féach freisin

• Gobán Saor

Foinsí

Príomh-Foinsí

• Leabhar Gabhála na hÉireann
• Cath Maighe Tuireadh
• Oidheadh Chlainne Tuireann
• Altram Tige Dá Medar ed. and trans. Maighréad ni C. Dobs. Zeitchrift für Celtische Philologie vol. 18 (1929–30). -The Fosterage of the House of the Two Milk-Pails
• The St. Gall Incantations. Thesaurus Palaeohibernicus eag. agus aistr. ag Whitley Stokes agus John Strachan. Cambridge: University Press, 1903.

Fo-fhoinsí

• James MacKillop (1998). Dictionary of Celtic Mythology. London: Oxford. ISBN 0-19-860967-1.