Méhiko

tetã Amérikape From Wikipedia, the free encyclopedia

Méhiko
Remove ads

Méhiko (karaiñeꞌẽme: México [ˈmexiko]), hérava avei Méhiko Retãvorekuéra Joaju (karaiñe'ẽme: Estados Unidos Mexicanos,[1]) ha'e peteĩ tetã hekosãsóva Yvate Amérika vorekue ñembyvoguápe. Itavusu ha oĩvehápe tapichakuéra ha'e Táva Méhiko.[2] He'iháicha iléi guasu ko'ãgagua, oñesãmbyhy peteĩ tavakuairetã oporombuekoviáva ramo, oñemboguatáva jekopytyjoja rupi, noiméi tupã rapépe ha hetãvorekuéra oñembyaty ojapo hag̃ua tetã, umíva niko 32 oñembyatýva (31 tetãvore ha peteĩ tavusu).[3][4][5]

Marandumi Estados Unidos Mexicanos Mexika Sentik Wexteyowalko Tetã Peteĩ Reko Mehikogua, Tavusu (ha táva tuichavéva) ...

Méhiko yvy rendaha ijapekue hína 1 964 375 km²,[6]
(Censo 2020) upéicharõ oiko chugui tetã tuichavéva 13ha ha mbohapyha umi Amérika Latína peguáva apytépe. Ijerére ojejuhu yvate gotyo Amérika Retãvorekuéra Joaju, oñohembe'y hikuái yvy ojepysóva 3152 km pukukuévo, ñemby gotyo katu oñohembe'y 956 km pukukuévo Guatemála rehe ha 193 km Velíse rehe. Y rembe'y kuarahyreike gotyo ojejuhu paraguasu Py'aguapy ha kuarahyresẽ ngotyo parapyte Méhiko pegua ha para Karíve, upéicha ohupyty 11 122 km ohembe'ýva ýre.[6]

Méhiko niko tetã orekovéva tapichakuéra 10ha yvy ape ári, oje'e oikoha hendahápe amo 130 sua tapicha ary 2023 jave.[6] Tuichaitépe umíva apytépe iñe'ẽte hína karaiñe'ẽ, upe niko tetã ohechakuaa iñe'ẽ tee ramo 68 ñe'ẽ ypykuéva ambuéva ykére,[7] jepémo ojekuaa oñeñe'ẽha tetã tuichakuévo amo 287 ñe'ẽte.[8] Ko tapichakuéra retakue ojapo Méhikogui tetã oĩvehápe oñe'ẽkuaáva karaiñe'ẽ,[9] upéicha avei tetã iñe'ẽte hetavéva 7ha yvy ape ári.[10]

Ojekuaa yvypóra oikoha Méhiko ojapo amo 30 000 ary ñande ára mboyve.[11] Hetaite ára pukukuévo, heñói va'ekue tapichakuéra aty ha tetãma opaichaguáva. Ijyvy rendaha apytépe tuichaitépe oñembojera umi azteca, ñembyvoguápe katu, majakuéra, mokõiva ojejuhu umi tetã guasu mba'etuichavéva Amérika Kolõ mboyve peguáva. Amo 300 ary pukukuévo, opaite ijyvy apekue ko'ãgaguáva oiko Epáña Pyahu Virreirenda poguýpe, itavusu Táva Méhikope, ojejuhúva umi Epáña Mburuvi vorekue mba'etuichavéva apytépe Amérikape. Epáña oñemomba'epa rire hese, Epáña Pyahu oñepyrũ oheka oñesãmbyhy ijehegui ary 1810 jave, ohupyty isãso 1821 jave. Upe rire, haimete 100 ary pukukuévo tetã ho'a heta ñorairõguasúpe ha tetã pytagua ñendyrýpe, umíva niko tuicha oporombohasa'asy. Sa'ary XX pukukuévo oñemotenondeve virurekokuaápe oikokuévo ñesãmbyhýpe aty ojokuaikuaáva peteĩnte.

