Aranés

O aranés é o nome que se lle dá ao occitano no Val de Arán.^[1] Constitúe unha variedade do dialecto gascón da lingua occitana chamado gascón pirenaico, falada no Val de Arán, no noroeste de Cataluña. Desde 2006 é unha das tres linguas oficiais desta comunidade autónoma alén do catalán e do castelán.

Non confundir con Lingua aragonesa.

Aranés Aranés
Falado en:	España
Rexións:	Val de Arán
Total de falantes:	2.765 (censo 2001)
Familia:	Indoeuropea  Linguas itálicas   Linguas romances    Linguas occitanorromances     Occitano      Aranés
Regulado por:	Consello Xeral de Arán (Conselh Generau d'Aran)
Códigos de lingua
ISO 639-1:	oc
ISO 639-2:	oci (B), oci (T)
ISO 639-3:	oci
SIL:	OCI
Mapa
Status

Considerada unha vez como "lingua en perigo" e falada maioritariamente por xente maior, está agora a experimentar un rexurdimento, sendo ensinada dende o 1984 nas escolas e gozando dun status de cooficialidade na Comunidade Autónoma de Cataluña.

Preto do 90% dos habitantes do Val de Arán pódena entender, e un 65% poden falala. Grazas ao seu status de cooficialidade, e malia ter só uns 5.000 falantes, converteuse nunha referencia dentro do reivindicativo mundo occitano. No ano 2006 saíu á luz unha Gramática aranesa e no 2007 foi publicado un dicionario Aranés-Inglés/Inglés-Aranés.

Uso lingüístico

Usos lingüísticos no Val de Arán (2001)
	Castelán	Aranés	Catalán	Outros
Lingua materna	38,8%	34,2%	19,4%	7,6%
Na casa (de forma exclusiva)	35,3%	25,8%	13,0%	s/d
Na casa (con outras linguas)	50,7%	40,3%	24,6%	3,8%
No traballo (de forma exclusiva)	30,8%	9,2%	7,9%	s/d
No traballo (con outras linguas)	63,1%	34,6%	43,9%	1,8%

O aranés é a lingua materna do 34,2% da poboación do Val de Arán. É a segunda lingua máis utilizada no val, tras o castelán, que é a lingua materna do 38,8% da poboación, e por diante do catalán, que é a lingua materna do 19,4%, segundo os datos do censo de 2001.^[2] O aranés é a lingua materna de 2.785 persoas, segundo esta mesma fonte.

No fogar, o castelán é utilizada de forma exclusiva polo 35,3% da poboación do val, o aranés polo 25,8% e o catalán polo 13,0%. Ademais, o aranés é utilizado en casa con outra lingua polo 14,5% da poboación; xa que logo, o aranés é utilizado en casa (de forma exclusiva ou en situación de bilingüismo) polo 40,3% dos habitantes do val, mentres que o castelán éo polo 50,7% e o catalán por 24,6%.

No traballo, o castelán é utilizada de forma exclusiva polo 30,8% da poboación do val, o aranés polo 9,2% e o catalán polo 7,4%. Ademais, o aranés é utilizado no traballo con outra lingua polo 25,4% da poboación; xa que logo, o aranés é utilizado no traballo (de forma exclusiva ou en situación de bi- ou multilingüismo) polo 34,6% dos habitantes do val, mentres que o castelán éo polo 63,1% e o catalán polo 43,9%.

Principais características evolutivas do gasco-aranés

• aspiración do F latino, que pasa a H: focus > huec ("lume")
• desaparición do N intervocálico: luno > lua ("lúa").
• metátese do R : capra > craba ("cabra").
• o R inicial incorpora A: ridere > arrir ("rir").
• vocalización do L final, que pasa a U: mele > mèu ("mel").
• rotacismo do L dobre intervocálico: illa > era ("ela").
• o L dobre final pasa a TH: castellum > castel > castèth ("castelo").