Ամբրիմ
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Վանուատու հանրապետություն
| ||
| Երկիր |  | |
| Կղզեխումբ | Նոր Հեբրիդներ | |
| Ջրատարածություն | Խաղաղ օվկիանոս | |
| Երկարությունը | 43 կմ | |
| Լայնությունը | 30 կմ | |
| Բնակչություն (2009) | 7275 մարդ | |
 Վիքիպահեստում
| ||
Ամբրիմ (անգլ.՝ Ambrym), կղզի Խաղաղ օվկիանոսում, Նոր Հիբրիդներ կղզեխմբում։ Մտնում է Վանուատու պետության կազմի մեջ։ Վանուտաուի կղզիների մեջ տարածքով զբաղեցնում հինգերորդ տեղը։ Հայտնի է իր չափազանց բարձր հրաբխային ակտիվությամբ և լավային լճերի ձևավորմամբ։ Իր հարևան Մալակուլա կղզու և մի քանի ավելի փոքր կղզիների հետ կազմում է Մալամպա գավառը։
Աշխարհագրություն
Ամբրիմը գտնվում է Նոր Հիբրիդյան կղզեխմբի կենտրոնական մասում, մոտավորապես 170 կմ դեպի հյուսիս Վանուատուի մայրաքաղաքից՝ Պորտ Վիլայից, և մոտավորապես 1200 կմ դեպի հյուսիս-արևելք Ավստրալիայից[1]։ Արևելքից կղզու ափերը ողողում են Խաղաղ օվկիանոսի ջրերը, իսկ մյուս կողմերից՝ Կորալյան ծովի ջրերը։
Ամբրիմը ունի իրեն բնորոշ եռանկյունանման ձև։ Արևմուտքից արևելք կղզու երկարությունը կազմում է 43 կմ, իսկ հյուսիսից հարավ՝ 30 կմ։ Ամբրիմը գտնվում է բարձր հրաբխային ակտիվության շրջանում, որտեղ բախվում են Ավստրալիական և Խաղաղօվկիանոսյան սալերը։ Հենց կղզին իրենից ներկայացնում է մի հսկայական վահանաձև հրաբուխ[2]։
Ամբրիմի վրա գտնվում են երկու ակտիվ հրաբխային կոներ՝ «Բենբոուն» և «Մարումը», որոնք հասնում են մինչև 1300 կմ բարձրության։ Կղզու կենտրոնում գտնվում է մի զանգվածային, 1900-ամյա կալդերա, 12X8 կմ չափսերով, որն էլ կրում է իր վրա բազմաթիվ խառնարաններ։ Կալդերայի հատակը մոխրով պատված մի հարթություն է, որը անպտուղ է բնական թթվային անձրևների պատճառով։ Ամբրիմի ծովափը պատված է արևադարձային բուսականությամբ։ Կղզու զգալի հատվածում աճում են կոկոսյան արմավենիներ։
Ամբրիմում կիման արևադարձային է։ Տարեկան իջին տեղումների քանակը կազմում է 2500 մմ[1]։
Պատմություն
Վանուտաույի կղզիները բնակեցվել են 2000 տարի առաջ, Սողոմոնի կղզիներից դեպի Խաղաղ օվկիանոսի հյուսիսարևմտյան մաս և Պապուա Նոր Գվինեա կատարված գաղթի շրջանում[3]։ Կղզիների գաղութացումը իրականացվե է տևական, մեծ կանոեներով ծովային ճամփորդություննրի ժամանակ, որոնք կարող էին տեղափոխել մինչև 200 մարդ։
Ամբրիմ կղզին բացահայտվել է 1768 թվականին ֆրանսիացի ճանապարհորդեր Լուի Անտուան դե Բուգենվիլի կողմից։ Վեց տարի անց կղզու մոտով անցել է նաև անգլիացի ճանապարհորդ Ջեյմս Կուկը։ Նա հետևություն արեց, որ Պենտեկոստ և Ամբրիմ կղզիները, որոնք հայտնաբերվել են Բուգենվիլի կողմից, առանձին կղզիներ են (սկզբում դա այտնի չէր), իսկ Ամբրիմ կղզու վրա կան երկու ակտիվ հրաբուխներ[4][5]։
1906 թվականի մարտին Ամբրիմը, ինչպես նաև Նոր Հեբրիդների մյուս կղզիները դարձան Ֆրանսիայի և Մեծ Բրատանիայի համատեղ սեփականությունը, այսինքն կղզիախումբը ձեռք էր բերում անգլոֆրանսիական կոնդոմինումի կարգավիճակ[6]։
1980 թվականի հունիսի 30-ին Նոր Հեբրիդները ստացան անկախություն Ֆրանսիայից ու Մեծ Բրիտանիայից և մտան Վանուատու հանրապետության կազմի մեջ։
Բնակչություն
Ամբրիմի բնակչության ցուցանիշը կազմում է 7 275 մարդ[7] (2009) Ամենախոշոր բնակավայրը Էաս գյուղն է։ Բնակիչների հիմնական զբաղմունքը գյուղատնտեսությունն է։ Ամբրիմում տարածված է պլանտացիոն տնտեսությունը (աճեցնում են կոկոսյան արմավենի, որպեսզի կոպրա ստանան)։
