Méhiko
tetã Amérikape From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Méhiko (karaiñeꞌẽme: México 
[ˈmexiko]), hérava avei Méhiko Retãvorekuéra Joaju (karaiñe'ẽme: Estados Unidos Mexicanos,[1]) ha'e peteĩ tetã hekosãsóva Yvate Amérika vorekue ñembyvoguápe. Itavusu ha oĩvehápe tapichakuéra ha'e Táva Méhiko.[2] He'iháicha iléi guasu ko'ãgagua, oñesãmbyhy peteĩ tavakuairetã oporombuekoviáva ramo, oñemboguatáva jekopytyjoja rupi, noiméi tupã rapépe ha hetãvorekuéra oñembyaty ojapo hag̃ua tetã, umíva niko 32 oñembyatýva (31 tetãvore ha peteĩ tavusu).[3][4][5]
Méhiko yvy rendaha ijapekue hína 1 964 375 km²,[6]
(Censo 2020) upéicharõ oiko chugui tetã tuichavéva 13ha ha mbohapyha umi Amérika Latína peguáva apytépe. Ijerére ojejuhu yvate gotyo Amérika Retãvorekuéra Joaju, oñohembe'y hikuái yvy ojepysóva 3152 km pukukuévo, ñemby gotyo katu oñohembe'y 956 km pukukuévo Guatemála rehe ha 193 km Velíse rehe. Y rembe'y kuarahyreike gotyo ojejuhu paraguasu Py'aguapy ha kuarahyresẽ ngotyo parapyte Méhiko pegua ha para Karíve, upéicha ohupyty 11 122 km ohembe'ýva ýre.[6]
Méhiko niko tetã orekovéva tapichakuéra 10ha yvy ape ári, oje'e oikoha hendahápe amo 130 sua tapicha ary 2023 jave.[6] Tuichaitépe umíva apytépe iñe'ẽte hína karaiñe'ẽ, upe niko tetã ohechakuaa iñe'ẽ tee ramo 68 ñe'ẽ ypykuéva ambuéva ykére,[7] jepémo ojekuaa oñeñe'ẽha tetã tuichakuévo amo 287 ñe'ẽte.[8] Ko tapichakuéra retakue ojapo Méhikogui tetã oĩvehápe oñe'ẽkuaáva karaiñe'ẽ,[9] upéicha avei tetã iñe'ẽte hetavéva 7ha yvy ape ári.[10]
Ojekuaa yvypóra oikoha Méhiko ojapo amo 30 000 ary ñande ára mboyve.[11] Hetaite ára pukukuévo, heñói va'ekue tapichakuéra aty ha tetãma opaichaguáva. Ijyvy rendaha apytépe tuichaitépe oñembojera umi azteca, ñembyvoguápe katu, majakuéra, mokõiva ojejuhu umi tetã guasu mba'etuichavéva Amérika Kolõ mboyve peguáva. Amo 300 ary pukukuévo, opaite ijyvy apekue ko'ãgaguáva oiko Epáña Pyahu Virreirenda poguýpe, itavusu Táva Méhikope, ojejuhúva umi Epáña Mburuvi vorekue mba'etuichavéva apytépe Amérikape. Epáña oñemomba'epa rire hese, Epáña Pyahu oñepyrũ oheka oñesãmbyhy ijehegui ary 1810 jave, ohupyty isãso 1821 jave. Upe rire, haimete 100 ary pukukuévo tetã ho'a heta ñorairõguasúpe ha tetã pytagua ñendyrýpe, umíva niko tuicha oporombohasa'asy. Sa'ary XX pukukuévo oñemotenondeve virurekokuaápe oikokuévo ñesãmbyhýpe aty ojokuaikuaáva peteĩnte.
Méhiko niko tetã mba'ehetavéva 12ha producto interno bruto (PIB) rupive ha 13ha paridad del poder adquisitivo (PPA) rupive, ary 2023 jave; ñambojojávo hese umi tetã Amérika Latína peguáva añónte, oiko chugui tetã mba'ehetavéva mokõiha ha irundyha opaite Amérikape.[12][13] He'iháicha kuatia oikuaauka ONU ha oñemombe'uhápe vypóra ñakãrapu'ã 2023 jave, ojehecha yvypóra ñakãrapu'ã rechaukaha iporãha (0.781) ha tetãnguéra ambuéva apytépe oñemoĩ 77ha ramo.[14]
Méhiko avei ojejuhu umi tetã ojehechavehápe ararova opaichagua apytépe, upe he'ise ikatu jajuhu hendaha rupi yvy opaichaguáva, oikohápe mymba ha ka'avo ijojaha'ỹva,[15] ojekuaa oĩha amo 12 000 mymba térã ka'avo juehegua upépente oiko.[16]
Amérika Latína retãnguéra apytépe, Méhiko niko ohovehápe tapichakuéra oikundahaséva ñembohory rekávo (destino turístico) ha 6ha yvy ape ári ary 2023 jave.[17] Upéicha oiko ojejuhúgui 35 tenda Unesco ohechakuaa yvypóra reko rembiejakue ramo, tetã orekovéva Amérikape.[18]
Remove ads
Táva guasuvéva
- Táva Méhiko
- Guadalajara
- Monterrey
- Puebla táva
- Toluca
- Tijuana
Méhiko retãvorekuéra
| Méhiko tetãvore | |||
.svg) | |||
| Tetãvore | Ava (2005) | Ape (km²) | Tavusu |
| Tetã peteĩ reko Méhikogua | 103 088 000 | 1 959 248 | Méhiko táva |
| 1. Aguascalientes | 1 051 000 | 5 625 | Aguascalientes |
| 2. Baja California | 2 842 000 | 71 546 | Mexicali |
| 3. Baja California Sur | 517 000 | 73 943 | La Paz |
| 4. Campeche | 751 000 | 57 727 | Campeche |
| 5. Chiapas | 4 256 000 | 73 681 | Tōchtlān Gutiérrez |
| 6. Chihuahua | 3 238 000 | 247 487 | Chihuahua táva |
| 7. Cōāhuillān Zaragoza | 2 475 000 | 151 445 | Saltillo |
| 8. Colima | 562 000 | 5 627 | Cōlimān |
| 9. Durango | 1 489 000 | 123 367 | Victoria de Durango |
| 10. Guanajuato | 4 893 000 | 30 621 | Pachtitlan |
| 11. Guerrero | 3 116 000 | 63 618 | Chilpancingo |
| 12. Hidalgo | 2 334 000 | 20 856 | Pachuca de Soto |
| 13. Jalisco | 6 652 000 | 78 630 | Guadalajara |
| 14. Estado de México | 14 161 000 | 22 333 | Toluca |
| 15. Michoacán de Ocampo | 3 988 000 | 58 667 | Morelia |
| 16. Morelos | 1 605 000 | 4 892 | Cuernavaca |
| 17. Nayarit | 943 000 | 27 862 | Tepic |
| 18. Nuevo León | 4 164 000 | 64 203 | Tlahtoāntepēc |
| 19. Oaxaca | 3 522 000 | 93 343 | Oaxaca de Juárez |
| 20. Puebla | 5 391 000 | 34 251 | Puebla de Zaragoza |
| 21. Querétaro | 1 593 000 | 11 658 | Santiago de Querétaro |
| 22. Quintana Roo | 1 134 000 | 42 535 | Chetumal |
| 23. San Luis Potosí | 2 412 000 | 61 165 | San Luis Potosí |
| 24. Sinaloa | 2 610 000 | 57 331 | Culiacán Rosales |
| 25. Sonora | 2 384 000 | 179 516 | Hermosillo |
| 26. Tabasco | 2 013 000 | 24 747 | Villahermosa |
| 27. Tamaulipas | 3 020 000 | 80 148 | Ciudad Victoria |
| 28. Tlaxcala | 1 061 000 | 3 997 | Tlaxcala de Xicoténcatl |
| 29. Veracruz | 7 081 000 | 71 856 | Xalapa de Enríquez |
| 30. Yucatán | 1 803 000 | 39 671 | Mérida |
| 31. Zacatecas | 1 357 000 | 75 416 | Zacatēcapan |
| 32. Distrito Federal | 8 670 000 | 1 484 | --- |
Remove ads
Mandu'apykuéra
Joaju
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads