બાજરી
From Wikipedia, the free encyclopedia
બાજરો કે બાજરી (સંસ્કૃત: प्रियङ्गुः, અંગ્રેજી: Pearl millet, વૈજ્ઞાનિક નામ: Pennisetum glaucum) એ બાજરાની બહોળાપણે ઉગાડવામાં આવતી જાત છે. જે આફ્રિકા અને ભારતીય ઉપખંડમાં પ્રાગૈતિહાસિક સમયથી ઉગે છે. સામાન્યપણે એ સ્વીકારવામાં આવેલું છે કે બાજરાની આ જાત આફ્રિકામાં ઉત્પન્ન થયેલી અને ત્યાંથી ભારતમાં આવી. અગાઉના પુરાતત્વીય દસ્તાવેજો અનુસાર ઇ.પૂ. ૨૦૦૦માં બાજરાની આ જાત ભારતમાં આવી હશે, માટે તે પહેલા તેણે આફ્રિકામાં અનુકુલન સાધેલું હશે. તેના મૂળ ઉષ્ણકટિબંધીય આફ્રિકામાં મળે છે. આ પાક માટે વિવિધતાનું કેન્દ્ર પશ્ચિમ આફ્રિકાના 'સાહેલ' વિસ્તારમાં છે. પછીથી દક્ષિણ અને પૂર્વ આફ્રિકામાં અને દક્ષિણ એશિયામાં પણ તેની ખેતી થવા લાગી. યુ.એસ.માં ૧૮૫૦માં આ જાતનાં બાજરાની ખેતી શરૂ થયાના અને બ્રાઝિલને આ પાકનો પરિચય ૧૯૬૦માં થયાના દસ્તાવેજો મળે છે.
બાજરો | |
---|---|
સંકર બાજરો (હાઇબ્રિડ) | |
વૈજ્ઞાનિક વર્ગીકરણ | |
Kingdom: | વનસ્પતિ |
(unranked): | સપુષ્પ |
(unranked): | એકદળી |
(unranked): | કોમેલિનિડિસ |
Order: | પોએલ્સ |
Family: | પોએસી |
Subfamily: | પેનિકોઇડી |
Genus: | પેનિસિટમ (Pennisetum) |
Species: | ગ્લોકમ (P. glaucum) |
દ્વિનામી નામ | |
પેનિસિટમ ગ્લોકમ (Pennisetum glaucum) (લિનિયસ) રોબર્ટ બ્રાઉન | |
સમાનાર્થી (વૈજ્ઞાનિક વર્ગીકરણ)/અન્ય નામ | |
Pennisetum americanum (L.) Leeke |
બાજરો સૂકા કે ઓછા પાણીવાળા વિસ્તારોમાં, ઓછી ઉપજાઉ જમીનમાં અને ઉચ્ચ તાપમાનમાં ઉત્પાદન માટે અનુકૂળ છે. વધુ ક્ષારવાળી કે ઓછી પી.એચ. ધરાવતી જમીનમાં પણ તેનું સારું ઉત્પાદન થાય છે. પોતાની પ્રતિકુળ સ્થિતિને અનુકૂલન સાધવાની પ્રકૃતિને કારણે, તે જ્યાં અન્ય ધાન્ય પાકો, જેવા કે મકાઈ અને ઘઉં ન ઉગી શકે ત્યાં પણ ઉગે છે.
આજે આ બાજરો વિશ્વના લગભગ ૨,૬૦,૦૦૦ ચો. કિ.મી. વિસ્તારમાં ઉગે છે. તેનો ફાળો કુલ બાજરાના વૈશ્વિક ઉત્પાદનમાં ૫૦% જેટલો છે.[1]