Méhiko niko tetã mba'ehetavéva 12ha producto interno bruto (PIB) rupive ha 13ha paridad del poder adquisitivo (PPA) rupive, ary 2023 jave; ñambojojávo hese umi tetã Amérika Latína peguáva añónte, oiko chugui tetã mba'ehetavéva mokõiha ha irundyha opaite Amérikape.[12][13] He'iháicha kuatia oikuaauka ONU ha oñemombe'uhápe vypóra ñakãrapu'ã 2023 jave, ojehecha yvypóra ñakãrapu'ã rechaukaha iporãha (0.781) ha tetãnguéra ambuéva apytépe oñemoĩ 77ha ramo.[14]

Méhiko avei ojejuhu umi tetã ojehechavehápe ararova opaichagua apytépe, upe he'ise ikatu jajuhu hendaha rupi yvy opaichaguáva, oikohápe mymba ha ka'avo ijojaha'ỹva,[15] ojekuaa oĩha amo 12 000 mymba térã ka'avo juehegua upépente oiko.[16]

Amérika Latína retãnguéra apytépe, Méhiko niko ohovehápe tapichakuéra oikundahaséva ñembohory rekávo (destino turístico) ha 6ha yvy ape ári ary 2023 jave.[17] Upéicha oiko ojejuhúgui 35 tenda Unesco ohechakuaa yvypóra reko rembiejakue ramo, tetã orekovéva Amérikape.[18]

Remove ads

Táva guasuvéva

Méhiko retãvorekuéra

Méhiko tetãvore
Thumb
Tetãvore Ava (2005) Ape (km²) Tavusu
Tetã peteĩ reko Méhikogua 103 088 000 1 959 248 Méhiko táva
1. Aguascalientes 1 051 000 5 625 Aguascalientes
2. Baja California 2 842 000 71 546 Mexicali
3. Baja California Sur 517 000 73 943 La Paz
4. Campeche 751 000 57 727 Campeche
5. Chiapas 4 256 000 73 681 Tōchtlān Gutiérrez
6. Chihuahua 3 238 000 247 487 Chihuahua táva
7. Cōāhuillān Zaragoza 2 475 000 151 445 Saltillo
8. Colima 562 000 5 627 Cōlimān
9. Durango 1 489 000 123 367 Victoria de Durango
10. Guanajuato 4 893 000 30 621 Pachtitlan
11. Guerrero 3 116 000 63 618 Chilpancingo
12. Hidalgo 2 334 000 20 856 Pachuca de Soto
13. Jalisco 6 652 000 78 630 Guadalajara
14. Estado de México 14 161 000 22 333 Toluca
15. Michoacán de Ocampo 3 988 000 58 667 Morelia
16. Morelos 1 605 000 4 892 Cuernavaca
17. Nayarit 943 000 27 862 Tepic
18. Nuevo León 4 164 000 64 203 Tlahtoāntepēc
19. Oaxaca 3 522 000 93 343 Oaxaca de Juárez
20. Puebla 5 391 000 34 251 Puebla de Zaragoza
21. Querétaro 1 593 000 11 658 Santiago de Querétaro
22. Quintana Roo 1 134 000 42 535 Chetumal
23. San Luis Potosí 2 412 000 61 165 San Luis Potosí
24. Sinaloa 2 610 000 57 331 Culiacán Rosales
25. Sonora 2 384 000 179 516 Hermosillo
26. Tabasco 2 013 000 24 747 Villahermosa
27. Tamaulipas 3 020 000 80 148 Ciudad Victoria
28. Tlaxcala 1 061 000 3 997 Tlaxcala de Xicoténcatl
29. Veracruz 7 081 000 71 856 Xalapa de Enríquez
30. Yucatán 1 803 000 39 671 Mérida
31. Zacatecas 1 357 000 75 416 Zacatēcapan
32. Distrito Federal 8 670 000 1 484 ---
Remove ads

Mandu'apykuéra

Joaju

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads