Tavetã Joaju

Tavetã Joaju (Ingleñe'ẽmeː United Kingdom),^{[nota 1]} héra tee niko Tavetã Joaju Vyretáña Guasu ha Yvate Irilánda pegua (Ingleñe'ẽmeː United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland) ha'e peteĩ tetã hekosãsóva ojejuhúva ypa'ũnguérape yvyrusu Európa pehẽngue yvate kuarahyreikeguápe. Ijyvy apekue hína ypa'ũ Vyretáña Guasu, ypa'ũ Irilánda ipehẽngue yvate kuarahyresẽyguápe ha heta ypa'ũmi ambuéva. Oñemosãso guive Tavakuairetã Irilánda, Yvate Irilánda rupínte ikatu jeho ambue tetãme yvy rupi, upépe añónte Tavetã Joaju ha Irilánda oñomohembe'y yvýre, ojejapo peve Eurotúnel (hasaha guasu y guýpe) ombojoajúva ypa'ũ Vyretáña Guasu ha Hyãsia ha opa umi tetã ambuéva Európa yvyrusúpe. Vyretáña Guasu ijerére ojejuhu yvate ha kuarahyreike gotyo paraguasu Atlántiko, kuarahyresẽ ngotyo ojejuhu para Yvate, ñemby gotyo Mancha ypo'i ha kuarahyreike gotyo para Irilandagua.

United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland Tavetã Joaju Vyretáña Guasu ha Yvate Ilánda pegua
Tavetã Joaju
Poyvi Ha'erã'i
Tetã ñe'ẽ akã: «Dieu et mon droit» (Hyãsiañe'ẽ: «Tupã ha che Rekoiterape»)
Tetã Momorãhéi: God Save the King (Ingleñe'ẽ: Tupã toipysyrõ Kuñaruvichápe) Nerehendúirõ
Tavusu (ha táva tuichavéva)	Lóndyre
Ñe'ẽnguéra	Ingleñe'ẽ
Tetãygua réra	Vyretañagua
Tekuái reko	Monarquía parlamentaria
Kuña Mburuvichasu Primer ministro	Carlos III Keir Starmer
Tetã Amandaje	Parlamento del Reino Unido
Ñepyrũ	1 jasypo, 1707-pe 1 jasyteĩ, 1801-pe 12 jasyrundy, 1922-pe
Yvy apekue	Ñemoĩha 78.º
• Opaite	244.023 km²
• Y (%)	1,34 %
Tembe'y	360 km
Yvyty yvatevéva	Ben Nevis
Ava hetakue	Ñemoĩha 22.º
• Estimación	(2020)
• Hetakue	63.182.178[1] hab.
• Typy'ũ	250 hab./km²*
PIB (PPA)	Ñemoĩha 8.º
• Opaite (2010)	US$ 2 231 150 suakuéra
• Per cápita	US$ 35 844
PIB (nominal)	Ñemoĩha 6.º
• Opaite (2010)	US$ 2 246 079 suakuéra
• Per cápita	US$ 36 084
IDH (2010)	0,849 (26.º) – Tuichaeterei
Viru	Livyra eterylina (£, GBP)
Ára	GMT (UTC+0)
• Arahakúpe	BST (UTC+1)
ISO Jehero	826 / GBR / GB
Tetã renda tee Ñandutíme	.uk, .gb
Tetã pumbyry papapy	+44
Tetã puhoe papapy	2AA-2ZZ, GAA-GZZ, MAA-MZZ, VPA-VSZ, ZBA-ZJZ, ZNA-ZOZ, ZQA-ZQZ
COI Jehero	GBR
Atyvete EU, Commonwealth, OTAN, ONU, G-8, OCDE, OSCE, COE, Common Travel Area
Opaite Tetã Yvýgui
[editar datos en Wikidata]

Tavetã Joaju ha'e niko peteĩ Tetã heko peteĩ orekóva ijyvýpe irundy tetã: Ekósia, Gales, Ingyatérra ha Yvate Irilánda.^[2] Ko tetã rekuái oñemboguata amandajerape rupive, itavusu ha hetã rekuái ojejuhu Lóndyre távape, hákatu oĩ tekuái ñesãmbyhy ambuéva Edimburgo-pe, Ekósia tavusu, Cardiff-pe, Gales tavusu, ha Belfast-pe, Yvate Irilánda. Ko tetã ñesãmbyhy oporokuái peteĩme amandajére, kuñakarai Isabel II ha'e hína Tetã ruvicha. Jajavy ñambohérarõ ko tetã Vyretáña Guasu ha Ingyatérra, umíva herakuãitégui ha ojehecha py'ỹi upéicha ojehu. Umi yvy Vyretáña porokuái peteĩme poguýpe ojejuhúva Ypo'i ypa'ũnguérape —Jersey ha Guernsey— ha Ypa'ũ Man noĩri Taveta Joajúpe, Vyretáña rekuái oñangarekónte ijekopyty tetã ambuévare.^[3]

Tavetã Joajúpe oĩ 14 yvy pehẽngue paramboypýri, opa niko pe Vyretáña Mburuvi rembirejakue, ko mburuvi ymaguare niko ijyvy apekue pógui peteĩ opaite Yvy apekuégui. Kuñakarai Isabel II omyakã gueteri Tetãnguéra Ñembojoaju ha ha'e gueteri Tetã ruvicha opa umi Ñembojoaju tavetãnguérape.

Ha'e hína tetã ñemongakuaapyre oĩva umi tetã ipokatuvéva ha mba'ehetavéva apytépe. Ha'e akue tetã peteĩha opa tetã ambuéva apytépe iviru remimono'õ omba'apo mba'eapopyhakuéra rupi^[4] ha tetã mbaretevéva opa Yvýgui saro'y XIX aja ha saro'y XX ñepyrũme^[5] (1815-1945), hákatu ohasa rire Ñorairõ Guasu Peteĩha ha Mokõiha, ohepyme'ẽitehápe oñangareko ijyvýre ha oñorairõrõguare, ha imburuvi ikangyve saro'y XX pehẽngue mokõiha aja, ndaha'evéima upe guive tetã imba'eguasuitéva umi tetã ambuévape. Ojehechauka ramo jepe tetã imba'eheta guetei, itavarandu ha iñarandupy herakuãite, ijaty ñorairõha mbaretéva, oguerekógui mboka guasu oipurúva átomo mbaretekue. Oime akue Európa Joajúpe ary 1973 guive 2020 peve. Tavetã Joaju oĩ umi po tetã apytépe omba'apóva Tetãnguéra Joaju rehe oñangareko hag̃ua toiko py'aguapy Yvýpe, oĩ G7 ha G-20 atýpe, OTAN, OCDE, UKUSA, Tetãnguéra Ñembojoaju ha Common Travel Area.

Héra ypy

Ko tetã réra tee ha'e hína Tavetã Joaju Vyretáña Guasu ha Yvate Irilánda pegua (Ingleñe'ẽmeː United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland), héra ojeipuruvéva niko Reino Unido ha RU oúva ko tetã réragui, karaiñe'ẽme. Ko téra ojehechauka peteĩháme upe Kuatia Joajurã 1707 pegua rupive, tavetã Ingyatérra ha Gales ojaposérõguare tavetã pyahu Ekósia ndive, ha oñembohérata Tavetã Joaju Vyretáña Guasu pegua.^[6] Ha upéi, upe Kuatia Joajurã 1800 pegua rupive, ypa'ũ Irilánda oike avei tavetãme, upéicha ko tetã réra oñemoambue ha ojehero Tavetã Joaju Vyretáña Guasu ha Irilánda pegua. Ary 1927-pe, oñemosãsóvo Tavakuairetã Irilánda, tetã réra oñemoambue ha ojehero ko'ãga ojeheróichaː Tavetã Joaju Vyretáña Guasu ha Yvate Irilánda pegua.

Sapy'apy'a ojehero ko tetã upe ypa'ũ ojapóva tetã yvy apekue pehẽngue tuichavéva réraicha, Vyretáña Guasu, térã ojehero avei peteĩ umi mbohapy tetã réra rupi, Ingyatérra. Umíva Tavetã Joajugua, upéicha avei umi Vyretáña Guasugua, ojehero chupekuéra "Vyretañagua", térã británico karaiñe'ẽicha, oñembohera chupekuéra avei "ingle", karaiñe'ẽgui inglés.^[7][8]

Tavetã Joaju ha'e ramo jepe "peteĩ" tetã hekosãsóva, ojehechakuaa ha'eha tetã avei Ingyatérra, Ekósia, Gales, ha sapy'apy'a, Yvate Irilánda, umíva katu ndaha'éi hikuái tetã hekosãsóva.^[9] Sãmbyhyhára peteĩha Vyretáña pegua omomarandu iñanduti rendápe Tavetã Joaju ha'e niko "tetãnguéra peteĩ tetã pype".^[10]