Բնակչության հիմնական եզուներն են համարվում բիսլաման, ֆրանսերենը և անգլերենը, չնայած նաև օգտագործվում են տեղական լեզուներ, որոնք են՝
- դակակա (600 կրող, 1983 թվականին, տարածված է կղզու հարավային մասում)
- լոնվոլվոլ (600 կրող, 1983 թվականին, տարածված է կղզու արևմտյան մասում)
- պորտ վատո (750 կրող, 1983 թվականին, տարածված է կղզու հարավարևմտյան մասում)
- հյուսիսային ամբրիմ (2850 կրող, 1983 թվականին, տարածված է կղզու հյուսիսային մասում)
- հարավարևելյան ամբրիմ (1800 կրող, 1983 թվականին, տարածված է կղզու հարավարևելյան մասում)[8]
Մշակույթ
Ամբրիմ կղզին ունի հարուստ մշակութային ավանդույթներ։ Օրինակ, սեպտեմբերի 1-ից մինչև դեկտեմբերի 31-ը (մանվածքածառի աճման ժամանակաշրջանը) կղզու հյուսիսային մասում արգելված է ձկնորսությունը[9]։ Լայն տարածում ունեն տեղակա պարերը, հատկապես ռոմը։ Դրա կատարման ժամանակ պարողները հագնում են գունավոր դիմակներ, իսկ պարողը հաջորդում է տամ-տամ խաղով, կամ հսկայական փայտե գոնգով[9]։
Լեզու
Ինչպես Վանուատուի շատ կղզիներ, Ամբրիմը նույնպես ունի իր ավստրանեզիական լեզուն՝ ամբրիմը։ Այն ավստրոասիական ընտանիքի Մելանեզիայի լեզուներից մեկն է[10]։ Հյուսիսում այն կոչվում է՝ հյուսիսային ամբրիմ, հարավ-արևելքում՝ հարավարևելյան ամբրիմ, հարավում՝ դաակակա լեզու, արևմուտքում՝ լոնուոլուոլ լեզուն, հարավ-արևմուտքում՝ պարտո-վատո լեզուն։ Յուրաքանչյուրով խոսում են մի քանի հարյուրից մի քանի հազար մարդ[11]։
Ծանոթագրություններ
- ↑ 1,0 1,1 UN SYSTEM-WIDE EARTHWATCH Web Site. Острова Вануату. (անգլ.)
- ↑ Global Volcanism Program. Амбрим. (անգլ.)
- ↑ Jeremy MacClancy. To kill a bird with two stones: a short history of Vanuatu. Port Vila, Vanuatu Cultural Centre, 1980. — Стр. 18.
- ↑ [«Վանուատույի զբոսաշրջության պաշտոնական կայք։ Վանուատույի գաղութացման շրջան։ Առաջին բնակիչներ։ (անգլ.)»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2016-03-04-ին։ Վերցված է 2015-06-29 Վանուատույի զբոսաշրջության պաշտոնական կայք։ Վանուատույի գաղութացման շրջան։ Առաջին բնակիչներ։ (անգլ.)]
- ↑ Miles, стр. 14.
- ↑ Tufala Gavman. Reminisces from the Anglo-French Condominium of the New Hebrides / Brian J. Bresnihan, Keith Woodward, editors. — Suva, Fiji: Institute of Pacific Studies, University of the South Pacific, 2002. — Стр. 23.
- ↑ Vanuatu National Statistics Office, ed. (2009)։ «2009 National Population and Housing Census»։ էջ 12։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-10-17-ին։ Վերցված է 22 septembre 2011
- ↑ Etnologue. Языки Вануату. (անգլ.)
- ↑ 9,0 9,1 [«Официальный сайт туризма Вануату. Остров Амбрим. (անգլ.)»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2008-02-28-ին։ Վերցված է 2015-06-29 Официальный сайт туризма Вануату. Остров Амбрим. (անգլ.)]
- ↑ Հ. Զ. Պետրոսյան, Ս. Ա. Գալստյան, Թ. Ա. Ղարագյուլյան, Լեզվաբանական բառարան (խմբ. Էդ. Բ. Աղայան), Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի հրատարակչություն», 1975, էջ 9։
- ↑ Feature Column from the AMS
Արտաքին հղումներ
- http://birdsofmelanesia.net/vanuatu7htm/ambrym.pdf Archived 2008-11-19 at the Wayback Machine.
- Հյուսիսամբրիմյան լեզու. (անգլ.)
| ||||||||||
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
